وقایع نگاری مذاکرات هسته ای رم

متن و حاشیه های یک نشست

خبر انتقال سکانداری و هدایت مذاکرات هسته ای از علی لاریجانی به سعید جلیلی تنها ۳ روز قبل از مذاکرات هسته ای رم که قرار آن از قبل تعیین و اعلام شده بود، بدون نیاز به بزرگنمایی، برای قرار گرفتن در کانون توجه عمومی به اندازه کافی از عناصر برجسته خبری برخوردار بود. مقطع اعلام این جابه جایی هم بر اهمیت و ابعاد توجه به آن می افزود. رسانه های داخل و خارج هم با پرداخت ویژه و البته بزرگنمایی شدید با انواع عکس و تیتر و تفسیر، خبر را در حد یک زلزله سیاسی توصیف و تفسیر کردند. بدین ترتیب وقایع نگاری مذاکرات از پیش اعلام شده چند روزی زودتر کلید خورد و نبض آن در رسانه ها و نزد افکار عمومی به تپش درآمد. روز مذاکره خیلی زود از راه رسید و بامداد آن روز هواپیمای کوچک تیم مذاکره کننده هسته ای، تهران را به مقصد رم ترک کرد، آن هم در حالی که سعید جلیلی دبیر جدید شورای عالی امنیت ملی و علی لاریجانی هر دو سرنشین آن بودند، ملاقات رم از همین جا لااقل به لحاظ شکلی نسبت به دیگر مذاکرات و ملاقات های هسته ای نمایندگان ایران و غرب متفاوت آغاز شد.

اگرچه خاویر سولانا مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همزمان با اعلام خبر تغییر دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران اظهار داشته بود با هر کس که به عنوان نماینده ایران برای انجام مذاکرات به رم بیاید دیدار و مذاکره خواهد کرد، اما همراهی لاریجانی با جلیلی و رفتار حرفه ای او که از شخصیت ومقام عالی رتبه ای در سطح و تراز لاریجانی قابل انتظار بود، روند انتقال و تغییر در تیم هسته ای را نرم ساخته و مانع از ایجاد وقفه و سوءاستفاده بدخواهان در مسیر مذاکرات به هم پیوسته هسته ای در شاخه سیاسی آن شد.

در نتیجه می توان گفت، مذاکرات رم را نباید به منزله وقفه و توقف در مسیر مذاکرات سیاسی هسته ای محسوب کرد، هرچند خاویر سولانا به خاطر اقدام های یکجانبه آمریکا و ورود آمریکا به وادی تحریم های تازه علیه ایران در مذاکرات تحت فشار قرار داشته و حتماً جمع بندی میان دو رویکرد مذاکره و تحریم برایش آسان نبود. برای سولانا که مذاکراتش با طرف ایرانی حول و حوش جست وجوهای راهکارهای سیاسی برای اعتماد سازی طرفینی در گردش است، توجیه رفتار بخشی از کشورهای گروه ۱+۵ و در رأس آنها آمریکا که یکسره بر طریق اعتمادسوزی است، دشوار می نماید و او به عنوان نماینده اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ بر سر میز مذاکره تحت فشارهایی با منشأ خارج از میز نیز قرار دارد. شاید از همین رو بود که چند روز پیش در مصاحبه ای ضمن اعلام مخالفت با گزینه گسترش دامنه تحریم های ایران در مقطع فعلی گفت: من عملاً نماینده اتحادیه اروپا در مذاکره با ایران هستم چون برخی کشورهای ۱+۵ به راه و سلیقه خود می روند. (نقل به مضمون)

تبلیغات رسانه های غربی البته با تمسک به پذیرش استعفای لاریجانی برعکس این حالت را وانمود می کرد . گویی که هر چه فشار و معذوریت و محدودیت است نزد طرف ایرانی است و غربی ها هماهنگ و آسوده و بی دغدغه نماینده خود را به مذاکره با ایرانی ها روانه ساخته اند، در حالی که چنین نبود و کم اصالتی چنین اخبار و تحلیل هایی نه فقط از خبرها و مصاحبه های روزهای بعد که از همان لحظه بیشتر آشکار شد که هواپیمای کوچک تیم مذاکره کننده هسته ای در فرودگاه شهر رم فرود آمد و جلیلی و لاریجانی همراه هم از آن بیرون آمده و پای بر باند فرودگاه نهادند. اجماع هسته ای از همان جا به نمایش درآمده و بعد در طول مذاکره و مصاحبه های بعدی بیشتر مورد تأکید قرار گرفت.نکته مهم درمذاکرات رم آن بود که همگان می دانستند، این جابجایی هر علت و دلیلی داشته باشد، محل طرح این مباحث در میان غربی ها نیست و آنها از جلیلی و لاریجانی جز یک صدای واحد چیزی نخواهند شنید و برعکس خیلی از قضاوت ها، در برابر جبهه غرب، ظرفیتی به ظرفیت های طرف ایرانی افزوده شده است، همین و بیش از این دیگر در حوزه اختیارات و حتی قضاوت طرف غربی قرار ندارد.

