حج در قرآن و روایات

انسان در باطلاق روزمرگی ها غرق می شود نیازهای کاذب و صادق, گرفتاری های اداری و شغلی و اخبار و اطلاعات محدود محلی و منطقه ای, انسان را از آرمان های بلند و وظایف الهی و اساسی بازمی دارد او را از هویت اصیل و وطن راستین غافل می سازد, و حج هجرتی است مقدس از وابستگی ها و عادت ها به سوی خدا و به سوی فطرت الهی خویش

● حج در قرآن و روایات روایات

قال الله تعالی: ان اول بیت وضع للناس للذی ببکهٔ مبارکا و هدی للعالمین. (۱)

براستی نخستین خانه ‏ای که برای عبادت مردم خلق شده آن است که در مکه واقع شده و مایه برکت و هدایت جهانیان است.

انسان در باطلاق روزمرگی ‏ها غرق می ‏شود؛ نیازهای کاذب و صادق، گرفتاری ‏های اداری و شغلی و اخبار و اطلاعات محدود محلی و منطقه‏ای، انسان را از آرمان‏های بلند و وظایف الهی و اساسی بازمی ‏دارد. او را از هویت اصیل و وطن راستین غافل می ‏سازد، و حج هجرتی است مقدس از وابستگی ‏ها و عادت‏ها به سوی خدا و به سوی فطرت الهی خویش.

«حج» ‏حضور در مجمع عمومی سالانه مسلمین است و دیداری الهی همراه با همه آنها که به یک دین معتقدند و به یک آرمان می‏اندیشند و خدای یگانه را می‏پرستند.

حضور در میقات و لبیک و طواف، نماز و سعی تقصیر همراه با وقوف در عرفات مشعر و منی، قربانی و سر تراشیدن هزاران راز و رمز نهفته دارد که بیان آن در ضمن چهل حدیث کوتاه میسر نیست. اما یادآوری گوشه‏ای از اسرار این عبادت سیاسی، الهی، می‏تواند راهگشای پژوهشی بیشتر و مایه شور و شوقی افروخته ‏تر گردد.

اندیشه‏های خرد و آرمان‏های کوچک در اجتماع بزرگ و سراسری مسلمین رنگ می‏بازد و بینش و خواسته ‏های عمومی و بزرگ سراسری جای آن را می ‏گیرد.

حاجی با شرکت در اردوی ابراهیمی حج‏با تاریخ پیامبران پیوند می ‏خورد و هویت تاریخی خویش را باز می ‏یابد. فریاد مقدس لبیک اللهم لبیک عهد دیرین و میثاق فطرت را یادآوری می ‏شود و انسان با پوشیدن جامه‏ های سپید احرام از لمت ‏خودخواهی ‏ها، خودنمائی ‏ها و لذت‏گرایی ‏ها و عادات و رفتار زیانبار می ‏گریزد و ستایش و نعمت و قدرت را ویژه خدا می‏بیند.

آداب حرم، اخلاق شایسته حیم قدس ربوبی را می‏آموزد. در مانور بزرگ حج، وحدت، عبادت و سیاست، ایمان و اتحاد و آزادی و مبارزه با کفر و شرک و شیطان یکجا جلوه می‏کند.

انسان با طواف در کوی دوست‏با فرشتگان آسمان هماهنگ می ‏شود. و در مقام ابراهیم می ‏ایستد و نماز می ‏گزارد.

و با سعی بین صفا و مروه، موهای زاید از سر می ‏زداید و با طوافی دیگر بنام نساء دوباره پروانه‏ وار گرد خانه یار می ‏چرخد و در نزد جایگاه خلیل الله علیه السلام نماز می‏ خواند.

با استلام حجر الاسود و بوسیدن آن عهد الست را با مقام ربوبی تجدید می‏ کند و با نوشیدن آب خوشگوار، زمزم زمزمه زندگی را دوباره در اعماق روحش می‏شنود.

وقوف‏ها و حرکت ها به فرمان خدا و با یاد خدا راه و رسم زندگی ابراهیمی را به انسان می ‏آموزد و انسان با انجام قربانی حنجره آزمندی ‏ها و زفتی را می ‏بُرد و با تراشیدن سر، آماده حضور دوباره در مسجدالحرام و خانه دوست می ‏شود و با رمی جمرات با شیطان‏های بزرگ و میانه و کوچک درگیر می ‏گردد و از هرچه شیطان و شرک است اعلام برائت می ‏کند.

آنچه در اینجا گردآمده چهل حدیث ‏برگزیده در باره این فریضه بزرگ - حج - است که آداب و اهداف حج، قداست و امنیت اماکن مقدسه حج و نقش سازنده آن را در زندگی مسلمین مطرح می ‏سازد. پیشوایان معصوم علیهم السلام در این احادیث کوتاه روزنه‏ هایی به دنیای زیبای حج گشوده ‏اند که برای زائران بیت الله الحرام و دیگر مشتاقان دیار یار، مطالعه آن آموزنده و چشم‏نواز است.

