فاصله حرف تا عمل

نوجوان درحد پانزده تا هفده سالگی میل دارد شجاع و مقدس باشد و جهان را از بدی بپیراید و عدالت مطلقه بخشد

دوره نوجوانی به عنوان یكی از مراحل رشد آدمی مرحله ای است كه به عقیده روانشناسان احساس مذهبی در نوجوان بیدارتر شده، جاذبه ارزش های الهی و راستین او را به سوی خود فرامی خواند.

دانشمندی می گوید: «نوجوان درحد پانزده تا هفده سالگی میل دارد شجاع و مقدس باشد و جهان را از بدی بپیراید و عدالت مطلقه بخشد». از سوی دیگر والدین نیز مكلف به تربیت او بوده و باید تلاش كنند تا نسبت به تربیت دینی او بی تفاوت نبوده و او را با خدا آشنا نموده، به قرائت قرآن و عمل بدان رهنمون ساخته و او را با مكتب اهل بیت(ع) آشنا كنند. رسول گرامی اسلام(ص) در این مورد می فرمایند: «بر والدین است كه به فرزندان خود در خوب تربیت شدن كمك كنند». درنتیجه از یك سو نوجوان مستعد تربیت مذهبی است و از سوی دیگر والدین مكلف به تربیت او. در این راستا مشاهده شده كه والدین تلاش وافری از خود نشان می دهند، حتی فرزندان خود را در جریان آموزش این موارد قرار می دهند و شاید دراین خصوص متحمل هزینه های مالی نیز بشوند، اما نتیجه مطلوبی حاصل نمی كنند و به تدریج در وجود نوجوان خود، نوعی بی رغبتی و بی تفاوتی در مورد انجام برخی فرایض دینی بویژه نماز و یا سرخوردگی از برنامه هایی كه ماهیت و عنوان دینی دارند مشاهده می كنند و یا می بینند كه نوجوان درك صحیحی در تمیز ارزش ها از ضدارزشها ندارد، لذا اظهار نگرانی نموده و دلسرد می شوند، چرا كه علاقه دارند فرزندان سالمی داشته باشند. امروزه یكی از عمده ترین موانعی كه دراین مورد می توان عنوان نمود این است كه نوجوان در جریان تربیتی با تعارض و تضاد مواجه می شود. بدین معنا كه آنچه را به او آموزش داده می شود، چه در كلاس درس و چه در جریان تربیتی والدین، در بسیاری از مواقع ممكن است عكس آن موارد را در عمل والدین و در محیط خویش مشاهده نماید. شاید به نوجوان توصیه شود كه سیگار برای سلامتی مضر است، اما مشاهده می كند كه پدر خانواده اش سیگاری است. به نوجوان خواندن نماز اول وقت سفارش شود، اما اطرافیان او نسبت به نماز سهل انگار باشند.

پرهیز از دروغگویی به نوجوان سفارش شود، اما والدینش گاهی او را به دروغ گفتن وادار نمایند. مثلا به او بگویند به مدرسه اطلاع بده كه به فلان دلیل دروغ پدر و مادرم نتوانستند در جلسه مدرسه شركت كنند. شاید بزرگترها به این قبیل رفتارها كه با آموزش مدرسه تفاوت دارد، بی توجه باشند، اما نوجوانان نسبت به آنها دقت كامل دارند.

