فاصله جنسیتی در فضای مجازی

شكاف دیجیتال یا به عبارت ساده تر نابرابری در استفاده از كامپیوتر سه بعد اقتصادی, آموزشی و زبانی و جنسیتی دارد و بالاترین میزان شكاف در رابطه با جنسیت دیده می شود, زیرا ابعاد اقتصادی و آموزشی در رابطه با جنسیت تشدید می شوند یعنی زنان هم از لحاظ اقتصادی و آموزشی محروم ترند و هم باید با نابرابری هایی كه به واسطهء زن بودن به آنان تحمیل می شود, مقابله كنند

«سخت افزار؟...! دختر و مهندسی سخت افزار؟...! برو تایپ یاد بگیر»گرافیك كامپیوتری یا حسابداری. این چیزها به دردت می‌خورد... حالا اگر هم می‌خواهی مهندس بشوی حداقل مهندس نرم‌افزار بشو. یك چیزی بخوان كه مناسب دخترها باشد...» این حرف‌ها را پدر نرگس سال گذشته موقع انتخاب رشته دانشگاه گفته بود. نرگس می‌گوید: «پدرم نمی‌توانست قبول كند من رشته سخت‌افزار بخوانم» فكر می‌كرد چون كلمهء سخت در اسم آن وجود دارد پس حتما سخت و خشن است و مناسب پسرهاست.»

به نظر می‌رسد شمار كسانی كه مثل پدر نرگس فكر می‌كنند كم نباشد. آمارهای جهانی حكایت از استفادهء بیش‌تر مردان از كامپیوتر و امكانات فضای مجازی دارد. نتایج تحقیقی در سال ۲۰۰۲ نشان می‌دهد _۳۸ درصد از كاربران اینترنت در آمریكای لاتین زنان هستند، در حالی كه در اتحادیهء اروپا این رقم ۲۵ درصد، در روسیه ۱۹ درصد، در ژاپن ۱۸ درصد و در خاورمیانه فقط چهار درصد است. گفته می‌شود علت این امر، عدم آموزش، فقر و دسترسی نامناسب زنان به تكنولوژی است. در نتیجه در كل جهان زنان كمتر از كامپیوتر استفاده می‌كنند.

● تكنولوژی نوین، دیدگاه سنتی

مهروش ذاكری، كارشناس ارشد ارتباطات دراین باره می‌گوید:«شكاف دیجیتال یا به عبارت ساده‌تر نابرابری در استفاده از كامپیوتر سه بعد اقتصادی، آموزشی و زبانی و جنسیتی دارد و بالاترین میزان شكاف در رابطه با جنسیت دیده می‌شود، زیرا ابعاد اقتصادی و آموزشی در رابطه با جنسیت تشدید می‌شوند یعنی زنان هم از لحاظ اقتصادی و آموزشی محروم‌ترند و هم باید با نابرابری‌هایی كه به واسطهء زن بودن به آنان تحمیل می‌شود، مقابله كنند.»

در كنار نبود منابع اقتصادی و آموزشی، هنجارهای اجتماعی و فرهنگی نیز نقش مهمی را در عدم دسترسی زنان به تكنولوژی‌های ارتباطی به ویژه كامپیوتر و اینترنت دارد.

هرجا كه صحبت از كمبود امكانات به میان می‌آید زنان اولین گروهی هستند كه از دسترسی محروم می‌شوند و هرجا صحبت از آموزش می‌شود مردان اولین گروهی هستند كه در اولویت قرار می‌گیرند.

از سوی دیگر نگاهی به آگهی‌های استخدام نشان می‌دهد در حوزهء آی.تی به طور معمول از مردان برای خدمات سخت‌افزاری، طراحی صفحات وب، نصب و راه‌اندازی سیستم و شبكه و از زنان برای تایپ، كارهای گرافیكی و اپراتوری دعوت به كار می‌شود، بنابراین دیدگاه‌های سنتی در مورد مردان و زنان در رابطه با تكنولوژی‌های جدید هم بازتولید می‌شود.

● به سوی آینده‌ای بهتر

با این حال روند پیشرفت زنان در فضای مجازی بسیار سریع‌تر از جهان واقعی بوده است. زنان هر زمان كه به آموزش و امكان دسترسی دست پیدا كرده‌اند از كامپیوتر برای آموزش استفاده كرده و با دیگران شبكه‌هایی را تشكیل داده‌اند. همچنین فرصت‌های شغلی و اقتصادی برای خود و سایر زنان به وجود آورده و دیگران را در معلومات خود شریك كرده‌اند. سایت یونسكو به عنوان نمونه به گروه زنان فعال در مكزیكوسیتی اشاره می‌كند كه با برقراری ارتباط با گروه زنان همفكر خود در كالیفرنیا از طریق پست الكترونیكی اطلاعات مفیدی را در مورد كارخانهء نساجی‌ای كه در آن مشغول به كار بودند كسب كرده و ازآن برای بهبود شرایط كاری و احقاق حقوق خود سود بردند.

در ایران نیز زنان زیادی توانسته‌اند از طریق اینترنت برای مشكلات حقوقی یا پزشكی خود راه‌حلی پیدا كنند یا از دیگران كمك بگیرند. فاطمه ابویی یكی از این زنان است كه با استفاده از سایت‌های پزشكی متوجه وجود علائم سرطان در خود شده است. او می‌گوید: «سال گذشته به طور اتفاقی وارد یك سایت پزشكی شدم و مطلبی در مورد سرطان سینه دیدم. با خواندن آن مطلب احساس كردم من هم علائم این بیماری را دارم. این بود كه به پزشك مراجعه كردم و خوشبختانه با مداوای به موقع بهبود یافتم.»

به نظر می‌رسد زنان بسیاری به اهمیت آشنایی با تكنولوژی های جدید و استفاده از قابلیت‌های آنها پی برده و با وجود موانع موجود قدم‌های بلندی در راه دستیابی به آنها برداشته‌اند. به گزارش روابط عمومی مركز فن‌آوری اطلاعات سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران سال گذشته از یك هزار و ۵۵ نفری كه از كلاس‌های آموزشی فرهنگسرای آی.تی استفاده كرده‌اند ۵۴۶ نفر زن و ۵۰۹ نفر مرد بوده‌اند.

با وجود این در سراسر جهان تا دستیابی به تعادل جنسیتی فاصله زیادی مانده است. این فاصله به خصوص در آفریقا، آسیا و آمریكای لاتین چشمگیرتر است. به طوری كه در حال حاضر در آسیا در مقابل هر ۷۸ مرد تنها ۲۲ زن از كامپیوتر استفاده می‌كنند.

اما تغییر این وضع با كمك انجمن‌های غیردولتی مرتبط با امور زنان و تلاش برای رفع عقب‌ماندگی‌های آموزشی و اقتصادی زنان و البته تلاش برای تغییر دیدگاه‌های سنتی و مردسالارانه میسر خواهد شد. این تغییر بیش از هر چیز عزم خود زنان را برای برداشتن فاصله‌ها و كاهش نابرابری می‌طلبد.

امسال نرگس سال اول مهندسی نرم‌افزار را تمام كرده و در این یك‌سال در یك آموزشگاه دورهء سخت‌افزار «مونتاژ» تعمیر و عیب‌یابی كامپیوتر را گذرانده است. او می‌گوید «می‌خواهم بعد از تمام شدن درسم یك شركت خدمات كامپیوتری راه‌اندازی كنم. امیدوارم تا آن زمان بتوانم دیدگاه پدرم را دربارهء كارهای زنانه و مردانه تغییر دهم.»

مهناز جعفری