همانند هیچ کس نبود منتظری

هشتم آبان ۱۳۵۷ که آیت الله منتظری سه ماه پیش از پیروزی انقلاب ایران و پس از تحمل شکنجه های طاقت فرسا و قرون وسطایی از زندان اوین آزاد شد, جامعه ایران در آستانه تجربه کردن یک شخصیت استثنایی بود یعنی روستایی زاده آزاده یی که سال ها خواندن و سپس سال ها تدریس دروس حوزوی آن هم در عالی ترین سطوح از سادگی و سیمای مردمی او نکاست

هشتم آبان ۱۳۵۷ که آیت الله منتظری سه ماه پیش از پیروزی انقلاب ایران و پس از تحمل شکنجه های طاقت فرسا و قرون وسطایی از زندان اوین آزاد شد، جامعه ایران در آستانه تجربه کردن یک شخصیت استثنایی بود. یعنی روستایی زاده آزاده یی که سال ها خواندن و سپس سال ها تدریس دروس حوزوی آن هم در عالی ترین سطوح از سادگی و سیمای مردمی او نکاست.

اعتبار سیاسی و مذهبی منتظری در میان طبقه روحانیت سیاسی چنان بود که هرگاه از آیت الله منتظری یاد می شد عبارات بسیار وزینی به کار می رفت و با تعابیری از جمله فقیه عالیقدر، مجاهد بزرگوار، ذخیره انقلاب و برج بلند اسلام از وی یاد می شد. با این حال، هیچ گاه حضور در عالی ترین سطوح سیاسی نظام باعث نشد این فقیه سختی کشیده ذره یی از عناوین سنگین سیاسی را به خود بگیرد و کمرنگ تر یا پررنگ تر از آن چیزی شود که در عیان بیان می کرد.

زمانی که آیت الله منتظری از زندان آزاد شد سه سال و نیم از ۱۰ سال آخرین دوره محکومیت خود را در زندان اوین گذرانده بود که شش ماه اول آن در سلول انفرادی بود. بسیاری از رهبران مذهبی که سر از زندان اوین درمی آوردند حتماً دورانی از شکنجه و فشارهای روحی و روانی را از سر می گذراندند و آیت الله منتظری دربند از این قاعده مستثنی نبود. بسیاری از هم بند های او خاطرات بسیار لطیف و انسانی را از او به یاد می آورند. آزادی و آزادیخواهی وی چنان شاخص بود که ازغندی شکنجه گر ساواک به او گفته بود تو را از حوزه و درس دور نگه می داریم تا شاخص نشوی.

او برای اولین بار سال ۱۳۴۲ در قم بازداشت شد و وقتی به اولین بازداشتگاه گام گذاشت، نمی دانست زنجیره یی از زندان، بازداشت و تبعید های پی درپی... در انتظار اوست. تبعید به مسجدسلیمان، نجف آباد، شهر کویری طبس، خلخال و سقز، شیخ حسینعلی منتظری را با مسائل و مصائب مردم گوشه و کنار ایران آشنا و... کرد.

بی تردید مهم ترین ویژ گی او ظلم ستیزی و معامله ناپذیری او بود که متناسب با شخصیت و تربیت روستایی اش هیچ تفسیر و برداشت و حاشیه یی را بر اصل عدالت نمی پذیرفت. موضوع ظلم و عدالت دو ویژگی مهم تاریخ بشر هستند که از ابتدای شکل گرفتن مالکیت و پی ریزی ابتدایی ترین روابط قدرت به عنوان نمادی ثابت از رنج یا نمادی از آرامش جامعه بشری همواره مورد بحث و چالش بوده و هستند. با این احوال، حسینعلی منتظری از همان ابتدا که طلبه گمنامی بود نسبت به روابط ظالمانه و پیرو آن پوشاندن ظلم با برداشت های روشنفکرمآبانه حساسیت فوق العاده یی از خود نشان می داد و حیات جوانی و زن و فرزند خویش را به پای آن گذاشت.

منتظری حتی اگر اندکی کمتر از این ظلم ستیز بود عمر نسبتاً طولانی خود را آرام تر و کمی بی تنش تر سپری می کرد اما این گونه نبود. برای او ظلم، ظالم بودن، آراستن ظلم با رنگ و شعارهای عدالت مآبانه و بدتر از همه سکوت کسانی که برای گسترش عدالت تعلیم یافته اند نسبت به جلوه های تزیین شده ظلم، به جز منفعت طلبی و ذبح عدالت در آستانه روابط قدرت و باندبازی هیچ معنا و مفهومی نداشت. از نظر منتظری سکوت پیرامون روابط پیچیده و تو در توی ظالمانه یی که عوام الناس از آن سر درنمی آوردند انحراف از نهضتی محسوب می شد که انبیای ظلم ستیز از آدم تا خاتم برای آن منصوب شده اند.

منتظری از معدود رهبران مذهبی و سیاسیون تاریخ معاصر بود که بر اساس ملاک های دنیوی نه معامله می دانست نه اهل توافق بود، نه کنار می آمد نه سکوت می کرد و نیز نه براساس روابطی که می تواند و می توانست به صیانت و بهره مندی از آرامش و بیمه دنیوی منجر شود قابل اعتماد نبود. این روستایی ظلم ستیز فرصت سوز چنان در عدالت ذوب شد که عمر خود تا به پایان به پای آن گذاشت و شاید دیگر هیچ گاه جامعه مذهبیون سیاسی ما ظهور و بروز چنین شخصیتی را تجربه نکند.

فرزانه روستایی