دین پیرایی لوتر بر مدرنیته فلسفی در نگاه احسان شریعتی

آزادی انسان مسیحی ۱۵۲۰ اثر مارتین لوتر را نخستین رساله فلسفی در زبان آلمانی جدید و از زهدان های فلسفه مدرن غرب دانسته اند

"آزادی انسان مسیحی" (۱۵۲۰) اثر مارتین لوتر را نخستین رساله فلسفی در زبان آلمانی جدید و از زهدان های فلسفه مدرن غرب دانسته اند. درافکندن طرح دین پیرایی و بازاندیشی مقوله های ایمان و اعمال آزادی توسط لوتر فراهم آورنده زبانی نو بود و صورت بخش سلسله مسائلی که متفکران بزرگ آلمان طی چند سده گذشته، از کانت تا ویتگنشتاین، در حل آن کوشیدند. از شعار محوری "تنها ایمان!" شروع کنیم: نوآوری این مهم ترین اصل پروتستانیسم در کجا بود؟ بدون آشنایی با تعاریف قرون وسطایی، تفکیک های اسکولاستیکی و تقسیمات متافیزیکی میان مفاهیم آمرزش، ایمان، عمل، عدل و... نمی توان به معنای ایمان نزد لوتر پی برد. آیا به راستی او ایمان را در برابر اعمال می نشاند؟ چنانچه، نیچه به درستی بر ابهام برخاسته از آموزه ایمان گرایانه لوتر می تاخت یا به عکس، مراد لوتر یکپارچه ساختن این مفاهیم و نشان دادن این اصل بود که اعمال منهای ایمان و ایمان بدون کلام یا قول و عنایت خداوند معنایی منتزع و مجرد نمی توانند داشت، چنانکه آزادی بدون درک تنهایی عمیق انسانی یا "عبودیت" او؟ "اعمال و ایمان- اشتباهی اساسی که توسط آموزگاران پروتستان به طور مستمر اشاعه می یابد: اینکه همه چیز بر ایمان بنا می شود و اینکه اعمال به ضرورت باید از پی ایمان بیایند.

چنین چیزی، خیلی ساده، درست نیست، هرچند چنان طنین دلربایی دارد که درایت های متفاوتی از درایت لوتر (منظورم درایت سقراط و افلاطون است)، پیش تر در برابر آن خیره شده بودند، و این به رغم بداهت هر روزینه ترین تجربه. دانش یا مطمئن ترین باور(Glauden bas) نه می تواند به عمل نیرو بخشد و نه انعطاف. (باید چنین گفت) ابتدا و پیش از هر چیز اعمال! به بیان دیگر تمرین! تمرین! تمرین! "ایمان" متناسب نسبت خود را با آن خواهد یافت. یقین داشته باشید!" ]تاملاتی در پیشداوری های اخلاقی (۱۸۸۱)، پ. ۲۲[ عمل اخلاقی حقیقی مبتنی بر اینگونه "باور" و نتیجه واقعی همان ایمان ورزیدنی است که کانت هدف از طرح "سنجش خرد ناب" خود را باز کردن جایی برای او(Glauden) ، با "از میان برداشتن" (رفع/ ارتفاع، حذف/ حفظ(aufheden) (دانستن اعلام می کند (پیش درآمد دوم) و هگل شاید ازجمله برجسته ترین فیلسوفانی باشد که جامع ترین تبیین را از اهمیت فلسفی پروژه رفرم پروتستان ارائه کرده اند. فوئرباخ جوهر همین تبیین از کار لوتر را البته با نتیجه گیری انسان مدارانه خود می پذیرفت; چنانکه شوپنهاور در دفاع از انسان شناسی اگوستینی- لوتری به نتیجه گیری بدبینانه خود می پرداخت. "ایمان لوتری، دقیقا این است: انسان خود را در نسبت با خدا می یابد و خود باید همچون همین انسان تنها در این رابطه ظاهر شود، وجودش را باید فقط در خود داشته باشد; به بیان دیگر تقوایش، امید نجاتش و تمامی چیزهایی از این جنس اقتضا دارند که او دلش را در میان نهد، صمیمی ترین چیزی را که دارد...

بدین سان اصل سوبژکتیویته، نسبت ناب با خود، آزادی، نه تنها شناسایی می شود، بل همه چیز در کیش، در دین باید منحصرا بر او بنا شود... بدین نحو، اصل آزادی مسیحی برای نخستین بار طرح شد و به آگاهی، وجدان حقیقی، آورده شد... ; او در پیشگاه خدا نیست مگر در این مقام که او خود هم اوست: در وجدان باید نزد خود در خانه خود (uhausez) باشد. این حق خانگی نباید بتواند توسط دیگران مشوش شود; در آنجا هیچ کس دیگر نباید فرض اعتبار کند. هرگونه خارجیتی در رابطه با من طرد شده است، چنانکه برون بودگی قربانی; تنها در باهم بودگی با خدا و در ایمان است که خود را در ربط با خداوند می یابم. تفاوت میان غیرروحانی و روحانی بدین سان از میان برداشته می شود، چه دیگر غیرروحانی نداریم، زیرا در بطن دین هرکس وظیفه دانستن آنچه خود اوست را برعهده دارد" ]درس گفتارها در تاریخ فلسفه (۱۸۳۳)

نویسنده : کیوان کیان فر