سقــز

این تپه در روستای زیویه حدود ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر سقز واقع و از محوطه بسیار وسیعی برخوردار است طــی کــاوش هــای بــاسـتـان شـنــاســی در ایــن تـپــه, قـلـعـه باستانی زیویه از زیر خاک بیرون آمد

● تپه باستانی زیویه

این تپه در روستای زیویه حدود ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر سقز واقع و از محوطه بسیار وسیعی برخوردار است . طــی کــاوش هــای بــاسـتـان شـنــاســی در ایــن تـپــه، قـلـعـه باستانی زیویه از زیر خاک بیرون آمد. این قلعه روی یکی از تپه‌‌‌‌‌‌های نسبتا مرتفع منطقه ســاخـتــه شــــده و بــر مــحــیــط اطـراف اشراف کامل دارد .

در نخستین کاوش که توسط (ایوب ربنو) درسال ۱۳۲۵ شـــمـــســــی در ایــــن مــنــطــقــــه صورت گرفت و بیشتر جنبه تجاری داشت اشیاء منحصر به فردی از یک تابوت برنزی به دست آمد که در نوع خوداز شاهکارهای فلزکاری و سفالگری محسوب می شود. همین امر موجب تخریب بسیاری از آثار معماری ارزشمند این قلعه (کاخ دژ) عظیم گردید . این قلعه که به اقوام ماد و مانایی تعلق داشت در حدود ۲۷۰۰ سال پیش ساخته شده است.

برای احداث قلعه زیویه، استادکاران پس از بنیاد مصطبه (سکو)، سکوهایی برای دستیابی به سطح صاف و هموار پدید آوردند و در بین شیب‌های موجود در تپه با بهره‌گیری از خشت خام، سنگ و چوب، قلعه‌ای در نهایت استحکام و پایداری بنا نهادند . پی ها و پله های پایه ستون‌ها از سنگ ساخته شده و برای ساخت دیوارها خشت خام به کار رفته است . ورودی اصلی قلعه با ۲۱ پله سنگی در شرق تپه قرار دارد . از جالب ترین قسمتهای قلعه، تالار ستون دار آن با ۱۶ پایه ستون سنگی مدور است . قطر این پایه ستون ها حدود ۹۵ تا ۱۰۵ سانتی متر است . کف تالار با خشت خام به صورت شطرنجی مفروش شده است . دیگر بخش‌های این قلعه عظیم شامل سالن ها، حیاط ها و اتاق های متعددی است که هر یک عملکردی خاص داشت . نکته قابل توجه، استفاده از فاصله پشت بندهای ایجاد شده برای استحکام و ایستایی دیوارهای قلعه است که به عنوان سیلو (انبار غله) مورد استفاده بود . در کاوش‌های سال ۱۳۸۰ نمونه هایی از غله در کف انبارها که هر یک بیش از ۸ متر عمق داشت به دست آمد .‌

● بازار قدیمی سقز

از بازار اصلی و قدیمی شهر سقز، آثار زیادی بر جای نمانده است و تنها آثار به جای مانده شامل بقایای راسته های آن است کهدر طی چند دهه گذشته به کلی از نظر معماری دگرگون شده است . با توجه به آثار به جای مانده از کاروانسرای <تاجوانشیر> در کنار این بازار می توان به اهمیت بازار سقز در گذشته پی برد.

● چهل چشمه

<چهل چشمه> از کوههای مرتفع کردستان است . این کوه دارای آبـشـارها و چشمه‌‌های بـسیار زیبایی است و وجه تـسـمـیـه آن نـیـز حـکـایـت از وجود چهل چشمه آب دارد. ایــــن کــــوه در مــنــطــقـــه خورخوره از شـهـرسـتان دیواندره قرار دارد و منطقه‌ای سردسیر و برف گیر است . در این کوه می توان در تمامی سال برف را مشاهده کرد . این کوه یکی از سرچشمه های رودخانه جغاتو (جغتو) و سپیدرود است و دارای چشمه سارهای فراوان و دامنه های سرسبز و زیباست. ‌

