بودجه, نقش منفی بازی کرد

گفت وگو با احمد نجفی, بازیگر نقش سر شاپور ریپورتر در مجموعه تلویزیونی «پدر خوانده»

به قول خودش به تاریخ و بازی در مجموعه‌های تاریخی علاقه‌مند است. این روزها نیز بار دیگر این بازیگر بلندقد را در لباس و در صحنه‌ای قدیمی از سریال تاریخی «کارآگاه علوی» می‌بینیم. احمد نجفی که با مجموعه موفق «کارآگاه علوی» به خوبی در دل مردم جای گرفت، مدتی پیش با نقش سرشاپور ریپورتر در مجموعه تلویزیونی «پدرخوانده» مهمان خانه‌هایمان بود.

در آخرین روزهای سال پشت صحنه سریال «کارآگاه علوی ۲» تنها جایی است که می‌توان با احمد نجفی به گفت‌وگو نشست. بازی او در «پدر خوانده» بهانه خوبی بود تا به سراغش برویم و آخرین گفت‌وگوی مطبوعاتی سال این بازیگر را از آن خود کنیم.

▪ سوابق کاری شما حکایت از این موضوع دارد که به مجموعه‌های تاریخی علاقه‌مند هستید. بازی در مجموعه تلویزیونی «پدرخوانده» نیز به همین دلیل بود؟

ـ بله، اولین دلیل قبول این نقش، تاریخی بودن آن بود چون من به آثار تاریخی مخصوصاً تاریخ معاصر ایران بسیار علاقه‌مند هستم اما دلیل دومی که باعث شد در این نقش ظاهر شوم، این بود که شخصیت شاپور ریپورتر برای مردم کشور ما وجود خارجی نداشت و خیلی‌ها فکر می‌کردند که این شخصیت بازسازی شده است، در صورتی که اصلاً اینطور نیست و نه‌تنها شاپور ریپورتر، بلکه پدرش اردشیر نیز تصمیمات بسیار مهمی در تاریخ ایران گرفته‌اند و در اصل گرداننده اصلی کشور این دو شخصیت پشت پرده بوده‌اند. به همین دلیل دوست داشتم که این چهره معرفی شود تا مردم ما بدانند که چه اتفاقاتی افتاده تا ما توانستیم به این انقلاب برسیم و حالا با این دانش کاری کنیم تا استقلال‌مان حفظ شود.

▪ مثل اینکه تاریخ معاصر را زیاد مطالعه می‌کنید، تا قبل از بازی در این مجموعه درباره سرشاپور ریپورتر چقدر می‌دانستید؟

ـ به دلیل علاقه خاصی که به تاریخ معاصر دارم، از سال‌ها قبل مطالعاتی در این خصوص داشتم و اتفاقاً در خلال این مطالعات به این شخصیت برخورد کرده بودم و مدام به این موضوع فکر می‌کردم که چرا در مورد این شخصیت فیلمی ساخته نمی‌شود.

در سینمای غرب و اروپا شخصیت‌های زیادی هستند که خلق شده‌اند و طوری به تصویر کشیده شده‌اند که تمام و کمال باور شده‌اند. در حالی که در تاریخ ما به شخصیت‌هایی مثل ریپورتر پرداخته نشده است. شناخت من در مورد این شخصیت تقریبا کامل بود، ولی تدوین نهایی متنی این شخصیت توسط آقای ورزی انجام شده بود.

▪ پس پایه‌ریزی شخصیت ریپورتر تنها براساس نوشته‌های کتاب‌های تاریخی بود؟

ـ ریپورتر جزو افراد نادری است که هنوز در قید حیات است. ۹۶ سال سن دارد و بازنشسته ارتش انگلستان است. به همین دلیل هم انگلیسی‌ها به او لقب سر (sir) داده‌اند. شخصیت مرموز و درون‌گرایی که آن طور که باید بازگو نشده است و متاسفانه اطلاعات کمی از این شخصیت در دسترس است. افرادی هم که در دوران او زندگی می‌کرده‌اند و اطلاعات کاملی از وی داشته‌اند، به دلایل نامعلومی از بازگو کردن این اطلاعات خودداری کرده‌اند. شاید فکر می‌کردند، به دلیل اینکه ریپورتر آنها را به قدرت رسانده است با بازگو کردن خصوصیات و زندگی وی در طول تاریخ زیرسوال می‌روند به هر حال تا آنجایی که تصورات اجازه می‌داد و در تاریخ قابل لمس بود شخصیت این مرد را پیاده کردیم.

