پایانی بر غفلتی درازمدت

بررسی شدت زمین لرزه احتمالی تهران و چالش های مدیریت خطرپذیری آن

هنگام بررسی موضوع زلزله احتمالی تهران و پیامدهای آن، پرسش‌های زیر به ذهن ما هجوم می‌آورد: مدیریت پیامدهای زلزله در استان تهران و در شهر تهران چگونه است؟ سطح و ابعاد مدیریتی حادثه (محلی، منطقه‌ای، ملی یا فراملی) چیست؟ آیا حاکمیت و امنیت منطقه‌ای (استانی) یا ملی (کشوری) به مخاطره می‌افتد؟ چه کسی (کسانی) یا چه سازمانی (سازمان‌هایی) به‌درستی می‌توانند تحلیل واقعی از این چالش‌ها داشته باشد (باشند) یا پاسخ‌ها و مسوولیت دستگاه‌ها و نهادهای مسوول و ذی‌ربط چیست؟ آیا اساسا دغدغه‌ای در این مورد وجود دارد یا اراده‌ای برای استنباط نزدیک به واقع از رخداد چنین پدیده‌ای فعال شده است یا اتخاذ تدابیر کارساز اجرایی بر مبنای هم‌افزایی، هم‌اندیشی و خردورزی نخبگان مرتبط با موضوع در دست اقدام است یا پیش‌تر شکل گرفته است؟! میزان آگاهی، باورپذیری یا آمادگی مردم و نهادها و دستگاه‌های دولتی در این مورد چگونه است یا چگونه سنجش می‌شود یا سنجش شده است؟!

براساس محاسبات و پیش‌بینی‌های انجام شده، وقوع زلزله در تهران به‌دلیل شعاع تاثیر زلزله (تا صدکیلومتر) و پیامدهای اجتماعی- اقتصادی آن، فاجعه، ملی است. هم اختیارات قانونی و هم امکانات و توانایی‌های اجرایی و خدماتی شهرداری تهران و سایر سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی و اداری دولتی و مردمی منطقه حادثه‌دیده، برای تحت‌پوشش قراردادن آسیب‌دیدگان و تاثیرپذیرفتگان حادثه کافی نیست. پس از اعلام خبر زلزله توسط مراکز لرزه‌نگاری وابسته به ژئوفیزیک دانشگاه تهران، در خارج از منطقه تهران (چون معلوم نیست مرکز لرزه‌نگاری تهران بتواند با حفظ حداقل شرایط لازم برای ارایه کارآیی مستحدثات، ایستگاه‌های لرزه‌نگاری و نیروی انسانی متخصص آماده در محل، گزارش خودکاری ارسال کند) و موسسات لرزه‌نگاری خارجی (به‌ویژه دانشگاه هاروارد یا سازمان زمین‌شناسی آمریکا یا آژانس هواشناسی ژاپن یا مراکز لرزه‌نگاری کشورهای اروپایی و...)، اعضای هیات دولت به ریاست رییس‌جمهور، با شرکت شهردار یا اعضای شورای شهر تهران و با دعوت از سران دوقوه‌مقننه و قضاییه و رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام و رییس ستاد نیروهای مسلح (هرکدام در صورت امکان حضور) جلسه بررسی ابعاد فاجعه و چگونگی عملیات امداد و نجات و مقابله با فاجعه را ارزیابی و مصوب می‌کنند. (اگر امکانات حمل‌ونقل و ارتباطات مخابراتی برقرار باشد.)

