بررسی ویژگی های نیروی انسانی و بازار كار در اقتصاد ایران

بررسی ویژگی های نیروی انسانی در اقتصاد ایران و پیش بینی وضعیت نیروهای شاغل و بیكار تا سال ۸۸ عنوان تحقیقی است كه دكتر غلامعلی فرجادی عضو هیأت علمی مؤسسه آموزش و پژوهش سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور به تازگی انجام داده است

بررسی‌ ویژگی‌های نیروی انسانی در اقتصاد ایران و پیش‌بینی وضعیت نیروهای شاغل و بیكار تا سال ۸۸ عنوان تحقیقی است كه دكتر غلامعلی فرجادی عضو هیأت علمی‌ مؤسسه آموزش و پژوهش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور به تازگی انجام داده است. افزایش نسبت جمعیت از ۶/۲۶ درصد دهه ۷۰ هجری شمسی به ۳۰ درصد، توجه به ایجاد اشتغال و بازار كار را ضروری كرده است. براساس یافته‌های این تحقیق می‌توان پیش‌بینی كرد كه زنان ۲۰ تا ۲۴ ساله یك سوم نیروی كار زنان را تا سال ۸۸ تشكیل خواهند داد. و همچنین در سال ۸۸ یك پنجم كل عرضه نیروی كار مردان در گروه سنی ۲۰ تا ۲۴ می‌باشد. تحقیق دكتر فرجادی نشان می‌دهد به دلیل افزایش نرخ پوشش تحصیلی زنان در مقاطع راهنمایی و متوسطه، عرضه نیروی كار زنان در گروه سنی ۱۰ تا ۱۹ ساله كاهش یابد. در این میان یافتن راهكارهایی مناسب جهت ایجاد اشتغال از سوی پژوهشگران و سیاست‌گذاری برای تحقق یافته‌ها به وسیله سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان سطوح كلان ضروری به نظر می‌رسد. تولید و سرمایه‌گذاری، ثبات سیاست‌ها، بهبود قوانین و مقررات، شناسایی بخش‌های اشتغال‌زا، پاسخگویی نظام آموزش عالی به نیازهای بازار كار، تلاش برای كاریابی تحصیلكردگان در خارج از كشور و ... از جمله راهكارهایی است كه دكتر فرجادی در مقاله خود به آن اشاره كرده است.

در هر جامعه‌ای تعداد افراد در جست‌وجوی كار به اندازه و تركیب جمعیت آن كشور بستگی دارد. در میان عوامل متعددی كه رشد جمعیت را به رشد نیروی كار مرتبط می‌سازد، عوامل مربوط به زاد و ولد و مرگ اهمیت زیادی دارند گر چه هر یك بطور جداگانه بر ساختار جمعیت تأثیر می‌گذارند. نرخ زاد و ولد فقط در تعداد افراد تازه به دنیا آمده مؤثر است در حالی كه نرخ مرگ و میر تمام گروه‌های سنی را (به طور نابرابر) در بر می‌گیرد.

كاهش سریع مرگ و میر، حجم نیروی كار كنونی جمعیت را گسترش می‌دهد و نرخ بالای زاد و ولد موجب می‌شود كه نسبت وابستگی بیشتر شود و نیروی كار در آینده افزایش یابد. امروزه اكثر كشورهای در حال توسعه با رشد فزاینده عرضه نیروی كار روبرو هستند. به دلیل رشد بالای جمعیت این كشورها در دو دهه گذشته، افرادی كه امروزه به نیروی كار این كشورها افزوده می‌شوند در واقع كسانی هستند كه قبلاً متولد شده‌اند. پیش‌بینی‌ها حكایت از آن دارد كه كل نیروی كار كشورهای در حال توسعه از حدود ۱/۲ میلیارد نفر در سال ۱۹۹۰ به ۴/۲ میلیارد نفر در سال ۲۰۰۰ رسیده و به حدود ۳ میلیارد نفر در پایان ربع اول قرن بیست‌ویكم خواهد رسید.