پس از صرف چای و خوش و بش های اولیه بین استقبال کنندگان و مسافران اسکورت تیم هسته ای در شهر رم از محل فرودگاه به سمت رزیدانس (محل اقامت) سفیر ایران در ایتالیا به حرکت درآمد، تیم مذاکره کننده ایرانی ناهار را در این محل صرف کرد و پس از آن تا ساعت ۶ عصر (۸ شب به وقت تهران) فرصت استراحت و آخرین رایزنی و مشورت ها قبل از مذاکره با خاویر سولانا مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و همراهانش بود.در این فاصله گروه های دو تا سه نفره به گفت وگو مشغول بودند، لاریجانی همراه سعیدی معاون سازمان انرژی اتمی در محوطه سرسبز و چمن مصفای محل قدم می زدند. جلیلی در تالار بزرگ عمارت با دیگران گفت وگو می کرد و بعد نفرات این گفت وگوها و رایزنی ها تغییر کرده و جابه جا می شد، هر گوشه باغ و ساختمان محل مذاکره ای خصوصی و محرمانه بود و این گونه موقعیت ها، همان جایی است که شم خبرنگاری- اگر در کار باشد- اقتضا می کند برعکس همیشه و همه جا، خبرنگار پی کار خودش را گرفته در باغ قدم بزند و برای خود عکس یادگاری بگیرد! پیش از ورود به بحث مذاکره صورت گرفته در رم و مصاحبه های پیرامونی آن درباره انتخاب ایتالیا به عنوان محل مذاکرات نیز نکاتی هست که به آن می پردازیم.

● چرا ایتالیا برای این دور از مذاکرات انتخاب شد

انتخاب ایتالیا به عنوان محل چهارمین ملاقات نمایندگان ایران و غرب در موضوع مذاکرات هسته ای طی سال جاری به همان دلایلی صورت گرفته است که در انتخاب محل های قبلی تأثیر داشت. اعطای پرستیژ و اعتبار توان گردهم آوردن نمایندگان ایران و اتحادیه اروپا و غرب برای مذاکره درباره یک موضوع مهم بین المللی تاکنون از سوی تهران بی دلیل و حساب به دستگاه سیاست خارجی و دیپلماسی هیچ کشوری اعطا نشده است، اگر آنکارا و مادرید به خاطر سیاست ها و مواضع دولت های ترکیه و اسپانیا و ارتباط دوستانه با دوطرف و تأکید دائم آنها بر گفت وگو به عنوان تنها راهکار مناسب برای حل موضوع هسته ای ایران مورد تفاهم و توافق نمایندگان ایران و اروپا قرار گرفته و این شهرها به امتیاز میزبانی مذاکرات رسیدند، یا اگر لیسبون به خاطر ریاست دوره ای پرتغال بر اتحادیه اروپا، یک دور محل ملاقات لاریجانی و سولانا شد و مذاکرات تکمیلی فنی بین ایران و آژانس اتمی در آن دور به وین و مقر آژانس نیز رسید، تفاهم به روی رم نیز به خاطر مواضع دولت ایتالیا در موضوع هسته ای ایران و نیز سطح خوب روابط این کشور با ایران در همه زمینه ها از تجاری و اقتصادی گرفته تا سیاسی حاصل آمد.شاید بتوان گفت در میان قدرت های اتحادیه اروپا ایتالیا امروز روابطی متفاوت تر از بقیه با ایران دارد. این عضو گروه هشت کشور صنعتی جهان و شریک اول ایران در اروپا تاکنون به انحای مختلف اعلام داشته که اساس و منطق تحریم ایران را درک نکرده و قابل پذیرش نمی داند. دولت رم خواهان ایفای نقش برجسته تر در ابعاد بین المللی موضوع هسته ای ایران بوده و همواره گفت وگو را تنها طریق حل و فصل موضوع هسته ای ایران دانسته است. ایتالیا با وجود بیرون بودن از گروه EU۳، تروئیکای اروپایی مذاکره کننده با ایران در بحث هسته ای شامل فرانسه، انگلیس و آلمان از افراط و تفریط هایی که هرکدام از این سه کشور در مقاطعی بر مدار آن قرار گرفته اند، به دور بوده و در مجموع امروز دولت رم یکی از دوستان قابل اعتنا در قلب اروپا برای تهران محسوب می شود. توافق برای آمدن قطار مذاکرات هسته ای به ایستگاه رم از سوی سولانا هم دلایل خود را دارد. سولانا در مجموع به لحاظ سیاسی تبار چپ داشته و از احزاب چپ اسپانیا برخاسته است و از روزی که پس از انتخابات پای چپ در چکمه اروپا - ایتالیا - قرار گرفت و رومانو پرودی که در تشکیلات اتحادیه اروپا دوست و همکار سولانا بود، نخست وزیر ایتالیا شد، دولتمردان رم در حلقه همسوها با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درآمدند. باتوجه به رغبت ایتالیا برای نقش آفرینی بیشتر در روند پروسه مذاکرات هسته ای اتحادیه اروپا با ایران و تمایل تهران برای پاسخ دهی به این رغبت، طبیعی بود که سولانا هم رم را محل مناسبی برای دیدار با طرف ایرانی بداند. بدین ترتیب این شهر باستانی اروپا که نامی به بلندای تاریخ دارد، محل مذاکراتی سرنوشت ساز و متفاوت، در مسیر مذاکرات هسته ای شد؛ مذاکراتی که در فاز سیاسی خود به صورت موازی با فاز فنی بین ایران و آژانس تاکنون ادامه یافته و آزمون روش های دیگر در نهایت طرف غربی را به همین سمت و دری که از طرف ایران برای مذاکره بازمانده است رهنمون شده است. در باره تعلق مذاکرات رم به فاز سیاسی مذاکرات هسته ای ایران و غرب و تفاوت آن بامذاکرات فنی با آژانس اتمی و احتمالات موجود دراین مسیر نیز نکاتی هست که در زیر می آید.

