مرگ شاه حجاز

بالاخره پس از انتشار شایعاتی در ماه های اخیر مبنی بر تدارك پادشاهی عربستان برای انتقال قدرت, روز گذشته این اتفاق افتاد و ولیعهد این كشور در راس حكومت قرار گرفت

«ایاد بن امین المدنی» وزیر اطلاع رسانی عربستان سعودی دیروز در بیانیه ای كه پس از قطع برنامه های عادی تلویزیون این كشور قرائت كرد با صدایی لرزان اعلام داشت كه ملك فهد درگذشته است. المدنی در این بیانیه تنها گفت كه مرگ پادشاه عربستان در اثر بیماری بود. ملك فهد ۲۷ مه (۶ خرداد) به دلیل آنچه كه مقامات سعودی آن را آزمایش های پزشكی ویژه اعلام كرده بودند، در بیمارستان تخصصی «ملك فیصل» بستری شده بود. در حالی كه چند روز پس از انتقال ملك فهد به بیمارستان برخی اخبار تاییدنشده بر وخامت حال او تاكید می كردند، گزارش های دیگر نیز اعلام كردند كه وی فوت كرده است. اما منابع رسمی پادشاهی سعودی خبر مرگ فهد را تكذیب و اعلام كردند كه پادشاه عربستان دچار تب شدید شده و در ریه هایش آب جمع شده است و همین امر عامل بستری شدن وی بوده است.

پس از اعلام رسمی درگذشت ملك فهد و معرفی امیر عبدالله بن عبدالعزیز توسط بیانیه وزارت اطلاع رسانی عربستان سعودی، دیوان پادشاهی این كشور نیز با صدور بیانیه ای اعلام كرد كه خاندان سلطنتی عربستان با امیرعبدالله پادشاه جدید این كشور بیعت كردند. بیانیه مذكور افزود كه این بیعت بر اساس ماده پنجم از قانون اساسی عربستان صورت گرفته است. بعد از اعلام این بیعت ملك عبدالله، امیرسلطان بن عبدالعزیز وزیر دفاع و معاون دوم نخست وزیر را به عنوان ولیعهد این كشور معرفی كرد.اگرچه برخی معتقدند كه خاندان آل سعود ساعاتی پس از بستری شدن ملك فهد در بیمارستان رایزنی ها برای تغییرات جدید در ساختار قدرت عربستان را آغاز كرد، اما آمادگی برای این مهم از جمله دغدغه هایی بود كه پس از سكته مغزی فهد خود را نمایان ساخته بود. این نگرانی در سال ۲۰۰۳ پس از آنكه «رابرت جردن» سفیر آمریكا در عربستان از تمایل واشینگتن برای انتصاب حتمی عبدالله به عنوان پادشاه آینده این كشور خبر داد، نمود بیشتری پیدا كرد. مسئله به قدرت رسیدن پادشاه آینده در عربستان همچنان در محافل داخلی عربستان با احتیاط و نگرانی پیگیری می شد. این در حالی بود كه وجود نشانه هایی از جمله بازگشت بندر بن سلطان از آمریكا پس از ۲۲ سال تصدی سفارت عربستان در روزهای اخیر بر بحث برانگیز بودن تغییرات آینده ساختار قدرت عربستان تاكید می كردند. شاهزاده بندر سلطان پسر ولیعهد جدید عربستان با كسی جایگزین شد كه از هم پیمانان نزدیك ملك عبدالله به حساب می آمد و این جابه جایی از خطیر بودن جانشینی وی پس از مرگ فهد با وجود تعیین شدن وی به این سمت پیش از این واقعه حكایت داشت.

ملك فهد كه در سال ۱۹۸۲ به پادشاهی رسید، از سال ۱۹۹۵ و به دنبال سكته مغزی عملاً قدرت را به ولیعهد و برادر ناتنی خود امیر عبدالله واگذار كرد. فهد در سال های آخر عمر خود بیشتر نقش یك شخصیت سیاسی را داشت تا یك حاكم واقعی. پس از حملات ۱۱ سپتامبر و تیره شدن روابط حسنه ریاض _ واشینگتن كه خود فهد اصلی ترین عامل شكل گیری آن بود، وی عملاً به حاشیه رانده شد. اما اقدامات دیگری كه فهد در زمان توانایی انجام داده بود نیز زمینه را برای قدرت گرفتن بیشتر امیر عبدالله فراهم آورده بود.

