سفر به لوت

گنجینه ای که مجموعه ای از شگفتیها را در دل خود نهفته است کلوت پایتخت لوت است, شهداد شهد آتش کلوت شاهکار معماری باد است و شهداد یک تنه برای آب کردن یخهای زمین کافی است

گنجینه‌ای که مجموعه‌ای از شگفتیها را در دل خود نهفته است.کلوت پایتخت لوت است، شهداد شهد آتش.

کلوت شاهکار معماری باد است و شهداد یک تنه برای آب کردن یخهای زمین کافی است.شگفتیهای کویر کرمان به این دو خلاصه نمی‌شود. لوت سراسر شگفتی است.

کلوت شهری است در ۴۳ کیلومتری شهداد کرمان که کم کم دارد با خاطر شگفتی‌هایش شهرت جهانی پیدا می‌کند. شگفتی‌های کلوت را زلزله ویران نکرده است.

شهری است ساخته شده به دست باد و باران. شهر خیال است. شهر سوخته نیست، شهر سوزان است. در شهر كلوتها كسی زندگی نمی‌كرده. نمی‌توانسته زندگی كند. آنجا هیچ گیاهی نمی‌روید و اساسا هیچ موجود زنده‌ای وجود ندارد. در شهر كلوتها حتی باكتری حق حیات ندارد.

بازمانده‌های شكیلی كه از سازه‌هایی كهن به چشم بیننده می‌آید، تصویرهایی طبیعی است كه سازه رقص باد در دل خاك است.

كلوت ساختاری است از حركت باد در دل نرم خاك كویر كه در طول سالیان سال شكل گرفته. نم باران اگر بر تن خشك كویر باریده، خاكهای تل شده بر گرد سنگی را بر هم استوار كرده و سازه‌ای را به وجود آورده كه گویی بنایی خشتی از تمدن ماقبل تاریخ است.

می‌گویند هر بارانی كه بر كویر لوت می‌بارد، صورتی تازه برای هر كلوت می‌سازد و شاید گردشگری كه در سفر نخستین كلوتی را چون ستاره‌ای به نام خود زده، در سفر بعدی نشناسد. باد و باران، دو معمار قسم خورده کلوت‌اند که دست از سرش بر نمی‌دارند.

در معماری زیبای کلوت‌ها عامل دیگری هم دست داشته است. رودی به نام «شور». رودی که در اعماق خشکترین مناطق ایران جاری است. شاید که رود نیست، اشک دل نرم کوهستان‌هاست که تن شور لوت را می‌شوید و پیش می‌رود. برای سیراب کردن لوت کافی نیست، تنها آبی به لب خشک و ترک خورده‌اش می‌زند و می‌گذرد و به جایی می‌رسد که یک پارچه نمک می‌شود. همین رود است که بر مرطوب کردن دیواره کلوت‌ها اثر کافی گذاشته و فرسایش آنها را تسهیل کرده است.

رود شور، تنها رود دایمی است كه در اعماق كویر لوت جریان دارد و در طول سال پرآب است. این رود از كوه‌های شمال غرب بیرجند سرچشمه می‌گیرد و ۲۰۰ كیلومتر مسیر پرپیچ و خم را در كویر لوت می‌پیماید و سرانجام به كوه نمك سریا و معدن نمك شهداد ختم می‌شود. آب این رودخانه بسیار شور است و هر چه به چاله مركزی لوت نزدیك‌تر می‌شود بر اثر گذشتن از بسترهای شور و نیز تبخیر شدن آب غلظت املاح در آن به حدی زیاد می‌شود كه در كناره‌های قسمت پایینی آن كیلومترها اثری از گیاه دیده نمی‌شود و قبل از رسیدن به معدن نمك به علت بالا رفتن غلظت نمك مثل ماست می‌شود، علیرغم خشكسالی‌های اخیر جریان آب در رود شور متوقف نشده است.

جاده ادویه از دل کلوتها عبور می کند. جاده ادویه از هند می‌آمده و با گذر از این منطقه به شمال خراسان می‌رفته است.

حالا در کنار کلوتها سایتی ساخته‌اند به نام کوتوها. کوتو در زبان محلی به معنی آلاچیق است. سایت کوتوها متشکل از کوتوهایی است که به شکل سنتی ساخته شده‌اند تا به گردشگران نشان دهند در کویر چگونه باید از گرما فرار کرد.

سفر بدون راهنما در كلوتها خطرناك است، چرا كه هر آن امكان گم شدن در این شهر خیالی با وسعت ۱۱۰كیلومتر طول و ۵۰ كیلومتر عرض وجود دارد.

