با ایوب ع تا مقام صابران

صبر ایوب ع در فرهنگ ایرانی اسلامی, ضرب المثل است از این رو وی را اسوه صبر شمرده اند

صبر ایوب(ع) در فرهنگ ایرانی اسلامی، ضرب المثل است. از این رو وی را اسوه صبر شمرده اند. البته در میان پیامبران، نمی توان کسی را یافت که از صبر برخوردار نبوده و یا به این مقام نرسیده و به عنوان صابران از سوی خداوند ستوده نشده باشد؛ ولی چند تن از پیامبران، اسوه های صبر شناخته شده اند. از جمله این پیامبران می توان از صبر یعقوب(ع) بر فراق فرزندش یوسف(ع) و صبر ایوب(ع) بر مشکلات بسیار در طول زندگی اش یاد کرد. البته پیامبراکرم(ص) در این میان از همه معروف تر هستند، زیرا در همه مسایل اسوه کامل و حسن هستند و خداوند ایشان را بدان سبب ستوده و جواز پیروی کامل از حضرتش را صادر فرموده است.

این درحالی است که دیگر پیامبران(ع) هر کدام در امری و یا اموری چند، اسوه کامل و حسن نامیده شده اند؛ زیرا تنها در آن امور به کمالی دست یافته اند که قابل پیروی و اطاعت کامل می باشند ولی در بسیاری از امور دیگر، در مراتب میانی آن می باشند .

به هرحال کسانی که می خواهند به مقام صابران در زندگی برسند و از آثار آن بهره مند شوند می توانند، حضرت ایوب(ع) را سرمشق خود در این فضیلت اخلاقی و ایمانی قرار دهند. آگاهی از چند و چون صبر ایوب(ع) می تواند ما را برای رسیدن به مقام ایوبی، یاری دهد.

نویسنده بر پایه آموزه های قرآنی و تحلیل آن از وضعیت زندگی و کنش ها و واکنش های ایوب(ع) بر آن است تا علل و عوامل دست یابی ایوب(ع) به این مقام کمالی را تبیین کند.با هم این مطلب را ازنظر می گذرانیم.

● ایوب کیست؟

هرچند نگاه قرآن به اشخاص و معرفی آنان، بر پایه معرفی شناسنامه ای نیست و اصولاً از آن پرهیز دارد، زیرا آن چه مهم و اساسی است، شخصیت آنان می باشد نه شخص ایشان؛ و برهمین اساس است که هرگز گزارشی از پدر و مادر پیامبران و اشخاص ارائه نمی دهد و تنها به شخصیت و عملکردهای آنان توجه داشته و آن را گزارش می کند، هرچند که درباره حضرت عیسی بن مریم(ع) ناچار می شود تا وی را با نام مادر معرفی کند تا هرگونه شائبه و شک درباره فرزند خدا بودن او برطرف شود.

با این همه، برخی بر این باورند که برای شناخت شخصیت افراد، آگاهی از وضعیت شناسنامه و امور دیگر مرتبط با زندگی وی، می تواند مفید و سازنده باشد. ولی به همان علل پیش گفته اگر بخواهیم مطالبی در این حوزه به دست آوریم، تنها مطالبی بر پایه ظن و گمان است؛ زیرا عدم اهتمام قرآن به این امور موجب شده است تا اطلاعات بسیار کمی از طریق برخی از روایات به دست ما برسد که بسیاری از آن ها از اسرائیلیات می باشد که در درستی و نادرستی آن از همان ابتدا شک و تردید است.

درباره ایوب(ع) جز پیامبری وی که بر پایه یقین و قطعیت است، با اما و اگرهای بسیار نوشته اند که وی پیش از حضرت موسی(ع) یا حضرت ابراهیم(ع) می زیسته است (التفسیر المنیر، ج۱۷و ۱۸، ص۱۰۹) بنابراین، میان دو قول، صدها سال فاصله است که خود وضعیت نامشخص دوره حضور وی را آشکار می سازد.علامه شبستری در کتاب اعلام القرآن خویش، آراء و نظرات بسیاری را درباره زمان زیست او بیان داشته است. از جمله این که برخی ایوب(ع) را معاصر موسی(ع) و برخی دیگر، معاصر یعقوب(ع) یا فرزندش یوسف(ع) و گروهی دیگر، معاصر اردشیر بابکان پادشاه فارس و برخی دیگر، معاصر بخت النصر دانسته و معرفی کرده اند.