● مذاکرات هسته ای و دو فاز فنی و سیاسی

پس از آن که غرب و گروه ۱+۵ به سوی صدور قطعنامه های تحریم هسته ای ایران گام برداشت، بی نتیجه ماندن این اقدام در متوقف ساختن پیشرفت هسته ای ایران، دوباره آنها را به سمت آزمودن روش مذاکره که همواره مورد استقبال ایران بوده است، سوق داد. بدین ترتیب خاویر سولانا به عنوان نماینده آنها و اتحادیه اروپایی در تماس با علی لاریجانی مذاکرات را دوباره به جریان انداخت، پس از مذاکرات آنکارا و مادرید و مرور طرح هاو ایده های مختلف برای تأمین حقوق هسته ای ایران و رفع توأمان نگرانی های غرب و از مقطع مذاکرات سوم در لیسبون با توافق ایران و مذاکره کنندگان غربی و همچنین آژانس اتمی ، مذاکرات و تعاملات به دو شاخه فنی و سیاسی تقسیم شد. در شاخه فنی ایران و آژانس ظرف کمتر از ۶۰ روز به چارچوب و طرح تازه ای برای همکاری و رفع ابهام های باقی مانده رسیدندکه به مدالیتی همکاری یا طرح اقدام معروف شد و دو طرف جدول یک همکاری مرحله ای و نظام مند را پی ریختند.این همکاری تا کنون باعث بسته و مختومه شدن موضوع مهم پلوتونیوم و بخش مهمی از آلودگی های اورانیومی با غنای بالا در ایران شده است و مذاکرات مربوط به سانتریفیوژهای p۱وp۲ نیز به پایان رسیده و این مسأله نیز در آستانه مختومه شدن است. اقدام های یکجانبه آمریکا در اعمال فشار به ایران برای توقف غنی سازی در هر دو سوی ماجرا یعنی غرب و ایران نزد برخی این سؤال را موجب شده که با درجریان بودن مذاکرات و همکاری فنی ایران و آژانس آیا نیازی به مذاکرات سیاسی باقی می ماند بر همگان روشن است به لحاظ فنی و حقوقی چالش هسته ای غرب با ایران فاقد اصالت است و پرواضح است که چه کسی چه می گوید و طبق قواعد بین المللی نیز روشن است که هر کشوری تحت نظارت آژانس اتمی بنابر نص معاهدهT.P. N نه تنها از حق هرگونه تحقیق و فعالیت هسته ای برخوردار است، بلکه در مسیر فعالیت صلح آمیز خود باید از طرف آژانس اتمی و دیگراعضای آژانس که برخوردار از فناوری هسته ای هستند، موردحمایت قرارگیرد.

