مراقب نشانگرهای لیزری باشید

پرتو لیزر به صورت استوانه ای به هم فشرده از پرتوهای متوازی نور است كه حتی با پیمودن مسافتی طولانی هم از یكدیگر جدا نمی شوند این جمله نشان می دهد كه خطرات ناشی از لیزر به فاصله فرد از منبع لیزر بستگی ندارد و خطر لیزر در دور دست و در فاصله نزدیك یكسان است

لیزر (LASER) در واقع مخفف یك عبارت انگلیسی است یعنی از حروف اول كلمات عبارت زیر شكل گرفته: Light Amplification by the Stimulated Emission of Radiation ابتدایی‌ترین نوع لیزر شامل یك لوله سربسته است كه یك جفت آیینه در آن قرار گرفته به علاوه یك محیط لیزر. محیط لیزر ماده‌ای‌است كه توسط برخی از شكل‌های انرژی تحریك شده و در نتیجه این تحریك، نورمرئی، یااشعه نامرئی فرابنفش یا مادون‌قرمز از خود ساطع می‌كند. انواع گوناگونی از لیزر وجود دارد كه در هر یك محیط لیزر خاصی به كار گرفته شده است.

محیط‌های لیزری كه بیش از دیگران مورد استفاده دارند عبارتند از: گازهایی مثل آرگون یا مخلوطی از هلیوم و نئون، بلورهای جامدی مثل روبی و رنگ‌های مایع یا برخی مواد شیمیایی. وقتی این محیط لیزر در معرض انرژی قرار می‌گیرد، تحریك شده و اجزای نورانی (فوتون) از خود ساطع می‌كند.

دو آیینه، هر یك در یكی از انتهاهای لوله سربسته قرار گرفته‌اند كه یكی از آنها نور را به طور كامل منعكس می‌كند ولی دیگری بیش از ۰۹درصد نور را منعكس می كند اما مقداری از آن را از خود عبور می‌دهد. نوری كه از آن عبور می‌كند به صورت پرتوهای متوازی‌است و به آن پرتو لیزر گفته می‌شود. طول موج و رنگ پرتو لیزر به محیط لیزر به كار گرفته شده در منبع لیزر بستگی دارد.

● به چه درد می خورد؟

لیزرها در موارد زیادی كاربرد دارند. البته آشناترین آن برای ما نشانگرهای لیزری هستند كه از آن در كلاس‌ها و سخنرانی‌ها برای نشان دادن قسمت‌های خاص از اسلایدها استفاده می‌شود. یا به عنوان نمونه در ساخت و ساز سازه‌های عمرانی برای اطمینان از هم راستا بودن اجزای سازه از لیزر بهره‌گیری می‌شود و توسط پزشكان برای مقاصد زیبایی و جراحی نیز كاربرد دارد. بسیاری از وسایلی كه به ‌طور روزمره با آن سروكار دارید با لیزر كار می‌كنند مانند دستگاه‌های پخش سی‌دی یا پخش دی‌وی‌دی؛ اسكنرهای باركد فروشگاه‌ها، و برخی از مته‌های دندانپزشكی.

● وضعیت قرمز

▪ دو خصوصیت لیزر باعث شده است كه این اشعه سودمند با خطراتی همراه باشد:

۱) پرتو لیزر به صورت استوانه‌ای به هم فشرده از پرتوهای متوازی نور است كه حتی با پیمودن مسافتی طولانی هم از یكدیگر جدا نمی‌شوند. این جمله نشان می‌دهد كه خطرات ناشی از لیزر به فاصله فرد از منبع لیزر بستگی ندارد و خطر لیزر در دور دست و در فاصله نزدیك یكسان است.

۲) اگر چشم روی منبع لیزر فعال خیره بماند یا لیزر به‌صورت اشتباهی به شبكیه (ته چشم) یا قرنیه (سطح چشم) برخورد كند، آن نقطه از ته‌چشم یا سطح چشم كاملا می‌سوزد و آن نقطه امكان بینایی خود را از دست می‌دهد.