(اعلام القرآن، شبستری، ص ۱۶۴) بنابراین اصولا پرداختن به این امور چیزی جز افسانه نخواهد بود که هیچ اطلاعات قطعی و قابل اعتنا به دست نمی دهد. پس بهتر آن است که به همان کلیاتی که قرآن به یقین گزارش کرده بسنده کنیم و وی را یکی از پیامبران خداوند معرفی نماییم.

البته آیات ۸۴ و ۸۷ سوره انعام این مطلب را برای ما تبیین می کند که خاندان ایوب از کسانی بودند که به عنوان پیامبران الهی برگزیده شده بودند. به این معنا که این خاندان، خاندان هدایت و برگزیدگان الهی برای رسالت و پیامبری و بر صراط مستقیم الهی بوده و از موقعیت بسیار خوبی در پیشگاه خداوند برخوردار بودند.

چنان که از همین آیات و از واژه ذریته می توان این معنا را برداشت کرد که حضرت ایوب(ع) پس از دوره حضرت ابراهیم(ع) بوده است و از فرزندان ابراهیم می باشد، و این که وی را فرزند حضرت نوح(ع) نیز دانسته اند به اعتبار آن است که حضرت ابراهیم(ع) نیز فرزند نوح(ع) می باشد. افزون بر این که بشر کنونی همه از فرزندان نوح(ع) می باشند؛ زیرا پس از توفان، تنها فرزندان وی باقی ماندند. از این رو حضرت نوح(ع) را ابوالبشر دوم می نامند.

آیات ۸۴ و ۸۹ سوره انعام این معنا را نیز برای ما روشن می سازد که حضرت ایوب(ع) افزون بر مقام نبوت و پیامبری که به صراحت بیان شده، دارای کتابی بوده است که از سوی خداوند نازل شده و مامور به ابلاغ و اجرای آن بوده است. چنان که از همین آیات بر می آید که وی دارای مقام قضاوت و بلکه حکومت بوده و در میان مردم فرمانروایی می کرد و احکام و قوانین را اجرا و اعمال می نمود. براین اساس می توان او را شخص مهم در منطقه و یا شهر خود دانست که از جایگاه اجتماعی و سیاسی خاصی برخوردار بوده است؛ زیرا داشتن کتاب به معنای قوانین مکتوب است که می بایست در جامعه اجرا شود و دارا بودن مقام حکم به معنای داوری، مستلزم اجرای حدود و قوانین و اعمال مجازات نسبت به تخطی کنندگان از قانون می باشد. از این رو می توان وی را از پیامبرانی دانست که دارای حکمرانی و فرمانروایی بوده و براساس کتاب الهی، جامعه را اداره می کرد، به ویژه که فلسفه قانون و کتاب، حکومت کردن است.

● ایوب گرفتار

قرآن گزارش خود را از مقطع بحرانی زندگی ایوب(ع) آغاز می کند و آن زمانی است که وی خسته از مشکلات و فشارهای بسیار دیگر از همه چیز نومید شده و دست یاری به سوی خداوند دراز می کند و وضعیت بحرانی خویش را تشریح می نماید.

بنابراین ما زمانی با ایوب آشنا می شویم که وی در مقام نیایش و دعا، وضعیت سخت و فشارهای جانکاه را برای خداوند بیان می کند و از مقام رحمانیت الهی برای رهایی از بحران، مدد می جوید. این بدان معناست که ما از گذشته او چیزی نمی دانیم و این که به چه سبب و گرفتار چه مشکلات و سختی هایی است که جانش را به لب رسانده و همه هستی و وجودش را متاثر کرده است. خداوند موقعیت ایوب(ع) را برای ما چنین گزارش می کند: و ایوب اذنادی ربه انی مسنی الضر و انت ارحم الراحمین، و در کتاب از ایوب یادکن هنگامی که پروردگارش را ندا در داد و گفت مرا ضرر لمس کرده و تو بهترین رحم کنندگانی (انبیاء آیه ۸۳)

دراین آیه اطلاعات بسیار کمی از وضعیت و مشکل ایوب(ع) در اختیار ما گذاشته شده است. تنها آگاهی ما این است که ضرری چنان، وی را گرفتار کرده که تمام زندگی او را تحت شعاع خود قرار داده است؛ زیرا تعبیر از «مس» زمانی انجام می شود که مسئله با بدن وی تماس گرفته باشد. از آن جایی که ضرری با بدن وی مس و تماس گرفته می توان گفت که بیماری سخت بدنی، مشکلاتی برای آن حضرت(ع) پدید آورده که نمی تواند کارهای خویش را انجام دهد و در حقیقت بیماری بدنی، او را ناتوان از کار و یا ماموریت ساخته است.

