آنفلوآنزای پرندگان

اگر انسانی به آنفلوآنزای پرندگان مبتلا شود, امكان اشاعه بیماری و انتقال آن به دیگران را ندارد و بیماری در وی باقی می ماند اما اگر جهشی رخ بدهد كه قابلیت سرایت به انسان های دیگر را به ویروس اعطا كند, آن گاه در صورت ابتلای یك انسان, افراد در تماس با او همگی در خطر بسیار بالای ابتلا قرار می گیرند یك فرد مبتلا می تواند, ده ها فرد دیگر را مبتلا كند

● این همه وحشت، چرا؟

اگر چه این ویروس‌ به طور عمده در پرندگان وخوك باعث ایجاد بیماری می‌شود اما طی‌ سال‌های اخیر گزارش‌های رو به افزایش از ابتلای انسان‌ها به این ویروس نیز گزارش شده است كه توجه به بهداشت عمومی را طلب می‌كند. دراصل این ویروس نه تنها انسان را هم آلوده می‌كند و موجب یك بیماری بسیار شدید با میزان مرگ‌ومیر بالا در انسان‌ ها می‌شود بلكه این توانایی را هم دارد كه خود را با انسان تطبیق دهد و به عنوان یك عامل بالقوه بیماری‌زا برای انسان‌ مطرح شود. به عبارت دیگر این آنفلوآنزای پرندگان كه در حال حاضر در دنیا وجود دارد، فعلا در مرحله‌‌ای است كه فقط از حیوان به حیوان انتقال پیدا می‌كند و انسا‌ن‌ها هم به طور تصادفی گهگاه به علت مواجهه و تماس با همین حیوان‌های بیمار، آلوده می‌شوند و هنوز قابلیت‌ انتقال از انسان به انسان وجود ندارد اما گاهی اوقات در ژن‌های این ویروس‌ها جهش‌‌هایی ایجاد می‌شود كه قابلیت سرایت از انسان به انسان را هم در آنها ایجاد می‌‌كند و این ویروس به عنوان یك عامل بالقوه بیماری‌زا خود را با انسان تطبیق می‌دهد.

در حال حاضر اگر انسانی به آنفلوآنزای پرندگان مبتلا شود،‌امكان اشاعه بیماری و انتقال آن به دیگران را ندارد و بیماری در وی باقی می‌ماند. اما اگر جهشی رخ بدهد كه قابلیت سرایت به انسان‌های دیگر را به ویروس اعطا كند، آن‌گاه در صورت ابتلای یك انسان،‌افراد در تماس با او همگی در خطر بسیار بالای ابتلا قرار می‌گیرند. یك فرد مبتلا می‌تواند،‌ده‌ها فرد دیگر را مبتلا كند. سپس صدها نفر دیگر، در مرحله بعد هزارها نفر دیگر و در انتها میلیون‌ها نفر در سرتاسر جهان به عفونت شدید و خطرناك آنفلوآنزای پرندگان مبتلا می‌شوند و از این بین احتمالا صدها هزار نفر خواهند مرد.

این در اصل همان واژه وحشتناك پاندمی است. خوشبختانه هنوز بیماری قابلیت انتقال از انسان به انسان را پیدا نكرده است و پاندمی مزبور تنها در بین ماكیان است. این مرحله به راحتی و با معدوم كردن گسترده ماكیان بیمار یا در معرض مواجهه قابل كنترل است. اما اگر زمانی فرا برسد كه بیماری قدرت سرایت از انسان به انسان را پیدا كند، فاجعه‌ای غیرقابل كنترل در دنیا ایجاد شده است كه با مرگ صدها و حتی میلیون‌ها انسان همراه خواهد بود.

● آنفلوآنزای پرندگان چند نوع است؟

در كل سه نوع ویروس آنفلوآنزای مختلف با نام‌های A,B,C وجود دارند كه هر سه می‌توانند باعث ابتلا به آنفلوآنزا شوند. اكثر مواردی كه باعث همه‌گیری‌های گسترده و در حد جهانی بیماری‌ می‌شوند،‌از گسترش آنفلوآنزا‌های تیپ A منشا می‌گیرند. عفونت آنفلوآنزای پرندگان هم توسط یكی از همین انواع ویروس‌های آنفلوآنزای تیپA ایجاد می‌شود.

