وقتی هواپیماها زمین گیر می شوند

خروج دود سیاه از دهانه آتشفشانی در ایسلند که زیر یخچال های طبیعی قرار دارد و حدود ۲۰۰سال خاموش بوده, از اواخر چهارشنبه گذشته آغاز شده است

خروج دود سیاه از دهانه آتشفشانی در ایسلند که زیر یخچال‌های طبیعی قرار دارد و حدود ۲۰۰سال خاموش بوده، از اواخر چهارشنبه گذشته آغاز شده است. به دنبال فوران زمین در منطقه اقیانوس اطلس، خروج دود و خاکستر از دهانه آتشفشان و پس‌لرزهای زمین باعث شدند تا مقامات منطقه، با لغو و تعطیل کردن بسیاری از پروازها آمادگی خود را برای مقابله با حوادث غیرمترقبه اعلام کنند؛ البته اگرچه در دقایق اولیه، فوران فقط به جاری شدن گدازه و پراکنده شدن بخارات گازی شکل و خاکستر به شعاع چند کیلومتری اطراف خود محدود شد، اما لحظه به لحظه گستردگی آن افزایش یافت و در حال حاضر هم با گذشت چند روز از شروع فوران این آتشفشان، توده‌های خاکستر ناشی از فعالیت همچنان به سمت جنوب و شرق اروپا در حرکت است و سبب شده پرواز هواپیماها به حال تعطیل درآیند و وضعیت پرواز هواپیماها در قاره اروپا را از آنچه قبلا پیش‌بینی می‌شد به مراتب وخیم‌تر کند.

به طور کلی یک فوران آتشفشانی، توده‌ای از خاکستر تولید می‌کند که به ارتفاعات بالای جو شلیک می‌شود، به طوری که توسط باد پراکنده شده و تا دور دست‌ها اثر خود را بر جا می‌گذارد. خاکستر آتشفشانی متشکل از ذرات بسیار ریز معدنی و صخره‌ها با قطری کمتر از ۲ میلی‌متر است که از دهانه آتشفشان بیرون می‌آید. البته نوع خاکستر آتشفشان بر خلاف دیگر خاکسترهای سخت و ساینده است و حالا در پی فعالیت چند کوه آتشفشانی در کشور جزیره‌ای ایسلند، هزاران تن از همین مواد آتشفشانی خارج شده است.

به عقیده کارشناسان، دود و غبار ناشی از فعالیت‌های آتشفشانی افزون بر محدود کردن دید خلبانان، ممکن است باعث وارد آمدن صدمات جدی به موتور هواپیما، شود. به همین سبب بسیاری از پروازهای این قاره لغو شده است. این موضوع از آنجا ضرورت می‌یابد که بدانیم خاکسترهای آتشفشانی در ارتفاع بین ۶ تا ۱۱ کیلومتر، یعنی همان ارتفاعی که مخصوص پرواز هواپیماهاست، حرکت می‌کند. براساس دستورالعمل سازمان هوانوردی غیرنظامی نمی‌توان در آسمانی که آلوده به خاکستر آتشفشانی است، به هواپیماها خدمات ترافیک هوایی ارائه کرد.

کارشناسان هشدار داده‌اند که ذرات کوچک سنگ، شیشه و شن موجود در غبار و خاکستر آتشفشانی می‌تواند برای ایجاد انسداد در موتور هواپیما و از کار افتادن آن کافی باشد. یعنی اگر هواپیما وارد یک ابر خاکستر آتشفشانی شود، ذرات سیلیکات موجود در ابر وارد موتورها شده، ذوب می‌شوند که می‌تواند به موتور هواپیما آسیب بزند.

تاریخ هوانوردی جهان، نمونه‌های فراوانی از صدمات ناشی از مواجهه هواپیما با خاکستر آتشفشان را در خود ثبت کرده است. در این شرایط ممکن است موتورها از کار بیفتند، و سیستم‌های سوخت و آب مسدود شوند و... در سال ۱۹۳۸ یک هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ شرکت بریتیش ایرویز در مالزی از میان یک ابر خاکستر آتشفشانی عبور کرد و باعث شد ۴ موتور آن دچار مشکل شود و از کار بیفتد. البته خدمه پرواز پس از مدت زمانی توانست موتورها را دوباره روشن کند، اما پیش از آن‌که خلبان بتواند موتورها را روشن کند، هواپیما از ارتفاع ۱۱۰۰۰ متری به ۳۵۰۰ متری کاهش ارتفاع پیدا کرده بود. در حادثه‌ای مشابه در سال ۱۹۸۹ هم هواپیمای خطوط هوایی KLM که از آمستردام به آلاسکا پرواز می‌کرد، با وارد شدن به غبار آتشفشانی کوه Redoubt هر ۴ موتورش از کار افتاد. پس از عبور از میان ابر آتشفشانی خدمه هواپیما با روشن کردن مجدد موتورها موفق شدند در آلاسکا به زمین بنشینند. با این حال به موتور این هواپیما آسیب جدی وارد شد.

دودهای حاصل از فوران ‌آتشفشان ایسلند، در حال حاضر اروپا را با مشکل جدی مواجه کرده، به طوری‌که بسیاری از فرودگاه‌های مهم این قاره به دلیل دودهایی که ۱۵۰۰ کیلومتر از فضای اروپا را اشغال کرده‌اند، با اختلالات زیادی در فعالیت‌های خود مواجه شده‌اند، بسیاری تعطیل و برنامه پروازی دیگر فرودگاه‌ها نیز با تاخیر اجرا شده است.

در این میان از آنجا که سازمان هواشناسی بریتانیا اعلام کرده تا چند روز خاکستر حاصل از این آتشفشان در هوا باقی خواهد ماند و از طرفی دیگر، احتمال دارد پخش خاکستر تا چند روز یا هفته آینده هم ادامه یابد، بنابراین بسته به وضعیت هوا، میزان دودها و از همه مهم‌تر شدت وزش باد، پروازهای قاره اروپا همچنان دچار اختلال خواهند بود.

بهاره صفوی