قدر دیدن و بر صدر نشستن

درباره لزوم تغییر نگاه روزمره به دانش روباتیک

ترسیم تصویری منسجم و ساختاری از روند فعالیت‌های علمی در ایران که به توسعه دانش بومی در شاخه‌ای از دانش و فناوری‌های نوین منجر شود، چندان آسان نیست. گرچه در سال‌های اخیر و به‌ویژه دهه اخیر، در بیشتر حوزه‌های مرتبط با صنعت شاهد رشدی نسبی بوده‌ایم، اما در مقایسه با کشورهای در حال توسعه‌ای چون ترکیه، مالزی، کره جنوبی و حتی کشورهای تازه‌‌استقلال‌یافته پس از فروپاشی شوروی چون اوکراین درخششی کم‌ داشته‌ایم. به‌رغم بهره‌مندی کشور از نیروی جوان (بیش از نیمی از جمعیت ایران زیر ۳۵ سال سن دارند) و گستردگی کمی دانشگاه‌ها در کشور در مقایسه با کشورهای در حال توسعه‌ای که گفته شد، فقدان مدیریت نظام‌مند و غیرسیاسی در بدنه علمی کشور سبب شده تا اولا برنامه مدونی برای توسعه علمی وجود نداشته باشد و ثانیا به واسطه همین معضل و سایر سیاست‌های موجود در صحنه علمی‌-آموزشی کشور از قبیل عدم پرداخت جدی به وضعیت تحقیق و پژوهش و ارتقای کیفی وضعیت مراکز آموزش عالی و به رسمیت شناختن نخبگان و بها دادن به آنان شاهد خروج گسترده و نگران‌کننده آنان از کشور باشیم.

در واقع با ادامه سیاست‌های موجود در پهنه علمی، دیری نخواهد گذشت که در سال‌های آینده خزانه علمی کشور را بسیار بی‌مایه ببینیم، اما در این میان توجه برخی از مدیران دانشگاهی به علوم جدید و سرمایه‌گذاری بلندمدت روی این علوم و فرصت دادن به مدیریت و کار در این عرصه به آنان توسط مراکز بالادستی، موجب شد شعله‌های امید برای ارایه دستاوردهای علمی ایرانی در عرصه جهانی، زبانه‌ کشد. برپایی مسابقات بین‌المللی روبوکاپ آزاد ایران (iran open) به همت دکتر «مرتضی موسی‌خانی» رییس کمیته ملی روبوکاپ ایران از سال ۸۵ که هفتمین دوره آن در فروردین گذشته برگزار شد، توانسته است توجه مراکز علمی کشور را تا مقطع دبیرستان به خود جلب کند، چنان‌که در کاروان علمی ایران در مسابقات بین‌المللی روبوکاپ مکزیک (۲۰۱۲) دانش‌آموزان دبیرستانی نیز حضوری جهانی را تجربه کردند.

این دانش با به‌کارگیری علوم مختلف و متفاوتی از کامپیوتر و الکترونیک تا مکانیک و کنترل و... همزمان هم به ارتقای همه این علوم در حوزه خاص خودشان، کمک کرد و هم در راستای پیشبرد حوزه دانش روباتیک در هم‌اندیشی نخبگان این حوزه موثر بود. جایگاه هر کشوری در علم روباتیک رابطه‌ای مستقیم با میزان صنعتی بودن آن کشور دارد چرا که اولین و بزرگ‌ترین متقاضیان، صنایع هستند. در بیشتر کارخانه‌های ما از روبات‌ها استفاده می‌شود. کارخانه‌هایی مانند فولاد، خودروسازی، مواد غذایی و... را می‌توان تقریبا تمام‌روباتیک دانست.

اما متاسفانه تمام روبات‌های آن وارداتی است و حتی نصب و کنترل و تعمیر آن بر عهده خارجی‌هاست که البته این روزها بیشتر منحصرند به چینی‌ها! به منظور عقب نماندن کشور در علم روباتیک، رشته مهندسی روباتیک در سال ۱۳۸۱ تاسیس شد، اما آن‌گونه که شایسته است توجهی به گسترش و فراگیری آن در دانشگاه‌های کشور نشده و دانشگاه‌هایی که این رشته در آنها تدریس می‌شود به تعداد انگشتان دست نیست و دانش‌آموختگان این رشته در کشور به قدری مهجورند که کسی این رشته را نمی‌شناسد و اصلا نمی‌داند روبات چیست. دیگر مشکل دانش‌آموختگان این رشته، عدم اعتماد صنعت کشور به آنهاست؛ مساله‌ای که علاوه بر تغییر نگاه دولتمردان و صاحبان صنایع، نیازمند کار فرهنگی بلندمدت برای اعتمادسازی دوجانبه میان صنعتگران و نخبگان است. باید به سمتی رفت که ادبیات مشترکی بین صنعت و دانشگاه ایجاد شود و حل این معضل با شعار و برگزاری سمینارهای شکلی میسر نمی‌شود. چرا صنعتگران حاضرند چندین برابر هزینه و از نیروی خارجی استفاده کنند، در حالی‌که میدان دادن و استفاده از ظرفیت‌های داخلی نخبگان جوان در کشور به شرط سعه‌صدر و تحمل تحقیقاتی و اختصاص بودجه مکفی، نه‌تنها در افقی بلندمدت که حتی در میان‌مدت نیز به نفع آینده علمی و صنعتی و در نهایت منافع ملی ماست.

بعضی از افراد در ایران استفاده از روبات را مساوی اخراج نیروی کار می‌دانند و با توسعه آن مخالفت می‌کنند، اما آنها از این مهم غافل هستند که گماردن نیروی انسانی به کارهای روزمره و تکراری، اتلاف نیروی انسانی است. به جای انجام کار روزمرگی می‌توان آنان را در جایی دیگر به کار گرفت تا در خدمت توسعه کشور باشند. اگرچه هرساله چندین مسابقات روباتیک در سطح کشور برگزار می‌شود که معتبرترین آنها «iran open» است، اما متاسفانه در ایران به این مسابقات به چشم هدف نگریسته می‌شود (برعکس کشورهای صنعتی که مسابقات را وسیله‌ای برای ارتقای صنعت خویش می‌دانند.) از این نقدها که بگذریم کارنامه کوتاه اما نسبتا پربار روبوکاپ در ایران را وقتی مرور می‌کنیم، درمی‌یابیم استعداد نخبگان ما (در حالی‌که در چنبره انبوهی از مشکلات اقتصادی، تحریم‌ها، آموزشی، فرهنگی و... اسیرند) در خور ستایش و تحسین است.

در حالی‌که در مسابقات اتریش (۲۰۰۹) تیم‌های ایرانی یک مقام قهرمانی، یک نایب‌قهرمانی، یک سومی و چهار مقام چهارمی کسب کرده بودند، موفقیت‌هایشان در مسابقات سنگاپور (۲۰۱۰) به این قرار ادامه یافت که در لیگ روبات‌های فوتبالیست سایز متوسط (رقابت فنی) حایز مقام نخست شدند و در باقی لیگ‌ها چون شبیه‌ساز مجازی به مقام‌های سوم و دوم نایل آمدند، اما حضور خیره‌کننده تیم‌های ایرانی به‌ویژه MRL دانشگاه آزاد قزوین با سه مقام قهرمانی و پنج نایب‌قهرمانی در مسابقات مکزیک (۲۰۱۲) نشانگر آن است که نخبگان دانش جوان روباتیک در ایران اگر قدر ببینند، راه صدرنشینی را به نیکی آموخته‌اند.

امیرپویان آئینه‌وند