در آمدی بر اختر شناسی

تصور کنید فرصتی برای شما به دست آمده تا شبی را به دور از نورهای آلوده کننده نور شهر و آلودگیهای هوا در زیر آسمانی صاف و پر ستاره سپری کنید

● چرا باید به دانش اخترشناسی توجه کرد؟

تصور کنید فرصتی برای شما به دست آمده تا شبی را به دور از نورهای آلوده کننده نور شهر و آلودگیهای هوا در زیر آسمانی صاف و پر ستاره سپری کنید.

از ابتدای غروب منظره ای شگفت و هیجان انگیز در برابر دیدگان شما شکل می گیرد و گویی صفحه آسمان به صحنه ای برای نقش آفرینی بسیاری از زیباییهای خلقت در برابر چشمان شما بدل می گردد.

در ابتدا با کاهش ارتفاع خورشید، بازی نورها در افق غربی و شرقی آغاز می شود. رنگهای بدیعی از نارنجی گرفته تا بنفش هر لحظه گوشه ای از آسمان را رنگ آمیزی می کند و دقایقی بعد آسمان چهره ای کبود به خود می گیرد تا درخشانترین اجرام سماوی به نورافشانی بپردازند. سیارات و ستاره های پرنور در حالیکه هنوز آسمان شب تیرگی کامل خود را هویدا نکرده است آشکار می شوند تا با گذشت دقایقی فرصت به رخ نمایی ستاره های کم نورتری برسد که از شرق تا غرب آسمان را فرش کرده اند. مفهوم آسمان پر ستاره شب در زیر چنین آسمانی است که رنگ واقعیت به خود می گیرد و انسان احساس شکوهمندی از عظمت کیهان را درک می کند . منظره ای با شکوه که لحظه ای در یک حالت باقی نمی ماند و هر لحظه ظاهار متفاوتی به خود می گیرد. در طول شب هر از چند گاهی شهابی نورانی سینه شب را می شکافد و چون تیری که از چله کمان رها شده باشد گوشه ای از آسمان را نورانی می کند. در طول شبهای مختلف هم این منظره با عظمت تغییر ظاهر می دهد . برخی شبها هلال بزرگ و زیبایی از جرمی نورانی گوشه ای از آسمان را زینت می دهد و با گذشت ایام هلال به تربیع و از تربیع به بدر تبدیل می شود و بار دیگر از آن می کاهد تا چند روزی را در آسمان ناپدید گردد. هر از چندگاهی اشباحی وهم انگیز در گوشه ای از آسمان ظاهر می شوند و ذهن و چشم انسان را مجذوب خود می کنند.گاهی ماه کامل تیره می شود وگاهی خورشید در میانه روز تاریک می گردد. گاهی ستاره ای یا سیاره ای در پشت ماه پنهان می شود و گاهی ....

روایت فوق داستانی ادبی نیست. واقعیتی است که عاشقان آسمان در هر شب رصدی خود با آن روبرو می شوند و هر بار به عشق دیدن دوباره چنین جلوه بی نظیری صدها کیلومتر از محل زندگی خود دور می شوند تا آسمانی را بیابند که این شکوه را هرچه بیشتر نمایان سازد. اما هیجان انگیزترین بخش این داستان واقعی آنجا است که می دانیم این همان منظره ای است که تمامی اجداد ما درپیش چشمان خود می دیده اند و به آن می اندیشیده اند . انسان نخستین از چند صد هزار سال پیش، زمانی که از فعالیتهای روزانه فارغ می شد ، در کنار غارش یا از فراز درختان جنگل محل سکونتش این شکوه بی نظیر را می دید و در آن حس بی مانندی از شکوه و را می یافت و در دل او همزمان دو حس متفاوت شکل می گرفت. ترس و شکوه .

ترس از عظمت بی نظیری که بر فراز سر او به نمایش در آمده است و آن قدر از او دور است که حتی بلند ترین کوهستانها هم نمی تواند او را اندکی به این بزرگ دست نیافتنی نزدیک کند و شکوه از این همه زیبایی که اطراف او را فرا گرفته و بدون توجه به تفاوتهای ذهنی که آدمیان میان خود رسم کرده اند به یکسان همه را زیریک چتر جمع کرده است.

