پای خاطره سالمندان بنشینیم

با لبخندی به لب و اشکی در گوشه چشم, نگاهی که به دورها خیره می شد و صدایی مثل صدای یک سردار فاتح در حالی که کتاب قطور خاطراتش را ورق می زد موهای نوه اش را نوازش می کرد

با لبخندی به لب و اشکی در گوشه چشم، نگاهی که به دورها خیره می‌شد و صدایی مثل صدای یک سردار فاتح؛ در حالی که کتاب قطور خاطراتش را ورق می‌زد موهای نوه‌اش را نوازش می‌کرد.

تصویر مادربزرگ را این‌طور به یاد می‌آورم. با خاطرات عجیب و باورنکردنی که هرچه می‌شنیدم سیر نمی‌شدم. تاجایی که مادربزرگ می‌گفت عزیزم این ماجرا را که قبلا هم برایت گفته‌ام، اما من اصرار می‌کردم و وقتی او شروع می‌کرد به تعریف‌کردن ماجرای دخترک پنج ساله‌ای که یتیم شد، با او گریه می‌کردم و می‌خندیدم و سختی‌ها را پشت سر می‌گذاشتم و بزرگ می‌شدم.

مادربزرگ را این‌طور به خاطر دارم: بزرگ و محکم با خاطراتی که یک کتاب شنیدنی بود و هرگز تکراری نمی‌شد.

● جادوی خاطرات

می‌خواهید یک راز به شما بگویم، رازی که به شما یاد دهد چطور مادر و پدر و مادربزرگ و پدربزرگ سالمند خود را چند سال بیشتر با سلامت و شادابی در کنار خود داشته باشید؟

راز این است: «به آنها گوش دهید و خاطراتشان را بشنوید.»شاید باورش سخت باشد، اما تحقیقات این راز را برای ما آشکار می‌کند.

شنیدن قصه‌هایی عجیب و باورنکردنی که قهرمان آن بزرگ‌ترهای خانواده هستند، آرامش قلبی را به آنان بازمی‌گرداند، روحشان را صیقل می‌دهد و کمک می‌کند احساس تسلط به زندگی و قدرت دوباره به آنان برگردد.

● خاطره‌گویی، شیوه‌ای روان‌شناسانه

روان‌شناسان اجتماعی معتقدند بخشی از جامعه که دارای تجربه فراوان است، اما به دلیل محدودیت‌هایی منزوی شده است باید با برنامه‌ریزی مناسب، به جامعه بازگردد تا سلامت فکری و روحی این قشر حفظ شود.

آنان معتقدند سالمندان منزوی می‌توانند از دوران سالخوردگی شاد و مولد، لذت برده و به عنوان یک جز یکپارچه با جامعه تلقی شوند و درباره آنان که در اثر افسردگی به انزوا فرو رفته‌اند، انواع روان درمانی راه‌حل موثری است. هدف از روان درمانی در سالمندان بیشتر فراهم‌کردن حمایت، کاهش اضطراب و افزایش اجتماعی شدن است.

خاطره‌گویی گروهی نیز نوعی روان درمانی گروهی است که در این روش، عزت نفس و صمیمیت اجتماعی از طریق تجدید تجارب گذشته ارتقا می‌یابد.

خاطره‌گویی به سالمندان فرصت می‌دهد که جنبه‌های با معنای زندگی‌شان را برای دیگران بازگو کنند.

این کار به آنان کمک می‌کند احساس هویت شخصی خود را مجددا تحقق بخشند، اتصالاتی بین گذشته و حال تشکیل دهند و ارزیابی واقعی‌تری از شرایط موجود داشته باشند. همچنین خاطره‌گویی نقش کمک‌کننده‌ای در حمایت از سلامت روان و پیشرفت مراحل سالمندی و اثرات طولانی‌مدت در بهبود کیفیت زندگی سالمندان دارد.

● خاطرات شفابخش

پژوهشگران ایرانی درباره تاثیر خاطره‌گویی گروهی بر کیفیت زندگی سالمندان شهرکرد تحقیقی انجام داده‌اند که تاثیر مثبت خاطره‌گویی را بر زندگی سالمندان تائید می‌کند.