بعد دیگر این پرونده ، وجه سیاسی آن است . برخی در خارج، روی کار آمدن جلیلی و تیم جدید هسته ای در ایران را به معنای بی تمایلی ایران به ادامه مذاکرات سیاسی تفسیر کرده اند. این تفسیر از سوی جلیلی رد یا تأیید نشده، بدین ترتیب این پیام برای غرب ارسال شده که ادامه کار به نظر و رفتار آنها بستگی دارد. جلیلی در جریان سفر رم اعلام کرد که مذاکره، رویکرد اساسی ایران بوده و خواهد ماند. معنای این حرف روشن است: رویکرد اساسی ایران این است تا رویکرد اساسی شما (غرب) چه باشد تا در این قالب و فرم زیر مجموعه های این رویکرد اساسی عملیاتی شده و جریان یابد.

چند روز پس از مذاکرات هسته ای در رم نمایندگان گروه ۱+۵ (اعضای دائم شورای امنیت و آلمان) در لندن گردهم آمدند. آنها از خاویر سولانا خواستند که مذاکره مجدد با نماینده ایران را در دستور کار قرار دهد. از سوی دیگر گروه کشورهای غربی و طرف ایرانی می دانند آنچه بناست در شورای امنیت مبنا و پایه تصمیم گیری درباره وضعیت موضوع هسته ای و اتخاذ رویکرد جدید شورای امنیت باشد دو گزارش خواهد بود؛ یکی گزارش البرادعی مدیرکل آژانس درباره نحوه همکاری و تعامل ایران با آژانس و آخرین یافته های تیم های کارشناسی آژانس در مذاکره و مراوده با ایرانی ها و دیگر گزارش خاویر سولانا از روند مذاکرات و تعاملات سیاسی دو طرف. نکته مهم آن است که تاکنون هم البرادعی و هم سولانا از رفتارهای تند با رویکرد تحریم و مخل روند تعاملات شکل گرفته فنی و سیاسی از طرف برخی کشورها و قدرت های درگیر در ماجرا گلایه کرده اند، هم البرادعی و هم سولانا کار با ایرانی ها را سازنده، رو به جلو و در جهت درست خوانده و خواهان ادامه تعامل و تماس با طرف ایرانی هستند.

در هفته های گذشته و با سفر ولادیمیر پوتین به ایران سطح رضایت روسیه و چین نیز از ادامه تماس و همکاری با ایران بیش از پیش افزایش یافته در چنین شرایطی بعید است طرف ایرانی خواهان مسدود ساختن فاز سیاسی کار باشد، بلکه برعکس بهره از همه ظرفیت ها تا به حال نتایج خود را در هر دو عرصه فنی و سیاسی نشان داده است، مؤید این گفته همین مذاکرات اخیر نمایندگان گروه ۱+۵ در لندن است که در فاز سیاسی برگزار شد و برعکس برخی تهدیدات و تبلیغات صورت گرفته این گروه حتی بدون تکرار درخواست توقف غنی سازی از ایران، خواستار ادامه مذاکره خاویر سولانا با نماینده ایران شد.

نشست لندن متن و حاشیه ها و گزارش سولانا از مذاکرات رم را در دستور کار و بررسی داشته است و قطعاً متن مذاکرات رم که به نمایندگان ۱+۵ در لندن ارائه شده از پتانسیل و ظرفیت برای به نتیجه رسیدن ایده های مطرح در آن برخوردار بوده است. به نظر می آید تأکید بیشتر و چند باره روی این ظرفیت ها هر بار آمریکا را بیش از پیش در موضع حرکت به سمت رفتارهای یکجانبه و دور شدن عملی از جمع کشورهای ۱+۵ در موضوع ایران قرار می دهد. از این رو برای جامعه ایرانی بیش از آن که مهم باشد چه کسانی پشت صندلی های اتاق مذاکره رم به چه ترتیبی نشسته اند، مهم نتایج اجلاس رم است که تأثیر آن در فضا و عرصه بین الملل قابل حس و درک است و دیگر این که این روال با ظرفیتی افزایش یافته در عرصه داخل و نیز در سطح بین الملل با مواضع اخیر روسیه، چین، البرادعی و تا حدی سولانا ادامه خواهد یافت. مگر این که روند یکجانبه گرایی آمریکا با بهره از ابزارهایی که در اختیار دارد، بتواند آژانس، کل اروپا، روسیه، چین و دیگران را منکوب کند که البته اگر شدنی بود تا حالا شده بود!