کلا سفر به لوت بدون راهنما روی خوشی ندارد. دشت لوت محدوده‌ای است بین استان‌های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان و بین دو گسل نهبندان در شرق و نایبند در غرب قرار دارد.

وسعت حوضه آبگیر دشت لوت، حدود ۱۷۵ هزار کیلومتر مربع (یک دهم مساحت کشور) است. طول آن از شمال به جنوب حدود ۹۰۰ کیلومتر و غرب به شرق حدود ۳۰۰ کیلومتر است. پست‌ترین نقطه دشت لوت ۱۹۰ متر از سطح دریا فاصله دارد. بزرگترین ناحیه جمعیتی دشت لوت «شهداد» است. دره سیرچ و ناحیه مسکونی آن به همین نام یکی از زیباترین چشم‌اندازهای سر سبز حاشیه این دشت طلایی رنگ است.

شهداد هم شگفتیهای خودش را دارد. در حدود ۲۰ کیلومتری شهداد، درختان و درختچه‌های گز در گلدانهای بیابانی لوت جای گرفته‌اند که به آن نبکا یا تله‌ای گیاهی گفته می‌شود.

نبكا‌ها در نزدیكی گرم‌ترین نقطه جهان در شهداد می‌رویند و گاه طول آنها به ۱۰ متر می‌رسد. در حالی که بلندترین نبکاهای صحراهای افریقا سه متر طول دارند. زمینهای بین نبکاها پوشیده از ماسه است.

نبکاها عموما در سطح همواری می‌رویند که میزان ماسه آن متوسط و سطح آب زیر زمینی آن بالا و یا رطوبت كافی برای رشد گیاه در آن فراهم باشد. عناصر تشکیل دهنده نبکا شامل ماسه لای، رس و سلت است.

شکل نبکا تابعی است از اندازه، تراکم و میزان رشد گیاه میزبان. گونه‌هایی نظیر دسته‌ای از گرامینه‌ها، درختچه‌های تاغ، گز. در کویر لوت گونه گیاه گز (Tamarix) از گونه‌های میزبان نبکاها است. ارتفاع نبکاها از چند دسیمتر تا چندمتر است و گاه طول آن به ۱۰ متر می‌رسد.

گیاهان منفرد باید ارتفاعی بیش از ۱۰ الی ۱۵ سانتی متر داشته باشند تا بتوانند ماسه‌ها را کنترل كنند. اگر دانه‌های ماسه چسبندگی نداشه باشند به عبارتی عناصر رس و لای نداشته باشند، حجم آنها با تغییر سرعت باد تغییر می‌یابد. با افزایش میزان رسوب، گیاه برای جلوگیری از مدفون شدن به رشد خود در جهت بالا ادامه می‌دهد. این رشد تا آنجا است که ریشه گیاه با سطح آب زیر زمینی ارتباط داشته باشد. جایی که آب زیر زمینی افت می‌کند، این ارتباط قطع و تخریب نبکا آغاز می‌شود و سرانجام به مرگ نبکا می‌انجامد.

نبکاهای چندین ساله و دایمی در تغییر سطح سفره آب زیر زمینی، هرزآبها، تبخیر و تعرق و کنترل رسوبات بادی در منطقه نقش اساسی دارند.

ربدوها (Rebdou) ابعاد بزرگتری از نبکاها هستند. طول آنها به دو تا هفت متر و عرضشان به یك تا پنج متر می‌رسد. تفاوت دیگر ربدوها با نبكاها شكل ظاهری آنها است. شکل ربدوها پیچیده‌تر از نبکاها است. ربدو گاهی چند مخروط را نشان می‌دهد که کنار هم قرار گرفته‌اند. مرتفع‌ترین ربدوها در لوت غربی دیده می‌شود که گاه ارتفاع آنها به ۱۲ متر می‌رسد، یعنی به بلندی یک ساختمان چهار طبقه.

گرمترین نقطه زمین در دل شهداد است. آنجا دیگر هیچ چیز زنده نیست. پیدا شدن لاشه سالم یک گاو مرده پس از چند سال این ادعا را اثبات می‌کند. گرمای قسمتی از شهداد را تا ۱۰۰ درجه سانتی گراد تخمین می‌زنند.

هوای دیدن لوت و شهداد و کلوتها اگر به سرتان زد یا با تورهای طبیعتگردی همراه شوید، یا سراغ سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کرمان بروید و راهنمایی بگیرید. روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری كرمان با یك تماس تلفنی (۷-۲۸۱۶۵۰۴-۰۳۴۱) نقشه و اطلاعات مربوط به كویر‌های كرمان را در اختیار شما قرار می‌دهد. شرکت در یک تور چهار روزه برای دیدن همه این شگفتیها ۱۰۰ هزار تومانی خرج خواهد داشت.