وضعیت شریان‌های حیاتی شامل راه‌های دسترسی به حادثه‌دیدگان در منطقه زلزله‌زده، بزرگراه‌های ورودی به شهر، فرودگاه‌ها، پل‌ها، تونل‌ها، متروها، بیمارستان‌ها، دانشگاه‌ها، مدارس، پادگان‌های نظامی و انتظامی، شبکه‌های تامین و توزیع آب، برق و گاز و مراکز اجتماعی و اقتصادی دچار خسارات سنگین شده و برخی نیز کارآیی لازم را از دست داده و ارتباطات مخابراتی مختل شده و ارتباطات گفتاری و شنیداری (صداوسیما و رادیو) به‌دلیل از دست‌رفتن مجریان و اختلال در حمل‌ونقل، کارآیی لازم را ندارند. اطلاع‌رسانی از چگونگی حادثه به دلیل کمبود خبرنگار و عدم‌دسترسی مناسب به محل، برآورد خسارات جانی و مالی هموطنان به کندی و با کاستی‌های شدیدی همراه خواهد بود. آتش‌سوزی‌های مهیبی، نقاط مختلف شهر را فراگرفته و امدادرسانی با کمبود شدید نیروی انسانی و امکانات و تجهیزات در دسترس روبه‌رو شده است. عده‌ای فرصت‌طلب با رفتارهای غیراخلاقی و غیرانسانی، امنیت جانی و مالی هموطنان آسیب‌دیده را به مخاطره انداخته و به مراکز اقتصادی و بانک‌ها و بنگاه‌ها حمله کرده و به غارت و دزدی اموال عمومی و خصوصی اقدام می‌کنند.

اطلاعات، اسناد و مدارک ملی، محرمانه و طبقه‌بندی‌شده در معرض خطر قرار دارند و مسوولان امنیتی و اطلاعاتی آگاه به این امور، به تعداد کافی در محل‌های مناسب و لازم برای حفاظت و حراست وجود ندارند، زیرا یا از دست رفته‌اند یا امکان دسترسی به محل را ندارند. در چنین شرایطی، هر کسی یا به فکر نجات جان خود و خانواده‌اش است یا در التهاب و اضطراب قادر به خدمات‌رسانی نیست. نیروهای امدادی هم سردرگم کمک به خود یا خانواده‌شان بوده یا از دسترسی به افراد حادثه‌دیده محروم مانده‌اند.

به علت کاهش کارآیی شبکه شریان‌های حیاتی (بزرگراه‌ها، پل‌ها، فرودگاه‌ها، معابر دسترسی به انبارها، مواد غذایی و دارویی و معابر دسترسی به آسیب‌دیدگان، از بین‌رفتن شبکه تامین و توزیع انرژی و کاهش شدید عملکرد سامانه‌های ارتباطاتی و مخابراتی و...) و گسستگی در فرماندهی و نیروهای امنیتی، نظامی و انتظامی منطقه تهران (به‌دلیل از بین‌رفتن برخی از نیروها یا عدم‌امکان حضور در محل ماموریت)، احتمال خطر حمله هوایی دشمن دور از ذهن نخواهد بود. در این مورد اقدامات پدافند غیرعامل زیر ممکن است کارساز باشد:

۱- ما برای کاهش و کنترل خسارات جانی و مالی ناشی از پدیده‌های طبیعی در ساختار سازمان مدیریت حوادث غیرمترقبه استانی و ملی (سازمان مدیریت بحران کشور) در هر دو سطح، با کمبود نیروی انسانی متخصص کارآزموده و مدیر شایسته و مجرب روبه‌رو هستیم. امید است با درک جایگاه جغرافیای طبیعی کشور از حیث رخداد پدیده‌های طبیعی و آسیب‌پذیری مردم در مواجهه با پیامدهای تاثیرگذار انسانی این فرآیندهای زیستی (لازمه تکامل و حیات)، در مسیر سازگارتر و مناسب‌تر بهره‌برداری از منابع و نعمت‌های خدادادی قرار گرفته و فرصت‌های زنده‌بودن را بهینه‌تر هزینه کنیم. انشاءالله

۲- جای یک سامانه هوشمند تمام‌اتوماتیک هشدار و کنترل خطر زلزله برای کلانشهر تهران واقعا خالی است و این یک غفلت بزرگ حداقل از سال ۸۶ تاکنون بوده است. چرا؟!

امین عباسی

دبیر انجمن ژئوفیزیک ایران