حجکم مقبول و سعیکم مشکور

۱- اهمیت ‏حج

قال علی علیه السلام:

الله الله فی بیت ربکم لا تخلوه ما بقیتم فانه ان ترک لم تناظروا.

علی(ع) فرمود: خدا را! درباره خانه پروردگارتان در نظر داشته باشید تا هستید، آن را خالی نگذارید. زیرا اگر حج متروک شود نظر رحمت‏ خدا از شما قطع خواهد شد. (بحارالانوار ج ۱۶۹۶)

۲ - حج و توجه به سوی خدا

عن ابی جعفر الباقر علیه السلام فی قول الله تبارک و تعالی:

«ففروا الی الله انی لکم منه نذیر مبین‏» (۲)

قال: حجوا الی الله.

امام باقر(ع) درباره آیه شریفه «ففروا الی الله انی لکم منه نذیر مبین‏» فرموده است: منظور از فرار به سوی خدا آن است که آهنگ حج کنید. (معانی الاخبار ص ۲۲۲ )

۳- لبیک و قربانی

عن علی علیه السلام قال:

نزل جبرئیل عی النبی صلی الله علیه و آله و سلم فقال: یا محمد مر اصحابک بالحج و الثلج، فالحج رفع الاصوات بالتلبیهٔ و الثلج نحر البدن.

امام علی علیه السلام فرمود: جبرئیل بر پیامبر فرود آمد و گفت: ای محمد یارانت را به عج و ثج فرمان ده. عج ‏یعنی فریاد و لبیک برآوردن و ثج ‏یعنی قربانی کردن شتران. (معانی الاخبار ص ۲۲۴)

۴- حج اکبر و حج اصغر

عن معاویهٔ بن عمار، قال:

سئلت ابا عبدالله علیه السلام عن یوم الحج الاکبر فقال: هو یوم النحر و الاصغر العمرهٔ.

معاویهٔ بن عمار گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم روز حج اکبر چه روزی است؟ حضرت فرمود: روز حج اکبر روز عید قربان است و حج اصغر عمره است. (معانی الاخبار ص ۲۹۵ )

۵- آثار حج

عن الرضا علیه السلام قال:

ما رایت‏شیئا اسرع غنا و لا انفی للفقر من ادمان الحج

از امام رضا علیه السلام نقل شده که فرمود: هیچ چیزی را بیشتر از حج مداوم، در بی ‏نیازی و فقر زدائی مؤثر ندیدم. (بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۳۱۸ )

۶- مرگ در راه حج

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

من مات فی طریق مکهٔ ذاهبا اوجائیا امن من الفزغ الاکبر یوم القیامهٔ.

امام صادق علیه السلام فرمود: هرکس در راه رفت و برگشت مکه بمیرد از اندوه بزرگ روز قیامت ایمن خواهد بود.

(ملاذ الاخیار ج ۲۲۳۷)

۷- حرمت مهمانان خدا

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:

الحاج و المعتمر وفدالله ان سالوه اعطاهم و ان دعؤه اجابهم و ان شفعوا شفعهم و ان سکتوا ابتداهم و یعوضون بالدرهم الف الف درهم

امام صادق علیه السلام فرمود: حاجی و عمره ‏گزار مهمان خدایند. اگر چیزی بخواهند به ایشان دهد. اگر او را بخوانند، پاسخ می‏گوید. اگر شفاعت کنند. شفاعت ایشان را می ‏پذیرد، اگر سکوت کنند، با آنان آغاز سخن می ‏کند و در برابر هر درهمی که خرج کرده ‏اند، یک میلیون درهم به آنان می ‏پردازد. (ملاذ الاخبار ج ۲۲۶۷)

۸- آمادگی برای احرام

عن حماد بن عیسی قال:

سئلت ابا عبدالله علیه السلام عن التهیؤء اللاحرام، فقال تقلیم الاظفار و اخذ الشارب و حلق العانهٔ.

حماد بن عیسی گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم. برای احرام چگونه باید آماده شد؟

فرمود: با گرفتن ناخن‏ها، کوتاه کردن شارب و تراشیدن موی بالای شرمگاه. (ملاذ الاخیار، ج ۳۰۸۷)

۹- نظر به کعبه

عن الباقر علیه السلام من نظر الی الکعبهٔ لم یزل یکتب له حسنهٔ و یمحی عنه سیئهٔ حتی یصرف بصره عنها.

امام باقر -علیه السلام- فرمود: هر کس به کعبه نگاه کند. تا وقتی به آن می ‏نگرد مدام کار نیک برایش نوشته می ‏شود و گناهش پاک می ‏شود تا وقتی دیده از آن برگرداند. (بحار الانوار ج ۶۵۹۶)

۱۰- نیت‏ حج

عن ابی عبدالله -علیه السلام- قال:

الحج‏حجان، حج لله و حج للناس، فمن حج لله کان ثوابه علی الله و الجنه و من حج للناس کان ثوابه علی الناس یوم القیامهٔ.