● سرطان دركمین است؟

برخی از دستگاه‌های لیزر پرتوهای مرئی از خود خارج می‌كنند، بعضی دیگر اشعه‌های نامریی مانند فرابنفش یا مادون قرمز میآفرینند. به طور كلی، پرتو لیزر به خودی خود زیان‌بار نیست و بیشتر شبیه به نور معمولی عمل می‌كند و واكنش آن با بدن به نور مرئی شباهت دارد. نباید پرتوهای لیزر را با سایر امواج مانند امواج رادیویی، مایكروویو یا اشعه‌های یونساز یا تشعشع رادیواكتیو مانند امواج ساطع شونده از رادیوم یكی دانست.

● همه انواع لیزر برای استفاده توسط عموم مردم قانونی به شمار می‌آیند؟

▪ نه. برخی از انواع لیزر فقط برای كاربردهای پزشكی، صنعتی یا سایر مشاغل طراحی شده‌اند و فقط باید توسط افراد حرفه‌ای كه آموزش مناسب و مجوزهای مربوطه را دارند، به كار گرفته شوند. اداره نظارت بر غذا و داروی ایالات متحده وجود برچسب بر روی اكثر محصولات دارای لیزر را اجباری كرده است.

این برچسب‌ها درباره اینكه دستگاه دارای منبع تولید لیزر است و نیز خطرات ناشی از آن هشدار می‌دهند.همچنین بر روی این برچسب‌ جمله‌ای نوشته شده كه نشان می‌دهد دستگاه مربوطه مطابق با قوانین بی‌خطری اداره نظارت بر غذا و دارو تولید شده است. به علاوه با مطالعه این برچسب قدرت برون‌ده و رده خطر این محصول مشخص می‌شود. محصولات دارای لیزر كه برای عموم مردم قابل استفاده هستند در رده یك (I)، دو (II) یا سه الف (III a) قرار دارند در حالی كه لیزرهای حرفه‌ای در رده‌های سه‌ب (III b) و چهار (IV) طبقه‌بندی می‌شوند. هر چه رده لیزر بالا برود، قدرت آن بیشتر است و به همین نسبت احتمال خطرآفرینی آن هم افزایش می‌یابد.

● نشانگرهای لیزری خطرناك هستند؟

از این نشانگرها عمدتا در كلاس‌ها و سخنرانی‌ها استفاده می‌شوند اما برخی از انواع پیشرفته آنها در نجوم و ساخت‌ راه و ساختمان كاربرد دارد. مدل‌های گوناگونی از این نشانگرها امروزه در خرازی‌ها، سوپرماركت‌ها، فروشگاه‌های لوازم‌التحریر و... در دسترس عموم مردم است. در صورت استفاده درست، نشانگرهای لیزری بی‌خطر هستند. از این نشانگرها به عنوان اسباب‌بازی نباید استفاده كرد. پرتو لیزر نباید به چشم افراد حتی به شوخی تابانده شود. انرژی نورانی حاصل از تابش لیزر این نشانگرها به چشم بیش از نگاه كردن مستقیم به خورشید خطرناك است. اداره نظارت بر غذا و داروی ایالات متحده از افزایش روز افزون محصولات لیزری و گاه انواع غیرقانونی و نامطمئن آنها نگران است.

اگر چه نشانگرهای لیزری با نور سبز دارای انرژی كمتری هستند اما استفاده غیرمسئولانه از آن و احتمال تولید انواع قدرتمندتر آن در آینده برنگرانی اداره مزبور افزوده است. به هر حال، نشانگر لیزری اسباب‌بازی نیست و نباید در اختیار كودكان باشد. بهتر است موقع خرید، آن دسته از نشانگرهای لیزر را انتخاب كنید كه روی آنها برچسب توضیح دهنده در مورد نوع لیزر و نیز نام و نشانی تولید كننده آن وجود داشته باشد.

در ایران، سازمان انرژی اتمی در برخی موارد به همراه اداره كل تجهیزات پزشكی متولی نظارت بر واردات انواع لیزرها به كشور است. بدین ترتیب، امید است سازمان انرژی اتمی تمامی واردكنندگان و در صورت وجود، تولید كنندگان را مجبور كند كه برچسب هشداری به زبان فارسی و با یك كد شناسه بر روی دستگاه‌های خود بزنند تا همه هموطنان در سراسر كشور بتوانند با اطمینان خاطر از محصولات دارای لیزر استفاده نمایند.

دكتر كیقباد بهدین