تحرك تازه در سیاست خارجی هند

هند بعنوان بزرگ ترین كشور در منطقه آسیای جنوبی كه با تمام كشورهای عضو «سازمان سارك» مرز مشترك دارد و در واقع خواهر بزرگ در منطقه آسیای جنوبی است باید برای حل مشكلات منطقه مسوولیت های بیشتری را برعهده بگیرد

فعالیت های وزارت خارجه هند با انتخاب «پراناب موكرجی» شخصیت شناخته شده هند به عنوان مسوول سیاست خارجی این كشور آنهم بعد از گذشت یك سال كه این وزارتخانه بدون وزیر مانده بود، جان تازه ای گرفته است.

مذاكرات میان هند و پاكستان برای دست یابی به یك صلح و امنیت پایدار درمنطقه كه هر از گاهی تحت تاثیر حوادث و رخ دادهای تروریستی قرار می گیرد و به دنبال آن همه چیز به نقطه شروع می رسد، به نظر می رسد با آمدن موكرجی شتاب بیشتری گرفته است.شواهد حاكی از آن است كه نگاه سازنده و مثبت وزیر خارجه جدید هند با مسائل و چالش های این كشور با همسایگان خود بویژه پاكستان و چین، در روند توسعه و پیشرفت مذاكرات میان دهلی و كشورهای همسایه همچون، سریلانكا، نپال بنگلادش، مالدیو و بوتان تاثیر گذار بوده است.هر چند كه برنامه های سیاست خارجی دهلی در منطقه جنوب آسیا و آسیای غربی در دو ماهه اخیر با شتاب و تحرك بیشتری نسبت به حداقل یك سال گذشته دنبال می شود اما در سیاست های كلی هند هنوز تغییری اساسی احساس نمی شود.

به طور قطع احزاب و شخصیت ها و فعالان سیاسی و نیز اقشار مردم هند كه سیاست های خارجی این كشور را دنبال می كنند و نسبت به آن حساسیت نشان می دهند خواسته ای جز استقلال عمل در سیاست خارجی هند و وفادار ماندن با آرمان های رهبران فقید این كشور «مهاتماگاندی» و «جواهر لعل نهرو» ندارند اما اینكه آیا پراناب موكرجی می تواند و یا تمایل دارد سیاست خارجی هند را به این سمت رهنمون سازد ضروری است كه با برخی ایده ها و نظرات وی آشنا شویم.

وزیر امور خارجه هند در مقاله ای با عنوان، «سیاست خارجی هند - نقشه مسیر برای دهه آتی»، می نویسد: سیاست خارجی هند محصول تاریخ، شرایط سیاسی و آرزوها و نیازهای مردم این كشور است.وی كه پیش از این وزیر دفاع هند بود در این مقاله كه در یكی از شماره های اخیر روزنامه «نشنال هرالد» به چاپ رسید می نویسد: این سیاست از دیدگاه های رهبران برجسته هند به ویژه «جواهر لعل نهرو» الهام می گیرد و از طریق سنت، دوام و اجماع، پرورش می یابد.وی اضافه می كند: حال سوال این است كه شكل سیاست خارجه هند ده سال بعد از امروز چه خواهد بود؟ هند به سمت رشد اقتصادی ۸درصد در سال حركت می كند و پس از یك دهه به سومین اقتصاد جهان تبدیل خواهد شد.

با در نظر گرفتن روش كنونی می توان پیش بینی كردكه شركت های هندی در سراسر جهان پراكنده خواهند شد و جایگاه مهمی را به خود اختصاص خواهند داد.موكرجی می افزاید: منابع انسانی مهم ترین دارایی ما هستند.

كارگران و متخصصان هندی در خیزش مجدد اقتصادی هند نقش مهمی ایفا خواهند كرد و هندیان مقیم خارج كشور به ارزش اقتصادی این كشور خواهند افزود.وزیر امور خارجه هند می نویسد: فكر می كنم سیاست خارجی هند در رنسانس اقتصاد هندی نقش مهمی ایفا خواهد كرد. در حال حاضر برای پیش بردن منافع اقتصادی خود تعدادی اهرم های سیاست خارجی، همچون فعالیت های سنتی بازرگانی، مذاكره راجع به مناطق ترجیحی و تجارت آزاد و همچنین مشاركت در محافل چند جانبه وجود دارند.باید مجموعه این اهرم ها را افزایش دهیم و ذهن خود را مجددا تنظیم كنیم تا رویكرد ما به مناسبات دو جانبه اساسا متناسب با سهم این ارتباط در بهبودی اقتصادی باشد.