▪ وقتی اطلاعات کمی از ریپورتر در دسترس بوده، نویسنده چطور به این الگوی تصویری رسیده است؟

ـ این شخصیت به دلیل هوش ذاتی و زندگی مخفی که داشته، کمتر جلوی دوربین عکاسی و فیلمبرداری رفته است. ما الگوی تصویری از این شخصیت نداشتیم. ولی با این وجود می‌دانستیم که درشت اندام، دارای شانه پهن و قد بلندی است.

▪ می‌شود گفت علت انتخاب شما برای این نقش نزدیکی چهره‌تان بود؟

ـ از نظر ظاهری خیلی از من دور نبوده، این نکته هم برایمان مشخص بود، که سرشاپور چشم سبز نبوده است. در کل شباهت‌هایی داریم. شاید آقای ورزی به همین دلیل مرا برای این نقش انتخاب کردند.

▪ چرا از لنز برای رفع این ایراد استفاده نکردید؟

ـ چون مهارتی در استفاده از لنز ندارم، در نتیجه ترجیح دادم این کار را نکنم.

▪ پس شخصیت شاپور ریپورتر از نظر چهره و ظاهر تفاوتی با احمد نجفی ندارد؟

ـ سعی شده بود که تمام بازیگران از نظر ظاهری به شخصیت‌های اصلی داستان نزدیک باشند. در مورد من هم می‌شد از چند گزینه دیگر استفاده کرد. ولی شاید جنس بازی‌شان با آن چیزی که آقای ورزی می‌خواستند، متفاوت بود.

▪ شما انتخاب اول آقای ورزی برای این نقش بودید؟

ـ بله، تا جایی که می‌دانم نقش نامزد دیگری نداشت.

به نوعی شبیه این کم‌توجهی در بخش انتخاب بازیگر هم دیده می‌شد، مثلاً بازیگر نقش فرح که کوتاه قدتر از شاه بود و...

اگر دقت کنید اغلب بازیگران ما چندان بلندقدنیستند. دوم اینکه به هر حال بین چهره و اندام باید یکی را انتخاب کرد و شاید آقای ورزی تمایل بیشتری داشتند که چهره به فرح نزدیک‌تر باشد.

البته برای رفع این مشکل هم توجیهاتی می‌توانیم داشته باشیم، مثلا انتخاب درست زاویه دوربین یا ...

این مسائل فنی است و اتفاقاً به فیلمبردار مربوط می‌شود. متاسفانه در ایران در بخش فیلمبرداری خیلی وقت‌ها کارگردان است که می‌گوید تصویر کجا و در چه زاویه‌ای گرفته شود. ولی به‌نظر من اگر مخاطب بازیگر و صحنه و داستان را ببیند و ذهن خود را روی ایراد اثری متمرکز کند پس وای به حال آن اثر. در ضمن موضوع دیگری هم به اسم بودجه مطرح است در حال حاضر با ۲۰۰ میلیون تومان امکان خرید یک دستگاه آپارتمان ۵۰ متری در یک مکان مناسب وجود ندارد اما با این مبلغ یک گروه فیلمسازی ۶ ماه سرکار هستند، در چنین اوضاعی باید سریع کار کنید، پس احتمال اینکه خطایی هم در اثر دیده شود وجود دارد.