آنها در ذهن خویش حلاجی نموده و برای برخی از آنها پاسخی نمی یابد. دراین صورت است كه هر نوع آموزش اخلاقی در او بی تاثیر و بی نتیجه شده و ارتباط او با ارزشهای دینی دچار تزلزل می گردد، لذا در درجه اول لازم است كه وجود مربیان و والدین خود، موعظه گر نیات تربیتی شان باشد، نه به تنهایی سخنان و الفاظی كه به زبان جاری می سازند. این همان روش عملی و رفتاری یا الگویی است كه اسلام از آن تعبیر به «غیرالسنه» (غیرزبانی) می كند. این روش امروزه در روانشناسی نیز مورد تاكید است، یعنی لازم است كه مربیان تربیتی و والدین نخست خود متخلق به تربیت و آداب اسلامی باشند و آنچه می گویند و موعظه می كنند عملا و دقیقا بدان مقید باشند. این مورد را می توان از همان حكایت و ضرب المثل معروف: «رطب خورده منع رطب نمی كند». دریافت نمود، عامل بودن به آنچه می گوییم.به قدری مهم است كه پیامبر اعظم(ص) حتی در یك مورد ساده هم آن را رعایت فرموده اند، «عموماً افراد این عادت را دارند كه آموزش و پرورش و سازندگی و جهت دهی را از افرادی كه خود اهل عمل و رفتار سالم و شایسته باشند بهتر می پذیرند و این پذیرش های مثبت و متعالی در نهاد آنان به صورت یك سلسله عادت های ریشه دار جذب و جایگزین می گردد. به عبارت دیگر در وجود آنها ملكه می شود. در تاریخ اسلام فراوان مشاهده می شود كه مردم با مشاهده رفتار پیامبر(ص) و ائمه(ع) به طرف آنها گرایش پیدا كرده اند. البته این سخنان بدان معنا نیست كه زبان موعظه و نصیحت را به عنوان یك روش تربیتی دیگر، به كلی مردود یا نفی كنیم، بلكه منظور این است كه ابتدا عمل سپس موعظه و یا موعظه همراه عمل كه متاسفانه برخی والدین فقط به یك مورد آن یعنی موعظه می پردازند. در تكمیل این منظور لازم به ذكر است كه در درون آدمی بعضی انگیزه های فطری وجود دارد كه همیشه نیازمند به ارشاد است و این كار جز از طریق پند و اندرز میسر نمی شود. حضرت علی(ع) درباره اهمیت و نقش این روش به فرزندش چنین می فرماید: فرزند عزیز! من هرگز در انجام وظیفه نصیحت نسبت به تو كوتاهی نكردم. در اندرز گفتن به تو مسامحه ننمودم...» در آیه سیزدهم سوره لقمان باتوجه به محتوای آیه و عبارت: «قال لقمان لابنه و هو یعظه یا بنی...» همین روش یعنی زبان موعظه و گفتگوی صمیمی با فرزند را به عنوان یك روش نیكوی تربیتی می توان یافت. همچنین باتوجه به عبارت: «یا بنی» (ای پسرك من) می توان دریافت كه از شرایط اثرپذیری موعظه این است كه به فرزند خود احترام بگذاریم و به او شخصیت بدهیم.» به عبارت دیگر موعظه باید از مبدأ محبت و عاطفه ناشی شده باشد. یعنی با زبانی شیرین و لحنی دلنشین ادا شود و شفقت و رافت موعظه كننده در موعظه اش نمایان باشد. این شیوه ما را به فرزندمان نزدیكتر و با او صمیمی تر می نماید. در موعظه باید زمان و مكان آن را مراعات نمود. همچنین همان گونه كه در ابتدا گفته شد، نخست خود مربی باید عامل به آن وعظ باشد در غیر این صورت موعظه چندان موثر نمی باشد. باید توجه داشت كه روش های تربیتی صبر و حوصله می طلبند و نیاز به استمرار دارد. گاهی والدین به زودی تصمیم می گیرند كه فرزند را به حال خود رها كنند. با دیدن خطاهایشان آنها را از خود طرد می كنند و یا این كه بلافاصله راه تنبیه را پیش می گیرند.»

زمانی كه برادران حضرت یوسف(ع) پس از به چاه افكندن او نزد حضرت یعقوب(ع) آمدند و دروغ های خود را بازگو كردند، پدر گفته آنان را نپذیرفت و فرمود: «هواهای نفسانی شما را فریب داده است پس باید صبری نیكو پیشه كرد (سوره یوسف/ آیه ۸۲). حضرت یعقوب(ع) در عین آگاهی از مكر برادران درباره یوسف(ع) و كار ناشایستی كه در حق برادر و پدر خود انجام داده بودند، آنان را از خود طرد نكرد، گرچه هشدارهای لازم را به آنان داد، نتیجه این عملكرد و صبر نیكویی كه در برابر كار آنان از خود نشان داد آن بود كه روزگاری برادران كاملا بر زشتی كار خود و بی ثمر بودن آن پی بردند و در برابر پدر و برادر سرافكنده و شرمگین گشتند. بنابراین نبایستی با دیدن خطاهای فرزندان، آنان را بكلی طرد نمود، چرا كه این كارچه بسا موجب جری تر شدن فرزند و از بین رفتن زمینه های تربیت و رشد آنان گردد، ولی با صبر و مدارا می توان به رشد و تربیت آنان امیدوار بود. حضرت یعقوب(ع) صراحتاً فرزندان را متهم نكرد با آن كه شواهد دروغ بودن گفته های آنان فراوان بود، چرا كه در صورت اتهام مستقیم، هم قبح گناه ریخته می شد و هم جرئت بر آن افزون شده و روابط نیز دچار آسیب جدی می گشت.

رابطه نوجوان و دین از مهمترین و در عین حال از پیچیده ترین انواع ارتباط هاست كه اتخاذ روش تربیتی مطلوب و صحیح از سوی مربیان امور تربیتی و والدین را می طلبد و در واقع مسیر نوجوان را به سوی سعادت یا شقاوت را تعیین و هدایت می كند. بر این اساس لازم است كه مربی با ظرافت و دقت كامل عمل نماید و علاوه بر آن حرف های نو، جذاب و بروز و مثال های عملی جدید داشته باشد تا انگیزه و شوق نوجوان را در این جریان تربیتی برانگیزد تا نتیجه مطلوب حاصل گردد.

محمدحسین محمودی جیردهی

كارشناس مشاوره دوره های تحصیلی آموزش و پرورش شهرستان شفت