تلاش ما تقویت دو منبع یعنی منابع مالی و انسانی و همچنین هم كوشی لازم برای مقابله با چالش های جدید در دهه آتی خواهد بود. این اولویت ها شامل اصلاح چشمگیر در روابط ما با آسیای جنوب شرقی، آسیای شرقی، آمریكای لاتین و آفریقا و همچنین ساختن مشاركت جدید با آمریكا و اروپا براساس سرمایه گذاری جدید و همچنین تشكیل یك سری شبكه های همكاری در زمینه امنیت انرژی با تامین كنندگان جدید در آفریقای غربی، آسیای میانه و آمریكای لاتین خواهد بود.وظیفه اصلی سیاست خارجی هند همچون همیشه، كمك در پروسه های توسعه كشور و استفاده حداكثر از مشاركت های بین المللی برای این منظور است.

لذا توجه ما در دهه آتی باید به سوی تشویق جریان تجارت و سرمایه گذاری، تاكید بر مدرنیزه كردن تشكیلات زیر بنایی، تامین انرژی ارزان و قابل پیش بینی و تضمین دسترسی به فناوری های جدید متمركز باشد.وزیر خارجه هند در ادامه می افزاید از نظر سنتی تهدیدها برای امنیت هند در زمین از سوی شمال و غرب و در دریا از سوی جنوب و غرب مطرح بوده است. اما در آینده اهمیت شرق در محاسبات امنیتی ما بالا خواهد رفت.

امنیت دریایی، اشاعه تسلیحات كشتار جمعی، امنیت انرژی و تروریسم مسائل مهم و نوظهوری است كه امنیت این منطقه را متاثر می كنند. لذا باید در این منطقه و فراتر از آن، محیط صلح و امنیت را تشویق كنیم.پراناب موكرجی وزیر امور هند در ادامه مقاله خود می نویسد: موضوع مهم دیگر برای سیاست خارجی هند در دهه آتی نوع مختلف روابط در منطقه همسایه ما خواهد بود. در جهان، هیچ وقت یك ابرقدرت در منطقه فقیر و پر ازاختلافات ظهور نكرده است.

هند بعنوان بزرگ ترین كشور در منطقه آسیای جنوبی كه با تمام كشورهای عضو «سازمان سارك» مرز مشترك دارد و در واقع خواهر بزرگ در منطقه آسیای جنوبی است باید برای حل مشكلات منطقه مسوولیت های بیشتری را برعهده بگیرد.موكرجی افزود: می خواهم كه سیاست خارجی ما به هر یك از كشورهای این منطقه توجه ویژه ای اعطا نماید. برای نیل به این هدف لازم است كه از كمك توسعه، صلاحیت های رو به رشداقتصادی و فن آوری هند استفاده كنیم.همسایگان هند می توانند و باید در حركت هند به سمت ثروت سهمی داشته باشند. در این رابطه باید نتایج را در آن دسته از كشورهای همسایه كه در رشد اقتصادی هند برای رشد خودشان هم فرصتی می بینند با دیگران كه زیاد دوراندیش نیستند مقایسه كنیم.بطور مثال، بوتان از طریق صادرات انرژی خود به هند سرانه درآمد خود را بالا برده است.

سریلانكا و مالدیو از توریسم هندی سود می برند. شهروندان نپال همیشه در هند فرصت های اشتغال پیدا كرده اند و این روش در آینده مستحكم تر خواهد شد.وزیر خارجه هند در مقاله خود می افزاید: اخیرا چین سود داشتن روابط تجاری با هند را كشف كرده است. میزان تجارت دوجانبه ما با نرخ تعجب آور ۶۰درصد سالانه افزایش می یابد.

هند با تایلند پیمان تجارت آزاد امضا نموده است و با برمه فرصت های جدید در بخش انرژی و تشكیلات زیر بنایی را كشف می كند. افغانستان از مشاركت شركت های هندی در بازسازی این كشور و احیای اقتصادی سود برده است.مثال اروپا مشخص نموده است كه مدرنیزه كردن تشكیلات زیربنایی در شبه قاره هند موجب افزایش جریان آزادانه كالا و خدمات خواهد شد و موجب ایجاد تغییرات مهمی در این منطقه خواهد بود.دهه آتی برای مناسبات هند و پاكستان بسیار مهم است. این روابط فعلا در یك چهار راه قرار دارند.

برای ما امكان پذیر نیست كه مرزها را عوض كنیم. اما می توانیم از اهمیت مرزها در مناسبات خود بكاهیم.ما با بسیاری از ابتكارات اخیر خود سعی كردیم تا این هدف را بدست بیاوریم. دوام و گسترش این پروسه از یكی از چالش های مهم سیاست خارجی هند می باشد. اما این امر تنها در صورتی امكان پذیر است كه به دیپلماسی اجازه عمل بدون هیچگونه خللی داده شود.اما اگر از سوی دیگر تروریسم بعنوان اهرم مهم سیاست نگریسته و استفاده شود، حتی بهترین دیپلماسی هم بخاطر فقدان حمایت محلی ناموفق خواهد شد.