▪ یعنی علت سبز بودن چشم‌های ریپورتر یا تفاوت فاحش قد این دو نقش به دلیل کمبود بودجه بوده است؟

ـ یکی از آنها می‌تواند باشد مثلاً اگر به خود من یک میلیون دلار داده می‌شد، بازیگری با قد ۱۸۰ سانتیمتر پیدا می‌کردم که برای ایفای این نقش مناسب باشد.

ما از نظر بازیگر و پیدا کردن بازیگری که فیزیک مناسبی برای نقش مورد نظرمان داشته باشد، فقیر هستیم و همین عوامل کیفیت یک اثر را پایین می‌آورد. اینها موانعی است که حتماً باید در نظر گرفته شود.

▪ حال با توجه به امکانات و بودجه موجود ایفای این نقش تا چه حدی شما را راضی کرده است؟

ـ ۷۰ درصد، به‌نظر من اگر بودجه و زمان کافی در اختیارمان گذاشته شده بود شاید این رضایت تا صد درصد هم می‌رسید. در آن زمان گروه روزی ۱۲ تا ۱۶ ساعت کار می‌کرد تا بتواند جوابگوی بودجه موجود باشد. با چنین اوضاعی مردم نباید توقع بیشتری داشته باشند البته این را هم بگویم که ما وظیفه خود را انجام می‌دهیم ولی یک بازیگر هم باید فرصت فکر کردن داشته باشد تا صدا و نگاهش تازه باشد تا چهره‌ای سرحال داشته باشد چون اگر خسته باشد نمی‌تواند آن‌طور که باید روی شخصیت کار کند.

▪ معمولا در مورد شخصیت‌های مستندی که از نظر تاریخ خیلی از زمان ما دور نیستند، دست بازیگر از جهت مانور روی شخصیت بسته است،‌در مورد شخصیت ریپورتر به دلیل اینکه مدارک کمی از او در دست بوده است چقدر می‌توانستید خلاق باشید و چقدر قدرت مانور روی این شخصیت را داشتید؟

ـ خیلی زیاد. آقای ورزی دست مرا باز گذاشته بودند و سعی می‌کردند تا جایی که ممکن است با حذف یکسری محدودیت‌ها، به لحاظ بازی این شخصیت آزادانه‌تر کار کنم. من هم چون با دیدگاه ایشان آشنا بودم برای ساختن شخصیت ریپورتر راحت بودم.

▪ بعد از خواندن فیلمنامه قطعا در خصوص تغییرات شخصیتی ریپورتر با کارگردان گفت‌وگو داشته‌اید در این مرحله حین تبادل اطلاعات چه مواردی دستخوش تغییر شد؟

ـ اصولا باید بین کارگردان و بازیگر پیوندی باشد و یک بازیگر هر اطلاعاتی که در مورد نقش خود دارد باید به کارگردان منتقل کند حتی اگر کافی و کامل نباشد و به قول معروف نباید خست به خرج دهد. چون ممکن است هر کدام از این اطلاعات جرقه‌ای باشد. در مورد این شخصیت هم قطعا صحبت‌هایی شد و عمده تغییرات روی دیالوگ‌ها انجام می‌گرفت نکته دیگری هم که سعی شد روی آن بیشتر متمرکز شویم خشونت ذاتی و درونی این آدم بود. چون در طول داستان می‌بینیم که این آدم ضمن اینکه از رفتار و کلام آرامی برخوردار بوده و در بین دوستانش بخشایندگی خاصی داشته است خشن بوده و این خشونت به دلیل روحیه قدرت‌طلبی و دیکتاتوری این شخصیت است.

▪ با این صحبت‌ها خود شما کدام وجه شخصیت ریپورتر را دوست داشتید؟

ـ در تاریکی بودن و مرموز بودن این شخصیت را بسیار دوست دارم. چون به نظر من این خیلی مهم است که در قدرت باشی و خودت را نشان ندهی. این یعنی خوددار بودن و یک کنترل عجیب و غریب در کار حرفه و در شخصیت درونی خودت.