● مسجد دومناره

این مسجد در خیابان امام خمینی در بافت قدیمی سقز واقـــع اســـت. تـــاریــخ دقـیــق ســاخـت مـسـجـد مـشـخـص نیست، ولی از آنجا که اهالی محل ساخت آن را به (شیخ حـسـن مـولانـا آبـاد) نـسـبت مــی‌دهـنـد احـتـمـال دارد در اواخر دوره افشاریه و اوایل زندیه ساخته شــده بــاشــد. ایــن مــسـجد دارای شــبــسـتـانـی با چهار ستون قطور چوبی به نشانه چهار خلیفه اهل سـنت است . در ضلع جنوب غربی ایوان ستون دار مصلای تابستانی سـاخـتـه شده که فرم مــخــصـــوص مـــســــاجــــد مـــنـــطـــقــــه کردستان را تــداعـی مـی‌کـنـد. بـالای مـسـجـد، دو مناره رفیع و بلند قرار دارد و به همین دلیل به مسجد (دومناره ) شهرت دارد . مصالح به کار رفته در بنای این مسجد شامل خشت خام، ملات گل، سنگهای لاشه، چـوب و... است. در تزئینات مناره از کاشی ها و آجرکاری‌های معقلی استفاده شده است . احتمالا حوض خانه مسجد که گنبدی بر فراز آن قرار دارد و محل وضوی نمازگزاران است قدیمی تر از مسجد کنونی و متعلق به دوران صفویه است . در دیوارهای مسجد از کاشی های صابونکی با طرح سرو(درخت زندگی) کار استاد علی اصفهانی برای تزیین استفاده شده است .

● غار باستانی کرفتو

غار کرفتو در شهرستان دیواندره در ۷۲ کیلومتری شرق شهرستان سقز قرار دارد . با توجه به تحقیقات به عمل آمده در دوران مزوزوئیک، کرفتو در زیر آب بود و در اواخر این دوره، ارتفاعات آن از آب خـارج شـد. غار کرفتو از غارهای آهکی و طبیعی اســــــــــــــــت کـــــــــــــــه در ادوار مـــخـــتـــلـــــف جـــهــــت اسـتفاده و سکونت انسان تــغــیــیـــر حـــالــت داده و بــا معماری صخره ای در چهار طبقه در دل کـوه حـفـر شده است. مـحـقـقـیــن بسیاری از جمله دمرگان، راولینسون، کرپورتر، خانیکف و فـون گـال از غـار کرفتو بازدید و نقشه هایی از آن تهیه و ارائه نموده‌اند. در مقالاتی که توسط محققین به چاپ رسیده به دلیل وجود کتیبه ای یونانی بر سردر یکی از اتاق های طبقه سوم از این غار به عنوان معبد (هراکلس( )هرکول) نام برده شده است . ترجمه این کتیبه چنین است: (در آنجا هراکلس سکونت دارد، باشد که پلیدی در آن راه نیابد. ) طول غار ۷۵۰ متر است و راههای فرعی متعددی از آن منشعب می شود . در طول سکونت انسان در این غار تغییرات و دگرگونی های عمده و دخل و تصرفات بسیار در آن به وجود آمده و حجاران هنرمند به زیبایی فضاهایی را در مدخل های غار تراشیده و اتاق‌ها، راهرو و دالان های متعددی را به وجود آورده‌اند.

ورودی غار از دامنه کوه حدود ۲۵ متر فاصله دارد . در گذشته راهی نسبتا سخت و دشوار در کمر کوه، بازدیدکنندگان را هدایت می کرد ولی امروزه با عبور از پلکانی فلزی می توان به دهانه ورودی غار رسید. در معماری صخره‌ای این غار، چهار طبقه شناسایی شده است.

در معماری غار علاوه بر ایجاد اتاق ها و راهرو های عبوری سعی شده تا اتاق ها با هم مرتبط باشند و نورگیرها و پنجره هایی به سمت بیرون و مناظر طبیعی ارتفاعات مجاور غار تعبیه شده است . بر دیوارهای غار در بعضی از اتاق ها نقوشی به صورت تجریدی از حیوان، انسان و گیاه حجاری شده که بیشتر جنبه آیینی دارد .

● بافت قدیمی شهر سقز

شهر سقز دارای بافت قدیمی ارزشمندی با خانه ها و مساجد قدیمی است. هرچند بافت سقز دچار تغییرات بسیار شده، ولی معماری خانه ها و قرارگیری آنها همچنان بر مبنای اسلوب معماری بومی منطقه انجام می شود . قدمت بناهای با ارزش در بافت قدیمی به دوره زندیه، قاجار و اوایل رژیم گذشته بازمی‌گردد .‌