نقش کعبه در قبله

خانه کعبه این جایگاه شرافتمند، در زندگی مسلمانان دارای دو ویژگی و در واقع دوگونه توجیه است: یکی قبله و دیگری طواف که هر یک از این دو ویژگی‌ها، سمبل مفهومی است که با دیگری تفاوت …

خانه کعبه این جایگاه شرافتمند، در زندگی مسلمانان دارای دو ویژگی و در واقع دوگونه توجیه است: یکی قبله و دیگری طواف که هر یک از این دو ویژگی‌ها، سمبل مفهومی است که با دیگری تفاوت دارد. در اینجا در مورد «قبله» سخن می‌گوییم:

فَلَنُوِلِّیَنَّکَ قِبْلَهًٔ تَرْضاه(۱)؛ «تو را به سوی قبله‌ای که می‌پسندی می‌گردانیم.»

قبله دارای نقش دوگانه‌ای است:

الف) مسلمانان روزانه دست‌ کم پنج بار رو به خدا (رو به قبله) قرا می‌گیرند.

ب) جهت‌گیری مسلمانان به سوی قبله، از وحدت و اتحادی برخوردار می‌شود.

اینک توضیحی درباره این دو نقش:

نقش نخستِ قبله

روی کردن به قبله در نمازها، نشان از اخلاص در برابر خداوند متعال است و اخلاص به معنای تسلیم شدن خط سیر و جهت حرکت انسان‌ها به خداوند متعال و روی آوردن به اوست. تسلیم شدن انسان در برابر خداوند به چند گونه است:

۱) تسلیم در برابر قضا و قدر الهی به مفهوم عدم اعتراض و شکایت از مشیّت و قضا و قدر الهی در خوشی‌ها و ناخوشی‌هاست.

۲) تسلیم شدن در برابر دین و حکم و شریعت الهی، به معنای اطاعت و تسلیم در برابر امر و فرمان خداوند و پایبندی دقیق به حدود و قوانین الهی است که تقوا نام دارد.

۳) وجهه الهی و رضایت خداوندی را هدف و سمت و سوی حرکت خود قرار دهد و همّ و غمّش، تحقّق بخشیدن به خشنودی خدا و کسب رضای او و تقرّب به درگاه خداوندی باشد. این مسأله یعنی از جهت روانی و ذهنی؛ یعنی جلب رضای الهی و خشنودی اوست.

انسان نسبت به خدا، سه حالت می‌تواند داشته باشد:

۱) قرار گرفتن در صراط مستقیم و راه راست.

۲) حالت رویگردانی و قرار گرفتن در برابر خدا؛ یعنی حالت کسانی که در قرآن از آنها به «مغضوبٌ علیهم» یاد شده است.

۳) حالت انحراف از خدا و البته بدون رویگردانی است که همان حالت گمراهان (ضالّین) است.

اینها همان سه حالت انسان در برابر خداوند است که در سوره فاتحه، به آنها اشاره شده است: حالت نخست، تنها حالت درست و راست در زندگی انسان است. و دورترین حالت انسان نسبت به خدا همان حالت رویگردانی و قرار گرفتن در برابر خدا؛ یعنی در شمار «مغضوب علیهم» بودن است؛ در این حالت انسان از دایره رحمت گسترده الهی ـ که جز به اراده خداوندی از چیزی دریغ نمی‌گردد ـ خارج می‌شود؛ یعنی سقوط می‌کند و به هلاکت می‌افتد؛ در این صورت، پرده‌ای میان انسان و خدا حایل می‌شود.

میان این دو حالت، حالتی است که در آن انحراف از خدا و رویگردانی ناآگاهانه مطرح است و متعلق به گمراهان (ضالین) است؛ این حالت نیز منحرفانه است و بر راه درست و راستی قرار ندارد ولی متضمن رو در رویی با خداوند نیست و لذا در محدوده امید و رحمت الهی واقع است.

روی آوردن به قبله، نشان از همین تنها حالت درست و راست و مستقیم آدمی؛ یعنی اخلاص برای خدا دارد که اولین نقش قبله نیز در همین است.

دومین نقش قبله

نقش دوم قبله در آن است که همه روی‌ها را به قبله سمت و سو می‌دهد. این یک ویژگی اجتماعی در اخلاص برای خداست که باعث نزدیکی و سرعت و اقبال بیشتری در حرکت به سوی خدا می‌گردد.

شگفت آن که حرکت انسان به سوی خدا در ضمنِ حرکت توده‌های مؤمن در همین سو، سریعتر، نیرومندتر و باعث خشنودی بیشتر خداوندی در مقایسه با حرکت تنها و انفرادی انسان به سوی خداست، مگر آن که این انسانِ تنها، همچون حضرت ابراهیم(علیه السلام) به تنهایی امّتی به شمار آید.

خداوند متعال همواره دوست دارد تا بندگان خود را به طور گروهی در برابر خود یابد و اگر نماز، گزارند به جماعت باشد و اگر رو به سوی او آورند، دسته جمعی این کار را بکنند و اگر روزه گرفتند همگی با هم روزه بگیرند و اگر قصد افطار کردند، افطارشان گروهی و همزمان باشد. این ویژگی اجتماعی، ویژگی اصیل و خصلت پابرجایی و پرمفهومی در دین اسلام است و قبله، افزون بر اصل تسلیم در برابر خدا و اخلاص برای او، این ویژگی اجتماعی را نیز تحقق می‌بخشد.

پی‌نوشت‌:

۱ـ بقره: ۱۴۴ .

فراوری توسط مهری هدهدی