شاید به همین دلیل بود که در دوره نخستین، نگاه و توجه به آسمانها با آیینهای ابتدایی پیوند خورد. امروزه به باور اسطوره شناسان بزرگ و مورخان تاریخ مذاهب جهان ، هیچ آیین کهنی را نمی توان یافت که در آن آسمان و توجه به آن و در نتیجه گونه ای ابتدایی از دانش اخترشناسی ، نقشی کلیدی ایفا نکرده باشد . هسته های اولیه دانش اخترشناسی بدین ترتیب در آمیختگی محض با آیینهای ابتدایی شکل گرفت و رشد پیدا کرد و آن گونه که خواهیم گفت در طول تاریخ رشد کرد و شاخ و برگرفت و به رشته بی نظیری تبدیل شد که در آغازین سالهای بیست و یکمین قرن میلادی ، هنوز هم کارایی خود را به عنوان رشته ای فراتر از یک رشته علمی علوم پایه دارحفظ کرده است.

امروزه گروه کثیری از مردم جهان هنوز به آسمانها نگاه می کنند ( همانگونه که اجداد آنها از چند صد هزار سال پیش تا کنون به آن می نگرند) امااین روزها دیدگاه نوادگان با پدران متفاوت است و درک کاملتری از آنچه که دیده می شود به دست آمده اما هنوز هم تماشای آسمان آرامش بخش است.

در جهان مدرن که علوم جایگاه تخصصی ویژه ای پیدا کرده اند به جرات می توان گفت تنها دانش اخترشناسی است که بخش عظیمی از افراد غیر حرفه ای فرصت آن را می یابندتا در آن به ایفای نقشی مهم بپردازند. اخترشناسان حرفه ای که به واسطه تحصیلات آکادمیک و به واسطه کسب درآمد از این کار، به آسمانها توجه می کنند عمدتا درگیر فعالیتهای نظری هستند که ارتباط مستقیم آنها را با آسمانها کاهش می دهدو عجیب نیست که امروزه در سراسر جهان تعداد کمی اخترشناس حرفه ای وجود دارند که مساله ای مانند نامها و جایگاه صور فلکی را به خوبی می شناسند ( در حالیکه کودکی علاقمند به راحتی با همه انها آشنا است).

در سوی دیگر این گروه حرفه ای گروه بیشتری از مردم وجود دارند که تنها به خاطر علاقه و عشق به آسمانها می نگرند و یا به فعالیت در زمینه های نجومی می پردازند. این افراد نه نجوم را راه در آمد خود می دانند ( که در آمد کسب شده خود را در این را ه صرف می کنند) و نه الزاما تحصیلات آکادمیک در این رشته دارند . این گروه از افراد را به نام اخترشناسان یا منجمان آماتور می شناسند. آماتور ، نه به ان معنی که این افراد در کار خود ناوارد هستند، بلکه به این منظور که بر اساس معنی دانش حرفه ای ( که دو مولفه کسب درآمد و تحصیلات آکادمیک ضروریات آن است) فعال حرفه ای به حساب نمی آیند.

شاید نجوم تنها رشته ای از علم باشد که در بحبوحه تخصص گرایی قرن ۲۰ و ۲۱ هنوز هم آماتورها در آن نقشی مهم و پیشرو ایفا می کنند و می توانند در پیشبرد این دانش نقشی اساسی داشته باشند.

مجوعه مطالبی که در این مقاله ارایه می شود در باب نجوم آماتوری و با اهداف آشنایی علاقمندان آسمان با واقعیات و ماهیت رویدادهایی است که در آسمان شب ( و یا روز) شاهد آن هستیم . به همین دلیل هدف این مجموعه تربیت اخترشناسان حرفه ای نخواهد بود که جای آن نیز در چنین گفتارهایی نیست بلکه مجموعه مطالبی ارایه می شود تا دیدگاه علاقمندان به ماهیت امور را بهبود بخشد.

پوریا ناظمی