فهد به امید اینكه وجهه و اعتبار خود را در عربستان تقویت كند، با اعطای امتیازاتی به تندروها در این كشور باعث شد تا بنیادگرایان اسلامی بیش از پیش به تثبیت جایگاه خود در پادشاهی سعودی نایل آمده و در میان مردم طرفداران زیادی پیدا كنند. این در حالی بود كه پس از حملات ۱۱ سپتامبر و معرفی ۱۹ تن از عاملان آن از اتباع سعودی، اوضاع به شدت تغییر كرد و باید شخص دیگری برای در امان ماندن آل سعود از گزندهای احتمالی درون و بیرون عربستان به اداره امور این كشور می پرداخت. امیر عبدالله این وظیفه خطیر را برعهده گرفت و پس از آنكه مبارزه با تندروها را در دستور كار قرار داد، زمینه برگزاری اولین انتخابات شهرداری ها در عربستان را فراهم آورد.

وابستگی نظامی عربستان به آمریكا و نزدیكی واشینگتن با اسرائیل روابط پادشاهی آل سعود را با كاخ سفید بهبود بخشید. امیر عبدالله دوبار در مزرعه شخصی جورج بوش در تگزاس با وی ملاقات كرد و این دیدارها در حالی كه بوش فقط از رئیس جمهور روسیه و نخست وزیر انگلستان در مزرعه شخصی خود پذیرایی كرده بود، حكایت از فصل جدیدی در روابط واشینگتن _ ریاض داشتند.

ملاقات كنندگانی كه پس از سكته مغزی ملك فهد با وی دیدار كرده بودند، می گفتند كه وی تنها از آنچه كه در اطرافش می گذرد آگاه است. مقامات خارجی تنها اجازه داشتند با فهد ملاقاتی كوتاه داشته باشند و این دیدارها تنها تا مدتی كه دوربین های تلویزیونی قادر بودند فیلمی برای پخش تهیه كنند، به طول می انجامید. هرازگاهی نیز بیانیه ها و ایراداتی كه به امضای وی رسیده بود در رسانه های عربستان منعكس می شد و در مواقعی كه عبدالله در ریاض نبود تلویزیون این كشور فهد را در حالی كه جلسات وزرا را اداره می كرد، نشان می داد.

اكنون پس از ملك فهد و تعیین پادشاه و ولیعهد جدید به نظر می رسد كه این دو باید خود را برای مواجهه با مشكلات ساختاری حكومت و با مخالفت هایی كه در میان خانواده سلطنتی وجود دارد، آماده كنند. بر اساس قوانین عربستان تنها فرزندان ذكور عبدالعزیز بن سعودی _ اولین رئیس سلسله پادشاهی آل سعود _ می توانند به مقام پادشاهی این كشور برسند و پادشاه از میان مسن ترین آنها انتخاب می شود. فهد و شش برادر تنی اش حزب «هفت سدیری» را تشكیل داده اند كه خط مشی سیاسی این حزب بر توسعه اقتصادی و آزادی اجتماعی استوار است.دومین حزب مربوط به ملك عبدالله است كه ریاست گارد ملی این كشور را برعهده داشت. او كه فاقد برادر تنی است، سعی كرده است روابط نزدیك و گسترده ای با برادران ناتنی و خواهرزاده ها و برادرزاده هایش برقرار كند. حزب عبدالله یك حزب سنت گرا محسوب می شود كه از وابستگی حكومت عربستان سعودی به آمریكا انتقاد می كند و خواهان توسعه روابط منطقه ای و جهان اسلام است. در این میان عبدالله برای توسعه مناسبات با ایران و روسیه اهمیت زیادی قائل است. عبدالله اگرچه ضدآمریكایی نیست، ولی هرازگاهی از این كشور به دلیل حمایت هایش از اسرائیل انتقادات سختی می كند و با ارزش های غربی نیز سر ناسازگاری دارد. او در زمینه اصلاحات نیز معتقد است كه اصلاحات باید از درون انجام گیرد، نه از خارج. ملك عبدالله در عرصه داخلی نیز با سران قبایل عربستان پیوندهای مستحكمی برقرار كرده و این امر باعث افزایش نفوذ وی در درون این كشور شده است.

سومین حزب عربستان را بیش از ۶۰ تن از نوادگان عبدالعزیز به وجود آورده اند كه پسر فیصل و فهد مهم ترین موقعیت را در آن دارند. اعضای این حزب عموماً تحصیل كرده آمریكا و اروپا بوده و بیشترین حضور و نفوذ را در ساختار سیاسی عربستان دارند. این حزب سعی دارد به صورت پلی میان حزب سدیری و حزب ملك عبدالله عمل نكند.

وجود خاندان مختلف در پادشاهی آل سعود یكی دیگر از ویژگی ها است كه می تواند اداره عربستان را به چالش بكشاند. علاوه بر خاندان آل فیصل، آل ثنایات، آل جیلاوی، آل كبیر، آل سدیری، قبایل مختلف عربستان از دیگر نیروهایی هستند كه در ساختار قدرت عربستان عنصر مهمی قلمداد می شوند.

---