درحدود ۱۵ زیر گونه مختلف از ویروس آنفلوآنزا قادر هستند كه در پرندگان بیماری ایجاد كنند و بنابراین می‌توان پرندگان را به عنوان مخازنی برای این ویروس در نظر گرفت. از این بین تاكنون تمام طغیان‌های بیماری ناشی از دو زیر گونه H۵وH۷ بوده‌اند. عفونت نسبتا جدید آنفلوآنزا در میان پرندگان كه بحث آن در محافل پزشكی و غیرپزشكی بسیار داغ است و این روزها از آن تحت عنوان آنفلوآنزای پرندگان یاد می‌شود در اصطلاح پزشكی آنفلوآنزای بسیار بیماری‌زای پرندگان نام دارد كه به وسیله نوعی از ویروس‌های آنفلوآنزای A از زیر گونه H۵N۱ ایجاد می‌شود. این ویروس‌ها به طور عادی فقط در پرندگان و خوك باعث ایجاد بیماری می‌شوند و سایر گونه‌ها را درگیر نمی‌كنند اما از حدود ۹ سال پیش اولین ابتلای انسان به آن نیز گزارش شده كه این مسئله باعث وحشت جامعه پزشكی و تشویش اذهان عمومی شد.

● دنیا برای آنفلوآنزای پرندگان چه كرده است؟

طی سالیان اخیر سازمان بهداشت جهانی اقدام به اطلاع‌رسانی، جمع‌آوری اطلاعات،‌انجام تحقیقات متعدد و نیز تهیه دستورالعمل‌های لازم برای مبارزه با این بیماری كرده است. بخش اعظم تلاش‌های سازمان بهداشت جهانی تهیه دستورالعمل‌ها و راهكار‌های مناسبی برای پزشكان است تا برخورد صحیح و نحوه مقابله با این بیماری‌ها را به آنها آموزش دهد.

به عقیده پژوهشگران سازمان بهداشت جهانی، واكسن اولین خط دفاعی است. این پژوهشگران اعتقاد دارند كه بیماری را به شرطی می‌توان مهار كرد كه:

▪ ویروس سریعا شناسایی شود.

▪ از انتشار سریع ویروس جلوگیری ‌شود .

▪ داروهای ضدویروس‌ به اندازه كافی و در اسرع وقت در دسترس باشند.

▪ تمام اقدامات بهداشتی و غیربهداشتی لازم به دقت و با سخت‌گیری‌های كامل به اجراء درآیند.

● پرندگان چگونه ویروس را از خود انتشار می‌دهند؟

در مواد دفعی پرندگان مقادیر بسیار زیادی از ویروس وجود دارد كه باعث آلودگی‌ خاك و حتی گرد و غبار می‌شود. علاوه بر این ویروس قادر است كه از طریق هوا هم به آسانی از پرنده‌ای به پرنده دیگر منتقل شود. اشیاء آلوده، قفسه‌ها و كل تجهیزات محل‌های نگهداری ماكیان و پرندگان،‌غذای پرندگان و لباس‌ها و به‌ویژه كفش‌های كاركنان مرغداری همگی می‌توانند باعث انتقال ویروس از محلی به محل دیگر بشوند.

در ضمن باید توجه داشت كه جوندگان وحتی حشراتی نظیر كك می‌توانند به عنوان یك ناقل مكانیكی عمل كنند و ویروس را جابه‌جا كنند. بدین ترتیب پس از دفع ویروس در فضله پرنده، این ویروس به طور وسیع به حیوانات ومناطق دیگر گسترش پیدا می‌كند. به طور تصادفی ممكن است انسانی كه با همین منابع آلوده تماس دارد هم عفونی و مبتلا شود و نوع بسیار شدیدی از آنفلوآنزا را از خود نشان دهد كه حتی می‌تواند به مرگ بیمار هم منتهی شود.

این ویروس می‌تواند از طریق فضولات و مواد دفعی پرندگان وحشی آلوده به ماكیان اهلی هم انتقال پیدا كند. این انتقال مخصوصا زمانی صورت می‌گیرد كه ماكیان اهلی خارج از قفس و آزاد باشند و یا از منابع آلوده به مواد دفعی پرندگان وحشی ناقل تغذیه كنند. پرندگان مهاجر(چه آبزی، چه دریایی و چه ساحلی) همگی می‌توانند ویروس آنفلوآنزای پرندگان را تا فواصل بسیار دور انتقال دهند. تجارت جهانی پرندگان هم خود باعث تسهیل سرایت ویروس از كشوری به كشور دیگر می‌شود. جالب اینجاست كه ماكیان آبزی و به‌ویژه اردك‌های وحشی باتوجه به مقاومت بسیار بالایی كه در مقابل عفونت‌ حاصل از این بیماری دارند می‌توانند بدون اینكه به بیماری شدیدی مبتلا شوند و از پا در بیایند، ویروس را در محیط اطراف خود پخش كنند.