▪ در شکل‌گیری این شخصیت و پیدا شدن خصوصیات درونی سر شاپور ریپورتر تا چه حد از کارگردان که نویسنده فیلمنامه هم بودند کمک گرفتید؟

ـ این مجموعه دومین همکاری من با آقای ورزی بود. در فیلم سینمایی «کاخ تنهایی» که در خصوص زندگی ثریا نوشته شده بود به شخصیت شاپور ریپورتر برخورد کردیم و این جرقه باعث شد تا داستان «پدرخوانده» شکل بگیرد. آقای ورزی هم کارگردان آرام و با معلوماتی است که به بازیگرش اعتماد می‌کند. چنین شیوه‌ای باعث می‌شود که شما به عنوان بازیگر شخصیت‌تان را پیدا کنید که اگر این اتفاق بیفتد دیگر مهم نیست که شما چه زمانی این نقش را ایفا کنید. یک سال دیگر یا ۵ سال دیگر. وقتی بستر شخصیتی در شما شکل بگیرد، موارد ظاهری مثل راه‌رفتن، حرف‌زدن و نزدیک‌بودن به سن آن شخصیت می‌ماند.

▪ صحبت از نزدیک بودن سن شد، گریم این شخصیت چقدر به شما کمک کرد؟

ـ اولا مسوولیت گریم با من نبوده که بخواهم جوابگو باشم، ثانیا به‌دلیل نبودن الگوی تصویری مجبور بودیم که ریپورتر را به این شکل نشان دهیم. حتی در سنین پیری این شخصیت هم به‌دلیل نبودن عکس و الگوی مناسب همه چیز فرضی بود چون شاپور ریپورتر آن زمان هم که در اوج قدرت بوده، هیچ‌گاه در دید نبوده است و چقدر حیف که چنین شخصیتی باعث وارد‌آمدن ضربه‌های سنگین به کشور شده است.

▪ کمی هم در مورد صدا صحبت کنیم. باتوجه به اینکه خود شما صدای بکر و خوبی دارید، چرا برای شخصیت ریپورتر از صدایتان استفاده نشد و آقای بهرام زند به‌جای این شخصیت صحبت کرد؟

ـ قبلا هم کار دوبلاژ انجام داده‌ام ولی برای یک بازیگر که دوبلور حرفه‌ای هم نیست، سخت است که مثلا بعد از یک سال در کنار یک گروه دوبلاژ حرفه‌ای قرار بگیرد و بخواهد جای خودش صحبت کند چون بازیگر قبلا حسی برای بازی گرفته و حالا برای دوبلاژ می‌خواهد همان حس را تکرار کند و این مساله فشار زیادی به بازیگر وارد می‌کند، چون یک دوبلور آن شخصیت را بازی نکرده است و به‌راحتی تصویر را می‌بیند و دیالوگ‌ها را بیان می‌کند ولی یک بازیگر در عین اینکه دوبله می‌کند، می‌خواهد همان حس و حال زمان کار را هم برگرداند. در نتیجه خودش و اطرافیانش را خسته می‌کند.

▪ یعنی خودتان علاقه نداشتید که به‌جای این شخصیت صحبت کنید؟

ـ من دوست داشتم که این کار اصلا دوبله نمی‌شد و صدای سر صحنه داشتیم ولی متاسفانه به‌دلیل همان معضلات مالی که صحبت کردیم، این امکان به‌وجود نیامد.

▪ باتوجه به این موضوع، صدا چقدر شما را راضی کرده است؟

ـ حس را می‌رساند ولی صدای من میانه است، یعنی نه خیلی زیر است و نه خیلی بم ولی صدای آقای بهرام زند، نسبت به خودم کمی بم‌تر بود و همین موضوع بازی مرا کند کرده بود.

▪ یعنی فکر می‌کنید اگر خودتان صحبت می‌کردید، بهتر می‌شد؟

ـ به‌نظرم بهتر می‌شد ولی اگر خود من می‌خواستم این کار را انجام دهم، ۴ برابر آن دوبلور دستمزد می‌خواستم که باز هم معضل مالی این اجازه را نمی‌داد.