پیاز شیشه ای اصغر فرهادی

نقد سایت «راجر ایبرت» بر فیلم «گذشته»

گادفری چشایر، منتقد سینمایی در نقدی که در سایت «راجر ایبرت» منتشر شده، درباره اصغر فرهادی می‌نویسد: «فرهادی با فیلم «جدایی نادر از سیمین» در سال ۲۰۱۱ بزرگ‌ترین موفقیت‌ بین‌المللی را برای سینمای ایران رقم زد. این فیلم با نمایش در سراسر جهان، جایزه‌های بی‌شماری به‌دست آورد که در بخش بهترین فیلم خارجی‌زبان اسکار به اوج خود رسید.» چشایر سپس به موفقیت «جدایی» برای مطرح‌شدن بیشتر فرهادی در سینمای دنیا اشاره می‌کند: «این فیلم، موقعیتی را برای خالق آن ایجاد کرد تا او را برای پرش از ایران به سطح جهانی آماده کند و بتواند با سازندگان فرانسوی، فیلم «گذشته» را بسازد که یک درام درخشان با موضوع علایق خانوادگی گسیخته است.» او در ادامه به مقایسه فرهادی با دیگر کارگردان‌های مطرح ایران در سطح بین‌الملل می‌پردازد: «به‌کارگیری فرهنگ بومی به‌خصوص سنت‌هایی که در شعر، فلسفه، ادبیات و سینما وجود دارد در به‌دست‌آوردن شهرت بین‌المللی برای کارگردان‌های قبلی ایرانی مشهود بود.

فرهادی در مقابل به‌عنوان کسی که از تئاتر برآمده و تحت تاثیر افرادی مانند تنسی ویلیامز بوده، آمادگی بیشتری برای انطباق با فرهنگ‌های فراتر از خود را دارد.» منتقد آمریکایی سپس نگاهی به «جدایی» فیلم قبلی فرهادی می‌اندازد و ادامه می‌دهد: «جدایی، شرح شکاف میان یک زوج است. به‌نظر می‌رسد فرهادی علاقه کمی به سیاست یا نوعی از تحلیل‌های فرهنگی ارایه‌شده‌ای دارد که آن را «فیلم‌هایی که سعی می‌کنند ایران را به جهان نشان دهند» می‌نامد.»

چشایر در توضیح فیلم «گذشته» می‌گوید: «سه شخصیت بزرگسال این فیلم یک ایرانی، یک فرانسوی و یک عرب هستند. اینها هویت‌های فرهنگی کاملا بی‌اهمیتی نیستند با این حال سوژه اصلی فیلم، این موضوع نیست. فرهادی می‌خواهد در دنیایی که به‌طور فزاینده‌ای به‌سمت جهانی‌شدن پیش می‌رود، تغییرات پی‌درپی ملیت‌ها را ثبت کند.» این منتقد می‌افزاید: «داستان با بازگشت احمد (علی مصفا) از تهران به پاریس شروع می‌شود تا برای آخرین مراحل طلاق به همسرش ماری (برنیس بژو) کمک کند. این دو در فرانسه زندگی کرده و از چندسال قبل از هم جدا شده‌ بودند هرچند به‌نظر می‌رسد هنوز هم رشته‌ای از احساسات، محبت و خشم آنها را به هم متصل می‌کند اما ماری می‌خواهد با سمیر (طاهر رحیم) ازدواج کند. سمیر صاحب یک خشکشویی است و رابطه حل‌نشده‌ای دارد که او را معلق نگه داشته است چون همسر او خودکشی کرده و در کما به‌سر می‌برد (این فیلم هرگز توضیح نمی‌دهد سمیر درحالی‌که هنوز همسرش زنده است، چگونه می‌تواند ازدواج مجدد کند، باید فرض کنیم که قانون فرانسه این اجازه را در شرایط خاص می‌دهد).» او سپس به شرح شخصیت‌های فیلم می‌پردازد: «هنگامی که احمد و ماری به خانه ماری در خارج از پاریس می‌رسند، ما شاهد یک درام از سه بزرگسال و سه بچه هستیم. ماری و احمد بچه‌ای ندارند اما ماری دو دختر از ازدواج قبلی خود دارد. دختر بزرگ‌تر لوسی با بازی پالین برلت، یک دختر نوجوان است.

دختر کوچک‌تر ماری لی با بازی جین جستین، همبازی فواد با بازی الیاس آگیاس است که به‌عنوان پسر سمیر و با توجه به بستری‌شدن مادرش در بیمارستان، وقت زیادی را در خانه ماری می‌گذراند.» چشایر با بیان اینکه این شخصیت‌ها، عناصر اصلی داستان فرهادی را تشکیل می‌دهند، می‌نویسد: «نزدیک به یک‌ساعت از این درام با بررسی احساسات پیچیده و نگرانی درباره هر شش شخصیت به پیش می‌رود اما به‌صورت ناگهانی داستان به سطوح عمیق‌تری تغییر می‌یابد.» او سپس درباره ویژگی آثار فرهادی می‌گوید: «مُهر ویژه او را می‌توان در فیلم‌هایش دید مخصوصا در دو فیلم اخیر او و فیلم فوق‌العاده «درباره الی». می‌توان از این تاثیرگذاری فرهادی با عنوان «پیاز شیشه‌ای» نام برد که روش او برای بیان روایت است و شاهد لایه‌لایه‌بودن رمز و رازهای انسانی هستیم که در فیلم پوست می‌اندازند.» او همچنین براین باور است که استفاده از این تکنیک با بهره‌گیری از ظرافت‌هایی که فرهادی به‌عنوان یک هنرمند به همراه دارد، اثرگذاری آثار او را قدرتمند می‌کند.

چشایر در ادامه به تمجید از فیلمبرداری محمود کلاری می‌پردازد و او را یکی از سینماگران بزرگ دنیا توصیف می‌کند که توانسته است پیچیدگی‌های داستان را به زیبایی به تصویر بکشد. این منتقد یکی دیگر از ویژگی‌های فرهادی را در به‌کارگیری مهارت‌های بازیگران می‌داند و می‌گوید در کنار بازی بژو، مصفا و رحیم و سه کودک داستان نیز در لحظه‌های قابل‌توجه فیلم شرکت کرده‌اند، همچنانکه مواجهه احساسی سمیر و پسرش در مترو پاریس را حیرت‌انگیز توصیف و به قدرت و طرافت این لحظه اشاره می‌کند. او در نهایت نتیجه‌گیری می‌کند: «این داستان از فیلمسازی می‌آید که میان خاورمیانه و اروپا درحال‌گذار است، منطقه‌ای که به‌نظر می‌رسد در آن هر موقعیتی برای داینامیسم رو به‌ جلو به‌طور مداوم از سوی گذشته مورد تهدید قرار می‌گیرد.»

سحر آزاد