مفهوم آیه النبی اولی بالمومنین من انفسهم

حق اجتماع بر حق فرد , مقدم است و اعمال ولایت پیغمبر در مورد حقوق اجتماع است

● مفهوم آیه النبی اولی بالمومنین من انفسهم ۱

از قضایای تاریخی ۲ که قبلا نقل کردیم ۳ ، معلوم شد که پیغمبر اکرم (ص) با اصحاب خود به مشورت می پرداخت و گاهی از نظر خود عدول می کرد و به رای اکثریت اصحاب عمل می نمود . حالا آیا با وجود آیه (( النبی اولی بالمومنین من انفسهم )) که می گوید : پیغمبر خدا (ص) از خود مسلمانان اولی است که در کارشان تصرف و دخالت کند ، چگونه این عمل قابل توجیه است که رسول اکرم (ص) از رای خود عدول کند و به رای اصحاب عمل نماید ؟

آیا اصحاب پیغمبر که بر خلاف نظر آن حضرت ، نظر می دادند ، این کار خود را مخالف با آیه نامبرده نمی دانستند ؟

و آیا خود رسول اله (ص) که از رای خود عدول می کرد و به رای اکثریت اصحاب عمل می نمود ، این کار را مخالف با آیه یاد شده نمی دانست ؟

جواب :

نه پیغمبر خدا و نه اصحاب او ، این کار را مخالف با آیه یاد شده نمی دانستند و علتش اینست که :

اولی به تصرف بودن رسول اکرم (ص) ، دو درجه از مشورت ، متاخر است . زیرا معنای اولی به تصرف بودن آن حضرت اینست که : وی در اعمال ولایت ، از مردم ، اولی و مقدم است و اعمال ولایت از نظر درجه بندی ، در درجه اجرا قرار دارد ، و قبل از اجرا ، تصمیم گیری ، و قبل از تصمیم گیری ، مشورت است .

پس در درجه اول ، مشورت و در درجه دوم ، تصمیم گیری و در درجه سوم ، اجرای تصمیم است . و اعمال ولایت ، کار اجرایی است ، یعنی پس از آن که حکمی به مرحله قطعی رسید ، نوبت اعمال ولایت و اجرا می رسد .

مثلا در جنگ خندق ، وقتی که رسول خدا (ص) با اصحاب تبادل نظر می کند که در مقابل تهاجم احزاب چه باید کرد ؟ این مرحله مشورت است . و پس از تبادل نظر کامل که اکثریت اصحاب ، کندن خندق را تایید می کنند ، مرحله تصمیم گیری می رسد . و پس از تصمیم گیری ، مرحله اجرا ، یعنی کندن خندق است و در این مرحله ، پیغمبر خدا ، اولی به تصرف است ، یعنی باید ، تصمیم آن حضرت که طبق نظر شورا گرفته شده اجرا شود و کسی حق ندارد مانع اجرای آن گردد . و علتش اینست که آن چه پیغمبر اکرم (ص) در این مرحله انجام می دهد مربوط به همه امت است و فرد فرد مردم حق ندارند در مقابل همه امت بایستند و به عبارت دیگر :

حق اجتماع بر حق فرد ، مقدم است و اعمال ولایت پیغمبر در مورد حقوق اجتماع است . ۴ پس اگر قسمتی از خندق باید در ملک شخصی یک فرد کنده شود ، آن فرد حق ندارد از کندن آن جلوگیری کند و اگر خواست جلوگیری کند رسول خدا (ص) اعمال ولایت می کند و جلوی مزاحمت او را می گیرد .

بنابر این اولی به تصرف بودن آن حضرت در مرحله اجرا است نه در مرحله مشورت و مرحله اجرا ، دو درجه از مرحله مشورت متاخر است .

پس روشن شد که : اساسا مورد و مجرای اعمال ولایت ، از مورد و مجرای مشورت جداست و نه اعمال ولایت می تواند مانع مشورت شود و نه مشورت می تواند در قلمرو اعمال ولایت وارد گردد ، و به همین علت ، دلیل لزوم مشورت یعنی آیه " و شاورهم فی الامر "۵ با دلیل ولایت پیغمبر یعنی آیه " النبی اولی بالمومنین من انفسهم " متعارض نیستند . چون قلمرو آن دو از هم جداست . و از این رو می بینیم اصحاب پیغمبر هنگام مشورت ، گاهی با رای آن حضرت مخالفت می کنند۶ و این مخالفت خود را بر خلاف آیه " النبی اولی بالمومنین من انفسهم " نمی دانند و خود رسول خدا نیز این مخالفت اصحاب را معارض اعمال ولایت خود نمی داند و گاهی از نظر خود عدول می کند .

بنابر این ، نسبت بین مشورت و اعمال ولایت رسول اکرم (ص) ، نسبت تقدم و تاخر است ، یعنی مشورت در رتبه متقدم است و اعمال ولایت در رتبه متاخر ، چون تا مشورت نباشد ، تصمیم گیری نیست و تا تصمیم گیری نباشد اعمال ولایت نیست .

و باید گفت : مرحله مشورت ، مرحله تعقل و تفکر است و میدان تعقل و تفکر در اسلام باز است و همانطور که حضرت امیر (ع) می فرماید : " یکی از هدفهای انبیا ، برانگیختن و بیدار کردن عقل و فکر مردم است ۷ " تا در همه چیز بیندیشند و در عمق مسائل وارد شوند و در هر مسئله ای بهترین راه را انتخاب کنند و ولایت پیغمبر (ص) ممکن نیست با هدف بعثت آن حضرت تضاد داشته باشد و جلوی تعقل و تفکر مردم را بگیرد و بشر را از اندیشیدن در باره سرنوشت خود بازدارد و بگوید : من بجای همه مردم فکر می کنم و انتخاب می نمایم و تصمیم می گیرم !۸ زیرا این مصداق اتم دیکتاتوری و استبداد است که اسلام برای بر انداختن آن آمده است نه تایید آن .

محمد صالحی

زیرنویسها :

۱- سوره احزاب ، آیه ۶

۲- به مقاله "نمونه تصمیمات مهمی که پیامبر پس از مشورت با مردم گرفتند " در آدرس زیر مراجعه شود :

http://mahsan.parsiblog.com/Pages/۲۲/

۳- کتاب " ولایت فقیه ، حکومت صالحان " – ص ۲۵۸ تا ۲۶۴ ، مرحوم آیه اله صالحی نجف آبادی

۴- به مطالب زیر مراجعه شود :

" نحوه شکل گیری حکومت پیامبر در مدینه " – http://mahsan.parsiblog.com/Posts/۶۴۶/

" فرق بین نبوت و ولایت " - http://mahsan.parsiblog.com/Posts/۶۴۸/

۵- سوره آل عمران ، آیه ۱۵۸

۶- به مقاله " جنگ بدر ، نمود زیباترین نگاه پیامبر (ص) به مردم در جایگاه رهبری " در آدرس زیر مراجعه شود :

http://mahsan.parsiblog.com/Posts/۴۱۳/

۷- " و اصطفی سبحانه من ولده انبیاء ..... یثیروا لهم دفائن العقول "– نهج البلاغه – خطبه ۱

۸- به مطلب " مرواریدهایی از زبان پیامبر (ص) " در آدرس زیر مراجعه شود :

http://mahsan.parsiblog.com/Posts/۵۴۲/

منبع : کتاب " ولایت فقیه ، حکومت صالحان " – ص ۲۶۴ تا ۲۶۶ – مرحوم آیه اله صالحی نجف آبادی