امام صادق -علیه السلام- فرمود:

حج دوگونه است: حجی برای خدا و حجی برای خلق، هر کس برای خدا حج گزارد، پاداشش آنست که خدا که وی را به بهشت درآورد و هر کس برای مردم حج گزارد، پاداش وی روز قیامت ‏برعهده مردم خواهد بود. (بحار الانوار ج ۹۶ ۲۴ )

۱۱- روزه ایام تشریق در منی

سئل الصادق علیه السلام لم کره الصیام فی ایام التشریق؟ فقال:

لان القوم زوار الله و هم فی ضیافته و لا ینبغی للضیف ان یصوم عند من زاره و اضافه.

از امام صادق -علیه السلام- سئوال شد:

چرا روزه ایام تشریق «۱۱ - ۱۲ - ۱۳ ذی حجهٔ‏» نامطلوب است. حضرت فرمود: زیرا مردم، زائران خدا و مهمان وی هستند. و شایسته نیست که مهمان در نزد میزبان و کسی که به دیدارش رفته روزه بگیرد. (بحار الانوار ج ۹۶ ۳۴ )

۱۲- حج‏ یا جهاد

عن الصادق -علیه السلام- انه قال:

ما سبیل من سبیل الله افضل من الحج الا رجل یخرج بسیفه فیجاهد فی سبیل الله حتی یستشهد.

امام صادق -علیه السلام- فرمود:

هیچ راهی از راههای خدا برتر از حج نیست مگر اینکه مردی شمشیر بردارد و در راه خدا جهاد کند تا شهید گردد.

(بحار الانوار ج ۹۶ ۴۹ )

۱۳- ثواب طواف

عن النبی صلی الله علیه و اله و سلم انه قال:

من طاف بهذا البیت اسبوعا و احسن صلاهٔ رکعتیه غفرله.

پیامبر اکرم -صلی الله علیه و آله- فرمود:

هرکس هفت‏ بار به دور این خانه طواف کند و دو رکعت نماز طواف را بخوبی انجام دهد. گناهش آمرزیده شود.

(بحارالانوار ج ۹۶ ۴۹ )

۱۴- حج و تجدید میثاق

قال ابو جعفر علیه السلام والحجر کالمیثاق و استلامه کالبیعهٔ و کان اذا استلمه قال:

اللهم امانتی ادیتها و میثاقی تعاهدته لیشهدلی عندک بالبلاغ.

امام باقر -علیه السلام- فرمود:

حجرالاسود مثل یک پیمان است و دست کشیدن بر آن چون بیعت [با خدا] است وقتی حضرت دست‏بر حجرالاسود می ‏کشید می ‏فرمود: خدایا! امانتم را ادا کردم. میثاق خود را تجدید کردم، تو گواه باش که من وظیفه ‏ام را بپایان رساند.

(بحار الانوار ج‏۹۶ ۴۸ )

۱۵- اهمیت‏ حج

عن ابی عبدالله -علیه السلام- قال:

لایزال الدین قائما ما قامت الکعبهٔ.

امام صادق -علیه السلام- فرمود:

تا کعبه برپاست، دین برپاست. (بحار الانوار ج ۹۶ ۵۷ )

۱۶- فلسفه نام کعبه

عن ابی جعفر -علیه السلام- قال:

قلت له: لم سمی البیت العتیق؟ قال: لانه حر عتیق من الناس و لم یملکه، احد.

از امام باقر -علیه السلام- سؤال شد، چرا کعبه را بیت العتیق نامیده ‏اند؟

فرمود: زیرا این خانه آزاد است و رها شده و در ملکیت هیچ کس درنیامده است. (بحارالانوار ج ۹۶ ۵۹

۱۷- مثلث مقدس

عن ابی عبدالله -علیه السلام- قال:

ان الله عزوجل حرمات ثلاث لیس مثلهن شی‏ء کتابه و هو حکمه و نوره

و بته الذی جعله قبلهٔ للناس لایقبل من احد توجها الی غیره و عترهٔ نبیکم.

امام صادق -علیه السلام- فرمود:

خدای عزوجل سه ناموس محترم و مقدس دارد که هیچ چیز به حرمت آن نرسد.

کتابش که فرمان او و نور اوست و خانه ‏اش که آنرا قبله مردم قرار داده و توجه به جایی غیر آن از هیچ‏کس پذیرفته نیست و عترت پیامبر شما. (بحار الانوار ج‏۹۶ ۶۰ )

۱۸- نذر کعبه

عن علی -علیه السلام- قال:

لو کان لی وادیان یسیلان ذهبا و فضهٔ ما اهدیت الی الکعبهٔ شیئا لانه یصیر الی الحجبهٔ دون المساکین.

امام علی -علیه السلام- فرمود:

اگر دو رودخانه مواج از طلا و نقره داشته باشم هیچ چیز به کعبه اهدا نخواهم کرد، زیرا به پرده ‏داران «ناشایست‏» می ‏رسد نه به مساکین و مستمندان. (بحارالانوار ج ۹۶ ۶۷ )

پی ‏نوشت‏ها:

۱- آل عمران ۹۷

۲- سورهٔ الذاریات آیه ۵۱

۳- سورهٔ آل عمران آیهٔ ۹۷

کتاب: چهل حدیث

تهیه و تنظیم: محمود مهدی ‏پور

---