● دودکش ویلاپمفیلی چه دودی داشت

ویلا پمفیلی نام یکی از کاخ های متعلق به نخست وزیری ایتالیاست که محل مذاکرات اخیر هسته ای در رم بود این ویلا یا کاخ قدیمی در محوطه ای سرسبز و در نزدیکی منطقه واتیکان قرار دارد. هنگام عبور کاروان اسکورت هیأت ایرانی از کنار دیوارهای واتیکان سراغ دودکشی را گرفتم که در جریان انتخاب پاپ رهبرکاتولیک های جهان از آن دود سفید یا سیاه بیرون می دهند، خبرنگار همراهی گفت: آن دودکش از اینجا دیده نمی شود، سراغ دودکش و دود سفید و سیاه مذاکرات هسته ای را بگیر. گفتم: فکر می کنم دود یا صدا یا هرچیز دیگر این مذاکرات بعداً در بیاید و بعد دعا کردم هیچ خبرنگاری در موقعیتی پای دیوار واتیکان نرسد که فرصت دیدار از واتیکان یا شهر رم را نداشته باشد و حاشیه سفرش همین عبور با خودرو از کنار دیوارهای واتیکان باشد. پیش از عزیمت هیأت به محل مذاکرات ، جلیلی و لاریجانی لحظاتی در تالار رزیدانس سفیر ایران در رم با هم قدم زده و چای نوشیدند، ۲ خبرنگار بودیم که آنجا عکس می گرفتیم و یکی هم از صحبت ها حاشیه می نوشت. تیتر شام آخر لاریجانی در رم هم از همین حاشیه ها درآمد، آنجا که لاریجانی درباره تابلو شام آخر مسیح(ع) در میان حواریون که بر دیوار بود سؤال و صحبت کرد. لاریجانی در رم شام آخر نخورد، او طبعاً شام های سیاسی و دیپلماتیک زیادی را تجربه خواهد کرد. اما مصاحبه آخر در مسند مسئول تیم هسته ای را بعد از مذاکره در رم و در میان خبرنگاران انجام داد. این مصاحبه حاوی نکات جالبی برای خبرنگاران خارجی حاضر بود، اعلام حمایت قاطع از جلیلی که لاریجانی وی را مردی جلیل و برخوردار از توان و ظرفیت های لازم خواند و این که گفت نمی خواهد عیش خارجی ها در ماجرای استعفایش را مخدوش کند اما آنها در این ماجرا به متدولوژی و روش تصمیم سازی در ایران توجه نکرده اند.

گروه ۳ نفره لاریجانی، سولانا و جلیلی قبل از حضور در جمع خبرنگاران همراه با چند نفر از همراهان خویش ۲ ساعت و نیم پشت درهای بسته مذاکره کرده بودند. در طول کنفرانس خبری مشترک، جلیلی محجوب و سر به زیر ایستاده بود. او نکاتی را مطرح کرد که باز برای خبرنگاران جالب بود. او مذاکره را رویکرد اساسی ایران و ظرفیت های موجود برای همکاری ایران و اروپا را بالا و لازمه این کار را رفع سوء تفاهم ها دانست.

سولانا خسته می نمود اما با وجد از مثبت بودن مذاکرات و قرار تکرار آن در آینده نزدیک صحبت کرد و لاریجانی هم پرانرژی و گشاده رو ضمن مثبت خواندن مذاکرات با خبرنگاران شوخی هم می کرد، او یک بار دست بر شانه جلیلی هم گذاشت و جانشین خود در شورای عالی امنیت ملی را در برابر دوربین های خارجی ستود. این لحظه ای غریب بود که فرهنگ ایرانی در حضوری جهانی بالاتر از سیاست می نشست .

بلافاصله پس از پایان کنفرانس خبری و در حالی که خبرنگاران در تاریکی شب هر یک در گوشه ای از حیاط و محوطه کاخ متعلق به نخست وزیری ایتالیا مشغول ارسال خبرهای خود بودند، هیأت ایرانی همراه با سولانا و همراهان به شام دعوت شدند، پیش از شام گروه ایرانی ها در همان محل نماز خواندند.دودکش عمارت ویلا پمفیلی در آن ساعت دودی نداشت، چون پیام ها از طریق کنفرانس خبری و نه دودکش انتقال یافته بود، رمزخوانی این پیام ها نیز کار دشواری نبود و حوادث روزهای بعد رنگ و معنای پیام مذاکرات را مشخص تر کرد.

جلال برزگر