● چه كسانی در معرض خطر ابتلا به آنفلوآنزای پرندگان هستند؟

به طور كلی تمام افرادی كه به هر نحو در تماس شغلی یا غیرشغلی با ماكیان و پرندگان آلوده هستند را می‌توان در معرض خطر ابتلا به این بیماری دانست با این حساب طیف وسیعی از مردم به انواع و اقسام مختلف در مواجهه وخطر ابتلا قرار دارند كه این امر خود تاكید مجددی بر نیاز انجام اقدامات و مراقبت‌های سخت بهداشتی و پیشگیرانه در مقابل این بیماری خطرناك است. در مجموع می‌توان چندین گروه زیر را به عنوان افراد در معرض خطر ابتلا معرفی كرد.

▪ كارگران مرغداری‌ها و مزارع‌ پرورش شترمرغ، بوقلمون و اردك و هر گونه ماكیان و پرندگان اهلی و غیراهلی دیگر و حتی مجتمع‌های پرورش خوك. به طور كلی تماس‌های شغلی در این اماكن،‌هر گونه كه باشند، خطرزا هستند. افرادی كه پرندگان را می‌گیرند و در قفس می‌گذارند،‌كاركنانی كه پرندگان را حمل می‌كنند، افرادی كه پرندگان مرده را معدوم می‌كنند و كارگرانی كه مسئولیت تغذیه این حیوانات را برعهده دارند، همگی در معرض مواجهه هستند.

▪ فروشندگان پرندگان دست‌آموز

▪ دامپزشكان شاغل در صنعت طیور

▪ آشپزها و مشاغل مشابه كه با كار با ماكیان اهلی زنده یا اخیرا كشته شده سر و كار دارند.

▪ افرادی كه در آزمایشگاه‌های ویروس شناسی مربوط به نمونه‌های پرندگان شاغل هستند.

▪ كاركنان مراقبت‌های بهداشتی كه در امر مقابله با این بیماری و مراقبت و كنترل بیماری‌های پرندگان شاغل هستند.

▪ افراد ساكن در مناطقی كه مرگ ماكیان خانگی و پرندگان وحشی بیش از حد انتظار بوده است.

▪ افرادی كه طی ۱۰ روز پیش از شروع علائم،‌به كشور یا منطقه‌ای كه آنفلوآنزا در جمعیت حیوانی آنها گزارش شده مسافرت داشته‌اند وحداقل یكی از موارد زیر را داشته‌اند:

الف) تماس كمتر از یك متر با ماكیان یاخوك مرده یازنده

ب) مراجعه به محلی كه وجود ماكیان یا خوك مبتلا طی ۶ هفته گذشته د‌ر آن تایید شده است.

ج) تماس با یك انسان مبتلا به آنفلوآنزای پرندگان

● آیا بیماری از راه خوردن گوشت مرغ و تخم مرغ هم انتقال پیدامی‌كند؟

▪ باید گفت كه اگر چه رعایت برخی از مسائل بسیار مهم است اما نباید ترس خاصی در این زمینه وجود داشته باشد. در مناطقی كه وجود بیماری گزارش نشده است، می‌توان بدون ترس و وحشت از نظر امكان ابتلا به این بیماری، گوشت ماكیان را طبق معمول آماده و طبخ كرد و مصرف نمود. در مناطقی كه وجود بیماری گزارش شده است،‌باید گوشت این حیوانات را به طور كاملا بهداشتی تمیز كرد و آنها را كاملا پخت.

ویروس H۵N۱ نسبت به حرارت حساس است. همان حرارتی كه به طور معمول برای طبخ غذاها به كار می‌رود( حدود ۷۰ درجه سانتی‌گراد در تمام‌ قسمت‌های غذا)،‌قادر است كه این ویروس را نابود بكند. باید از خوب پخته شدن تمام بخش‌های گوشت مرغ ( و به ویژه قسمت‌های مركزی گوشت كه در حالت عادی كمتر پخته می‌شوند) اطمینان حاصل كرد. به عبارت دیگر هیچ بخشی از گوشت نباید قرمز باقی بماند.

