مردی که توانست سلطان مغول را رام کند

خواجه نصیرالدین محمد بن حسن جهرودی طوسی مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی از اهالی جهرود از توابع قم بوده است كه در تاریخ ۱۵ جمادی الاول سال ۵۹۷ هجری قمری ولادت یافته است

خواجه نصیرالدین محمد بن حسن جهرودی طوسی مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی از اهالی جهرود از توابع قم بوده است كه در تاریخ ۱۵ جمادی الاول سال ۵۹۷ هجری قمری ولادت یافته است.

او به تحصیل دانش، علاقه زیادی داشت و از دوران جوانی در علوم ریاضی و نجوم و حكمت سرآمد شد و از دانشمندان معروف زمان خود گردید. خواجه نصیرالدین طوسی ستاره درخشانی بود كه در افق تاریك مغول درخشید و در هر شهری پا گذارد آنجا را به نور حكمت و دانش و اخلاق روشن ساخته و در آن دوره تاریك و در آن عصری كه شمشیر تاتار و مغول خاندانهای كوچك و یا بزرگ را از هم پاشیده و جهانی از حملات مغولها به وحشت فرو رفته و همه در گوشه و كنار منزوی و یا فراری می شدند و بازار كسادی دانش و جوانمردی و مروت می بود و فساد حكمفرما. وجود و بروز چنین دانشمندی مایه اعجاب و اعجاز است. خواجه نصیرالدین طوسی را دسته ای از دانشوران خاتم فلاسفه و گروهی او را عقل حادی عشر نام نهاده اند. بهرحال خواجه نصیرالدین دوره تحصیل ابتدایی را قسمتی نزد دائی خود بابا افضل ایوبی كاشانی و فخرالدین داماد كه او شاگرد صدرالدین سرخسی و او شاگرد افضل الدین جیلانی و او شاگرد ابوالعباس ریوگیری و او شاگرد بهمن یار از شاگردان شیخ الرئیس ابوعلی سینا تحصیل كرده است.

بقول مولف آثار الشیعه خواجه نصیرالدین طوسی با سیدعلی بن طاوس حسینی و شیخ میثم بن علی بحرانی در مدرسه ابوالسعاده اصفهان متفقاً درس خوانده و بنا به عقیده دسته ای از مورخین ابن میثم در فقه استاد و در حكمت شاگرد خواجه نصیرالدین طوسی بوده است. شهید ثانی در رساله چهل حدیث خود می نویسد محققاً خواجه نصیر در علوم منقول شاگرد پدرش بود كه او از شاگردان فضل اله راوندی بود و او از شاگردان ثقه الاسلام سید مرتضی علم الهدی می باشد. یكی از شاگردان خواجه نصیرالدین طوسی علامه حلی می باشد و علامه حلی در موقع اجازه دادن به یكی از شاگردانش بنام ابن زهره دربارهٔ استادش در همان اجازه نامه چنین می نویسد:خواجه نصیرالدین طوسی افضل عصر ما بود و از علوم عقلیه و نقلیه مصنفات بسیار داشت او اشرف كسانی است كه ما آنها را درك كرده ایم، خدا نورانی كند ضریح او را. قرائت كردم در خدمت او الهیات، شفای ابن سینا و تذكره ای در هیئت را كه از تالیفات خود آن بزرگوار است. پس او را اجل محتوم دریافت و خدای روح او را مقدس کند. در آن روزگاری كه آوازه دانش خواجه نصیرالدین به اطراف و اكناف رسیده بود، رئیس ناصرالدین محتشم كه از دانشوران اسماعیلیه بود بدیدار خواجه مایل شد و او را به قائنات دعوت كرد و مقدم او را بسیار گرامی داشت و خواجه مدتها در آنجا بود و كتاب تهذیب الاخلاق ابن مسكویه را به فارسی ترجمه و شرح داد و بنام اخلاق ناصری تالیف كرد.

خواجه نصیرالدین طوسی در خدمت هلاكوخان ایلخان مغول

خواجه نصیرالدین طوسی در تمام امور كشوری و لشگری مغول برای نیل به مقاصد عالیهٔ خود دخالت داشته و تا اندازه ای كه توانست از پیش آمدها و سختی های ناگوار كه متوجه جامعه مسلمین می شد جلوگیری می كرد، گاهی با سخنان علمی و زمانی با گفتگوهای مختلف و هنگامی با اندرزهای سیاسی مقاصد مهم اساسی خود را با دست هلاكوخان انجام می داد پیشرفتهای علمی و نوازش فضلاء و علما با دست خواجه صورت می گرفت و روی این نظریات روزبروز در دربار هلاكو محبوبتر شده و مورد توجه خاص ایلخان می گردید. خواجه نصیرالدین همیشه اصول مقاصد دینی را نصب العین خود قرار داده و تمام حركات سیاسی و علمی كه شایسته یك مرد دینی آشنا به مصالح اجتماعی و سیاسی اسلامی است بكار می بست. یكی از اقدامات مهم خواجه نصیرالدین طوسی تشویق هلاكوخان به فتح بغداد و برانداختن دودمان عباسی و كشتن خلیفه به دست ایلخان مغول بود.

تاسیس رصدخانه به تشویق هلاكو بوسیلهٔ استاد طوس

محقق طوسی به اتفاق كلیه مورخین آن عصر بر عقل هلاكو چیره شده و تا می توانست از قدرت و تسلط او بنفع كشور خود استفاده می كرد و به جهان علم و ادب و ترویج مذهب شیعه اثنی عشری خدمت كرد و به نیروی اراده و تدبیر خود توانست عقاید و آراء خود را بنام دلالت های فلكی عملی ساخته و از اوهام و خرافاتی كه مانند حسام الدین منجم ها بنام نجوم می گفتند جلوگیری كند و در اثر نوازشهای محقق طوسی دانشمندان توانستند با فراغت بال مشغول تالیف و تصنیف و اشتغالات علمی شده و هر كدام در محیط تاریكی كه بر اثر فساد اخلاق و كشتارها و خونریزیهای پراكنده ، آشفته شده بودند، مشعل فروزانی گردیده و در تشریح فضائل بكوشند و تا اندازه ای از فساد اخلاق و بیدادگری جلوگیری نمایند.رفتن محقق طوسی به حله جهت زیارت شیخ نجم الدین ابوالقاسم حلی مولف كتاب شرایع الاسلام تاثیر عمیقی در محافل علمی اسلامی نمود و یك درس عبرتی بود كه تاكنون داستان آن بر سر زبانها است. از جمله اقدامات دیگر خواجه نصیرالدین طوسی كه تاریخ هیچوقت آن را فراموش نخواهد كرد تاسیس رصدخانه مراغه می باشد كه از یادگارهای علمی و فلكی خواجه طوس می باشد كه بدست او با همراهی عده ای از فضلا و دانشمندان بنا شده این رصدخانه از مشهورترین رصدخانه های اسلامی است كه در شرق نزدیك خاورمیانه ذكر شده و آوازه آن تمام جهان آن روز را فرا گرفته و تاكنون با این همه تطورات و تغییراتی كه در جهان پدید آمده باز نام آن رصدخانه هنوز با اسم بانی آن بر سر زبانهاست.

---