در این پژوهش که از سوی شهناز نعمتی دهکردی، بهمن دشت بزرگی، دکتر سیروس پاک سرشت و دکتر عبدالرحمن راسخ از دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد انجام گرفت ۸۹ نفر از مراجعه‌کنندگان کانون بازنشستگان شهرکرد انتخاب شدند و مورد آزمون قرار گرفتند.

این افراد هشت جلسه و هر جلسه یک و نیم ساعت به بازگویی خاطرات خود از دوران کودکی تا زمان حال پرداختند.

نتایج نشان داد خاطره‌گویی گروهی باعث ارتقای کیفیت زندگی سالمندان در بعد عملکرد فیزیکی می​شود. سالمندان با بازگویی گذشته خود که دوران فعالیت آنها بوده، احساس درونی بهتری پیدا کرده و خود را در حال و هوای گذشته احساس می‌کنند که این امر به خود ارزیابی بهتر از وضع سلامت آنها منجر شده و در انجام کارهای روزانه با انرژی بیشتری عمل می‌کنند.

خاطره‌گویی گروهی به بهبود کیفیت زندگی سالمندان در بعد افسردگی و اضطراب منجر شده است، با توجه به این‌که سالمندان دلایل متعددی برای احساس افسردگی و اضطراب دارند، با بیان خاطرات گذشته خود در جمع گروهی، احساسات مثبت و منفی خود را نسبت به گذشته بیرون ریخته و با حال آشتی می‌کنند که این مسأله به تغییر نگرش سالمندان منجر می‌شود.

از طرفی داشتن نقش فعال در خاطره‌گویی به افزایش اعتماد به نفس و احساس مفید بودن سالمندان منجر می‌شود و در نتیجه از میزان افسردگی و اضطراب آنها کاسته می‌شود.

نتایج مطالعه نشان داد ​خاطره‌گویی گروهی از طریق بهبود وضع افسردگی و اضطراب سالمندان به ارتقای شرایط شناختی آنها کمک می‌کند و با ایجاد فضایی مناسب باعث تحریک و تقویت حافظه سالمندان می شود.

خاطره‌گویی، نوعی ورزش حافظه است و استفاده از حافظه دور دست که در جریان خاطره‌گویی اتفاق می‌افتد در بهبود عملکردهای شناختی سالمندان کمک‌کننده است. همچنین یکی از روش‌های حفظ حافظه و فعالیت‌های شناختی بیماران مبتلا به آلزایمراست.

● بازگشت به اجتماع

کیفیت خاطره‌گویی چیزی شبیه قصه‌گویی و نقالی است و دراین حالت شخص گوینده حالت برجسته و مسلطی در گروه پیدا می‌کند. به این ترتیب سالمند از انزوا جدا شده تمایل به گروه پیدا می‌کند.

خاطره‌گویی به افزایش عملکرد اجتماعی خاطره‌گویان منجر می‌شود و خاطره‌گویی گروهی به دلیل ماهیتش که خود یک گروه اجتماعی است، رفتار اجتماعی سالمندان را ارتقا می‌بخشد و افراد گروه را تشویق به برقراری ارتباط فعال با یکدیگر می‌کند و در نتیجه، از انزوای سالمندان کاسته، اعتماد به نفس آنها را افزایش می‌دهد و به این طریق باعث ارتقای رفتارهای اجتماعی سالمندان می‌شود.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد خاطره‌گویی گروهی روشی برای کمک به رشد مراحل سالمندی و حمایت از بهداشت روان است و دارای اثرات بلند مدت در ارتقای کیفیت زندگی است.

با آشکار‌سازی اثرات خاطره‌گویی گروهی بر کیفیت زندگی سالمندان می‌توان این تکنیک را به طور ساده، آسان، ارزان‌قیمت و قابل اجرا در تمام مراکز درمانی و نگهداری سالمندان یا به صورت انفرادی در منزل به کاربرد و می‌توان انتظار داشت که این روش از سوی سالمندان و خانواده‌ها و اعضای تیم درمانی مورد استقبال قرار گیرد.

ماندانا ملاعلی