در مورد تخم‌مرغ هم همین نكات صادق است. می‌توان حتی در مناطقی كه وجود عفونت اثبات شده است، تخم‌مرغ‌ها را به شرط اینكه به طور كامل پخته شده باشند،‌مصرف كرد. به عبارت دیگر تخم‌مرغ اصلا نباید شل ‌( یا به قول معروف عسلی) باشد.آب‌گوشت مرغ و دیگر ماكیان هم می‌تواند حاوی ویروس باشد. پس مراقب باشید كه آب گوشت‌هایی كه پخته ‌نشده‌اند به هیچ عنوان با مواد غذایی تماس حاصل نكنند. افرادی كه گوشت خام پرندگان را جابه‌جا و آماده طبخ می‌كنند باید مسائل بهداشتی رابه طور كامل رعایت كنند و مرتب دست‌های خود را با آب و صابون بشویند.

● آیا این بیماری به راحتی از پرندگان به انسان انتقال پیدا می‌كند؟

▪ در واقع باید گفت كه خیر. توجه به تنها یك نكته جواب این سوال را خواهد داد: علی‌رغم ابتلای میلیون‌ها پرنده در سر تا سر جهان طی سالیان اخیر،‌تعداد انسان‌های مبتلا شده‌ از یكی دوهزار نفر نفر تجاوز نكرده است. بدین‌ترتیب،‌شانس انتقال بیماری از حیوانات آلوده به انسان حداقل در شرایط كنونی بسیاراندك است و نباید ترس و وحشت زیادی وجود داشته باشد. اما از طرف دیگر باید تاكید كرد كه این امر هیچ دلیلی برای بی‌احتیاطی و عدم رعایت نكات ایمنی نیست. هر زمان ممكن است در این ویروس جهش‌هایی ایجاد شود كه انتقال آن به انسان وحتی از انسانی به انسان دیگر را تسهیل كند و در این شرایط كنترل بیماری سخت می‌شود و جمعیت انسان‌های مبتلا به طور چشمگیری رو به افزایش خواهد گذاشت.

● آیا تاكنون واكسن موثری بر علیه ویروس آنفلوآنزای پرندگان تولید شده است؟

▪ هنوز نه. البته همه ساله بر علیه ویروس‌های ‌آنفلوآنزای فصلی واكسن‌هایی تولید می‌شود اما این واكسن‌ها قادر به پیشگیری از ابتلا به آنفلوآنزای پاندمیك نیستند.در حال حاضر در بسیاری از كشورها تلاش‌هایی جهت تولید یك واكسن مناسب برعلیه ویروس H۵N۱ یا همان ویروس آنفلوآنزای پرندگان در حال انجام است.

اما متاسفانه هنوز اكثر این تلاش‌ها ناموفق بوده‌اند و هنوز هیچ واكسنی كه بر علیه این ویروس موثر باشد حداقل در سطح گسترده تولید نشده است. با توجه به شرایط كنونی به نظر می‌رسد كه حتی در صورت بروز همه‌گیری وحشتناك آنفلوآنزای پرندگان و ایجاد یك پاندمی هم تا ماه‌ها بعد از شروع حمله چنین واكسنی فراهم نشود.

● آیا دارویی برای درمان این بیماری وجود دارد؟ و آیا آنتی‌بیوتیك‌ها نقشی در درمان دارند؟

▪ در حال حاضر ۲ دارو وجود دارند كه می‌توانند طول دوره و شدت حمله ناشی از آنفلوآنزای فصلی را كاهش دهند. هر دوی این داروها مهاركننده‌ آنزیمی به نام نورآمینیداز هستند كه یكی از آنزیم‌های اصلی این ویروس است. داروی اول اوسلتامیویر نام دارد كه نام تجارتی آن تامی‌فلو است و داروی دوم <زانامیویر> با نام تجارتی <رلنزا>است. مهم‌ترین عامل در میزان تاثیر این داروها زمان تجویز آنهاست به شكلی كه اگر این داروها ظرف ۴۸ ساعت پس از شروع علائم تجویز شوند،‌بیشترین تاثیر را خواهند داشت.

در مورد آنفلوآنزای پرندگان هم نشان داده شده است كه اگر این داروها زود تجویز شوند احتمال مرگ‌ومیر بیماران به طور قابل توجهی كاهش پیدا می‌كند. به طور كلی اگر چه تجربه بالینی در مورد استفاده از این داروها در عفونت آنفلوآنزای پرندگان اندك است،‌اما به نظر می‌رسد كه این ویروس نسبت به این داروها حساس باشد. تاكنون بروز مقاومت ویروس نسبت به این داروها ناچیز بوده است اما این امكان وجود دارد كه طی گسترش جهانی این بیماری،‌بروز مقاومت دارویی مشكل‌ساز شود.

---