معنی توجه به منطقه همسایه اتخاذ روش كوته اندیشانه نسبت به امور جهانی نیست. سیاست خارجی هند امروز محیط این كشور را در دایره های نموكننده نگاه می كند و از منطقه همسایگی فوری یعنی آسیای جنوبی شروع می كند و به سوی آسیای غربی، آسیای میانه، آسیای جنوب شرقی و منطقه اقیانوس هند جلو می رود. این امر در ارتباطات سیاسی، اقتصادی و دفاعی ما با این مناطق ظاهر می شود. روابط هند با قدرت های بزرگ یعنی آمریكا، اتحادیه اروپا، روسیه، چین و ژاپن و همچنین با قدرت های نوظهور در آمریكای لاتین و آفریقا در طول یك دهه و نیم گذشته شاهد تحولات زیادی بوده اند. تغییرات كیفی و كمی در مناسبات هند و آمریكا توجه جهان را جلب نموده است.

امیدوارم این مناسبات در آینده محكم تر شوند. مناسبات راهبردی هند با روسیه مشكلات ناشی از فروپاشی شوروی را پشت سر گذاشته است. برای هند، روسیه رفیقی در مبارزه ما علیه تروریسم جهانی و متحدی در حوزه های انرژی هسته ای غیرنظامی، فضا وفناوری های دفاعی است.

هند و اروپا دارای ارزش های مشترك دموكراسی، كثرت گرایی، حقوق بشر، رعایت نظم قانون، آزادی بیان و قوه قضائیه مستقل هستند. هند اكنون یكی از شش شركای راهبردی اروپا است. اتحادیه اروپا بزرگ ترین مقصد صادرات هندی و یكی از بزرگ ترین منابع سرمایه گذاری خارجی در این كشور است.

پراناب موكرجی در ادامه مقاله خود اضافه می كند: روابط تمدنی، دینی و فرهنگی هند با آسیای شرقی و جنوب شرقی دارای قدمت هزاران ساله است. هند منبع بسیاری از دیدگاه های دینی و مادی كه شرق را تحت تاثیر قرار دادند، بوده است.هند در برابر تاثیرات بی ثبات كننده بعنوان سدی عمل كرده است. فعلا ژاپن، كره جنوبی، چین و سنگاپور بازارهای راهبردی برای كالاها و خدمات ما و منابع مهم سرمایه گذاری و فناوری هستند. شركت های هندی از خیلی وقت پیش در كشورهای «آسه آن» حضور داشته اند.اكنون این شركت ها در چین، ژاپن و استرالیا نیز سرمایه گذاری می كنند.وزیر امور خارجه با بیان اینكه سیاست «نگاه به سوی شرق» هند دارای جوانب بیش از اقتصادی است می افزاید: این سیاست نشانگر تغییر مهمی در دیدگاه هند نسبت به جهان و جایگاه این كشور در عصر پس از پایان جنگ سرد است. در دهه آتی مناسبات هند و چین یكی از مهم ترین روابط دوجانبه این كشور خواهند بود. مناسبات هند و چین تا كنون بطور سنتی و از عینك «موازنه قدرت» و «اختلاف منافع» نگریسته شده است.در جهان امروز این تئوری كهنه شده است. اكنون پذیرفته شده است كه برای رشد این دو كشور فرصت های كافی وجود دارد. این دو كشور برای اصلاح مناسبات دوجانبه یك سری اقدامات انجام داده اند. چین در آینده نزدیك بعنوان یكی از بزرگ ترین طرف های تجاری هند ظهور خواهد كرد.

ما روابط دوستانه و همكارانه خود با ژاپن را نیز بسیار مهم می دانیم. سیاست خارجی هند همیشه بر همكاری جنوب - جنوب تاكید داشته است. ما از اوایل استقلال خود با كشورهای آفریقا، آسیا و آمریكای لاتین همكاری داشته ایم.در طول سال های اخیر این روابط به تشكیل ابتكار هند - برزیل و آفریقای جنوبی منجر شده اند. ما به روابط سنتی خود با منطقه خلیج فارس نیز عوامل جدیدی را می افزائیم.پراناب موكرجی وزیر امور خارجه هند در پایان مقاله جامع و مفصل خود كه می تواند به نوعی ترسیم كننده سمت و سو و گرایش های سیاست خارجی هند در دهه آتی باشد به سفر شاه عربستان كه اوایل سال جاری میلادی و برای اولین بار در پنجاه سال گذشته صورت گرفت اشاره می كند و آن را با اهمیت تلقی می نماید، یعنی اینكه در سیاست خارجی جدید هند كشورهای عربی نیز منظور شده اند.