خداوند در آیه ۴۱ سوره ص دو مسئله دیگر را آشکار می کند. نخست این که این مس از جانب چه کسی صورت گرفته و دیگر آن که چه چیزهایی وی را مس نموده و مراد از ضرر چیست: «واذکر عبدنا ایوب اذنادی ربه انی مسنی الشیطان بنصب و عذاب.

دراین آیه مشخص کرده که حضرت ایوب(ع) از جایگاه ایمانی خاصی برخوردار بوده است. از این رو وی را به مقام و منزلت «عبدنا» می ستاید. سپس تشریح می کند که این گرفتاری از سوی شیطان است و ضرری که شیطان به وی وارد می سازد با رنج و شکنجه همراه است.

اما مطلبی فراتر از این ارائه نمی شود و ما از جزئیات و عوامل رنج و شکنجه آشنا نمی شویم. تنها زمانی ما در می یابیم که وی چه مشکل و گرفتاری داشته است که خداوند در مقام ارحم الراحمین تجلی می کند. دراین جاست که ما تازه آگاه می شویم که عذابی که شیطان موجب آن بوده، زن و فرزند را از وی گرفته و مال و ثروت او را از میان برده است.

آیات ۸۴ سوره انبیاء و ۴۲ سوره ص تبیین می کند که حضرت ایوب(ع) دچار بیماری سخت و لاعلاج بوده است. مس شیطان عامل گرفتاری آن حضرت(ع) به بیماری و آسیب های بدنی و خانوادگی شده بود. این آسیبی که به آن حضرت(ع) رسیده، امری مرتبط با بدن و تن بوده و ارتباطی به وسوسه های باطنی نداشته است؛ زیرا خداوند در مقام شفا و درمان به وی فرمان می دهد تا از آب برای شست وشوی بدن استفاده کند.

از آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره ص بر می آید که همسر وی در هنگامی که آن حضرت(ع) با بیماری سخت و شکنجه آور دست و پا می زد، مرتکب خطایی می شود که آن حضرت(ع) سوگند می خورد وی را تنبیه و مجازات کند. به این معنا که آن حضرت(ع) از نظر جسمی در شرایطی قرار داشت که حتی ناتوان از تنبیه و مجازات همسرش بوده است.

● فضایل ایوب

دراین جا به فضایل ایوب(ع) می پردازیم، زیرا همین فضایل بوده است که کار را بر او آسان می کند و وی را تا مقام صبر ایوبی بالا می برد و اسوه در صبر قرار می دهد.

آیه ۸۴ سوره انعام روشن می سازد که وی انسانی محسن و نیکوکار بوده است و از دارایی خویش در راه خداوند هزینه می کرد. دست یابی به مقام احسان، شرایط و سختی های بسیاری را می طلبد که واکاوی همه آن ها نیازمند مقاله ای جداگانه ای است و نمی توان در این مختصر به آن پرداخت. بنابر این تنها به عظمت این مقام و ستایش بزرگی آن بسنده می شود.

خداوند صفاتی چون انسانی صالح و شایسته (انعام آیات ۸۴ و ۸۵ و انبیا آیات ۸۳ و ۸۶) بنده حقیقی و بلندمرتبه در نزد خود (ص ۴۱) در مقام عابدین بودن (انبیاء آیت ۸۳ و ۸۴) برخوردار از هدایت خاص (انعام آیات ۸۴ و ۹۰) بهره مند از حکمت (همان) و برخوردار از رحمت خاص (همان) و کتاب الهی (همان) و از همه مهم تر، برخورداری از صبر و شکیبایی بر مشکلات و مصیبت ها (همان) برای آن حضرت (ع) بر می شمارد.