كشورهای در حال توسعه باید سالانه بیش از ۳۰ میلیون شغل جدید ایجاد كنند تا تعداد كل بیكاران در سطح فعلی ثابت بماند. كشور ما نیز از تجربه سایر كشورهای در حال توسعه مستثنی نبوده است، انفجار جمعیت در اواخر دهه ۱۳۵۰ و اوائل دهه ۶۰ و در نتیجه جوان شدن جمعیت با تأخیر ۱۵ تا ۲۰ سال تأثیر خود را بر بازار كار بر جای نهاده است. نسبت جمعیت ۲۹-۱۵ سال در طی سال‌های ۸۰-۱۳۷۰ به یكباره از ۶/۲۶ درصد به ۳۰ درصد افزایش یافته است. این تغییر ساختار و جوان شدن جمعیت و ورود شمار زیادی از جوانان به بازار كار، ضرورت توجه به ایجاد اشتغال و بازار كار را اجتناب‌ناپذیر می سازد. هدف این مقاله بررسی تحولات مربوط به بازار كار ایران با تأكید بر تغییرات ساختار سنی نیروی كار می‌باشد.

۱- بررسی ویژگی‌های عرضه نیروی كار و نرخ مشاركت

كار كودكان در طی سال‌های ۸۰-۱۳۴۵ با بیشترین كاهش مواجه بوده است به گونه‌ای كه نرخ مشاركت مردان در گروه سنی ۱۴-۱۰ ساله از ۳۷درصد به ۳/۳ درصد و نرخ مشاركت زنان در این گروه سنی از ۱۴ درصد به ۵/۲ درصد در سال ۱۳۸۰ رسیده است. گسترش آموزش‌های ابتدایی و راهنمایی و كامل شدن تقریبی پوشش‌های تحصیلی در مقاطع فوق بویژه در مورد دختران موجب شده است كه كودكان ۱۰ تا ۱۴ساله از بازار كار خارج شده و در نظام آموزشی مشغول تحصیل گردند. همین روند كم و بیش در مورد نرخ مشاركت گروه‌های سنی ۱۹-۱۵ ساله نیز صادق است و نرخ مشاركت مردان و زنان در این گروه سنی در سال ۱۳۸۰ به ترتیب به ۵/۲۷ درصد و ۹ درصد كاهش یافته است. در مورد گروه سنی ۲۴-۲۰ ساله نرخ مشاركت مردان روندی كاهنده داشته است و از ۹۱ درصد به ۷۴ درصد رسیده است. در حالی كه نرخ مشاركت زنان در طی این دوره از ثبات بیشتری برخوردار بوده و از ۱۴ درصد به ۵/۱۵ درصد رسیده است، در مورد سایر گروه‌های سنی نرخ مشاركت مردان روندی كاهنده و نرخ مشاركت زنان روندی فزاینده داشته است. روند تغییرات نرخ مشاركت مردان و زنان در طی دو دهه اخیر حكایت از یك تحول ساختاری در توزیع جنسی نیروی كار دارد. در طی دودهه اخیر نرخ مشاركت مردان حدود ۱۰ درصد كاهش داشته است در حالی كه در طی همین دوره نرخ مشاركت زنان كم و بیش ثابت مانده است. شواهد تجربی نشان می‌دهد كه با افزایش سطح تحصیلات زنان گرایش به فعالیت اقتصادی آنان افزایش می‌یابد. علاوه بر این افزایش سطح تحصیلات موجب بالا رفتن سن ازدواج و كاهش نرخ زاد و ولد گردیده كه این هر دو مشاركت در فعالیت‌های اقتصادی را تشدید نموده است. با توجه به این موارد پیش‌بینی می‌شود كه در سال‌های آینده نرخ مشاركت زنان و عرضه كار آنان همچنان از روندی فزاینده برخوردار باشد.

---