همین صفات و ویژگی ها به آن حضرت (ع) کمک کرد تا در برابر مشکلات، شکیبا باشد و دردها و رنج ها و شکنجه های بسیار جسمی - که روح و روان آدمی را خرد می کند و افسردگی و اضطراب را به دنبال دارد - بر وی هیچ اثر سویی به جا نگذارد، بلکه موجبات انابه و بازگشت هر چه بیش تر وی را به سوی خداوند فراهم می آورد. از این رو خداوند وی را به انابه داشتن می ستاید و آن را فضلیتی برای وی می داند؛ زیرا او با همه سختی ها و مصیبت های جانکاه، همواره به سوی خداوند مخلصانه و خالصانه دعا و بازگشت می کرد و ذکر الهی را از خود دور نمی ساخت و اجازه نمی داد آزمونی که از طریق ابلیس، تمام جسمش را فرا گرفته بود، جان و روحش را به بند کشد.

این گونه است که حضرت ایوب (ع) به مقام صابران دست می یابد و خداوند وی را به عنوان اسوه مردم در زندگی معرفی می کند (انعام آیات ۸۴ و ۹۰) و از آنان به ویژه خردمندانی که عقل خویش را در زندگی به کار می گیرند، می خواهد تا او را الگو و سرمشق زندگی قرار دهند و با بهره گیری از روش وی، خود را از شرایط سخت نجات و رهایی بخشند. (ص آیات ۴۱ و ۴۳ و نیز انبیاء آیه ۸۴)

● فرجام نیک

همین فضایل و روش نیک و ستودنی حضرت ایوب (ع) به ویژه صبر و شکیبایی وی موجب می شود تا زندگی بهتر از پیش برای خود در دنیا به مدد فضل و رحمت خاص الهی فراهم آورد و زن و فرزندانش به وی بازگردانده شده و ثروت و مکنت دنیوی و حکومت و فرمانروایی را به دست آورد.

ایوب (ع) در طول زندگی خویش مردم را به سوی حق دعوت می کرد و حتی در زمان بیماری اش، از وظیفه و ماموریت اصلی تبلیغ دین دست نمی شست (نساء آیات ۱۶۳ و ۱۶۵) ومردم را از کارهای زشت و فرجام بد آن در دنیا و آخرت بر حذر می داشت (همان) و کسانی را که کارهای نیک و شایسته انجام می دادند به فرجام و بهشت ابدی بشارت می داد. (همان)

خداوند در مقام پاداش کارهای نیک و صالح و صبر و شکیبایی ایوب، با پیدایش چشمه ای، با آب خنک و شست و شو و نوشیدن آن وی را از بیماری های جسمی نجات داد و سلامت جسم را به او بازگرداند. (ص آیات ۴۱ و ۴۴) و زندگی اش را مایه عبرت و پند انسانها قرار داد تا این گونه با بهره گیری از زندگی او، خود را از مشکلات و گرفتاری های مادی نجات دهند و آسایش و آرامش را دوباره به خانه های خویش بازگردانند.

بنابر این هر کس می تواند اززندگی ایوب (ع) الگو وسرمشق بگیرد و با تفکر و در رفتار و کردار آن حضرت (ع) زندگی خود را آباد نماید و هرگونه فشار و سختی را به آسانی تبدیل کند و از رنج و عذاب آن رهایی یابد.

بسیاری از مردم هنگام گرفتاری های مادی و جسمی و دنیوی، روحیه خود را از دست می دهند فشارهای جسمی موجب می شود تا روح و روان ایشان نیز شکنجه شود. در حالی که با در پیش گرفتن شیوه ایوبی، می توانند بیماری های جسمی و مشکلات دنیوی را در همان محدوده نگه دارند و نگذارند بیماری که تمام جسم ایشان را فراگرفته اندکی به جانشان نفوذ کند و آنان را از خدا دور سازد.

خداوند از خردمندان می خواهد تا از این مطالب درس بگیرند و در زندگی خویش به کار برند و دیگران را نیز بدان راهنمایی کرده و از آنان بخواهند تا زندگی ایوب را سرمشق خود قرار دهند. (ص آیه ۴۳ و آیات دیگر)

نکته دیگر آن که آب به ویژه سرد آن و نیز شست و شو با آن می تواند به عنوان یک داروی شفابخش برای بیماری های جسمی و پوستی مورد توجه قرار گیرد. از آیه ۴۳ سوره ص می توان فهمید که آب سرد و شنا و پا کوفتن در آن و نوشیدن آن می تواند به عنوان یک روش درمانی به کار گرفته شود.

علی حیدری