علم تاریخ چیست

تاریخ علم بررسی حوادث گذشته است, دانشی كه بر مبنای آن انسان این امكان را پیدا می كند كه بگوید اتفاقات تاریخی در یك تداوم زمانی حادث شده است

كتاب ماه تاریخ و جغرافیا در نشست تخصصی خود چیستی علم تاریخ را به بحث گذاشت. به گزارش خبرگزاری كتاب این نشست در تاریخ ۱۶ خرداد ماه جاری با حضور دكتر «رضا شعبانی»، «دكتر حسن حضرتی»، دكتر «مسعود صادقی» و دكتر «حبیب‌الله اسماعیلی» سردبیر كتاب ماه تاریخ و جغرافیا برگزار شد.

دكتر «رضا شعبانی» استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی علم تاریخ را چنین تعریف كرد: تاریخ علم بررسی حوادث گذشته است، دانشی كه بر مبنای آن انسان این امكان را پیدا می‌كند كه بگوید اتفاقات تاریخی در یك تداوم زمانی حادث شده است.

وی در ادامه افزود: حیات انسان نوعی تحول مداوم و پیوسته است و بخش‌هایی كه با اراده خود انسان نیز به وجود می‌آید، سبب‌ساز مسائل تاریخی هستند. به نظر «شعبانی» حوادث تاریخی تكرارشدنی نیستند و هر واقعه ویژگی‌های خاص خود را دارد: بر این باوریم كه پیشا‌مدها را در تاریخ نشان دهیم و امكان ندارد یك حادثه‌ای به تمام معنی بازسازی شود و همه مسائل دنیا در واقعه تاریخی شناخته شوند.

استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی یادآور شد: شجاع، ترسو و ضعیف تعاریف ذهنی در جامعه دارند و ما به مناسبت‌های مختلف حوادث‌های تاریخی را در ذهن خود با یك كلیاتی همراهی می‌كنیم كه این كلیات مبین دریافت‌هایی هستند كه در زمان و مكان معین و با عناصر انسانی معینی كرد، پیدا می‌كنند.

دكتر «حسن حضرتی» استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران درباره تعریف علم تاریخ گفت: بحث تعریف تاریخ و علم تاریخ در نزد قدما و متأخران ابداعی نیست و در نگاه كلی به مفهوم زمان تاكید خاصی دارد. هر تعریفی كه ارائه می‌شود بر منظری است كه از آن زاویه مطرح می‌شود، مفهوم تاریخ از مفاهیمی مانند گذشته، طبیعت و هستی متفاوت است.

«حضرتی» در توضیح نظر خود افزود: اگر تاریخ را همه حوادث گذشته انسانی بدانیم علم تاریخ در این تعریف مانند یك مثلث نمود پیدا می‌كند. به گفته این استاد تاریخ: مورخان، انسان را موضوع متغیر علم تاریخ می‌دانند و ما در تاریخ همواره به دنبال ردپایی از انسان هستیم و در این راستا نظریه‌های مخالفی نیز وجود دارد.

استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران به متغیر دوم تاریخ اشاره كرد و گفت: بعضی این متغیر را طبیعت می‌دانند و تمام موضوعات تاریخی را در گذشته طبیعت پیگیری می‌كنند.

وی در ادامه عنوان كرد: متغیر سوم حادثه مهم است و آن چیزی كه در گذشته برای انسان اتفاق افتاده جزو تاریخ نیست و آنهایی كه ارزش ثبت دارند از همه مهمتر تلقی می‌شوند. «حضرتی» به مسائل تاریخی اشاره كرد و گفت: اگر اینطور نبود مورخان باید تمام گذشته تاریخی انسان را ثبت كنند كه كاری غیرممكن است و ضرورتی برای ثبت آن وجود ندارد.

این استاد تاریخ با اشاره به فایده تاریخ ابراز داشت: تاریخ مربوط به گذشته است ولی فایده تاریخ برای گذشته نیست بلكه برای حال و آینده تاثیر بسیاری دارد.

دكتر «مسعود صادقی» پژوهشگر عرفان اسلامی پژوهشكده امام خمینی و انقلاب اسلامی گفت: در انگلیس، فرانسه و آلمان واژه تاریخ دو معنا دارد و تفاوت این دو معنا موضوع یك دانش با خود دانش است و تاریخ موضوع یك دانش اطلاق می‌شود.

وی در ادامه افزود: محل توجه تاریخ عمدتا مربوط به دانش است و اگر به موضوع توجه می شود از منظر دانش مورد بررسی قرار می‌گیرد. این پژوهشگر به علم تاریخ اشاره كرد و ابراز داشت: تاریخ بازسازی گذشته بر اساس اسناد و مدارك است و اینكه سند و مدرك چیست و چه چیزی را سند و مدرك تلقی كنیم بحث مهمی در علم تاریخ به شمار می‌آید.

وی به سند و مدرك اشاره كرد و گفت: به لحاظ تاریخی سند و مدرك تحولی پشت سر گذاشته است این تحولات از هرودوت كه پدر تاریخ است مطرح می شود و تا امروز ادامه دارد. «صادقی» در ادامه گفت: از دوره‌ای كه حافظه زنده‌ای در جامعه وجود داشته تاریخ مطرح بوده و مورخ با پرسش و پاسخ از شاهدان عینی گذشته تاریخ را بازسازی كرده است.

این پژوهشگر به تاریخ شفاهی نیز اشاره كرد و گفت: تاریخ شفاهی قلمرو موضوع تاریخ را به زمان و مكان اكنون نزدیك‌تر كرده و بحث سند و مدرك مكتوب با این تاریخ متفاوت است.

وی به نظریه‌های مورخان اشاره كرد و اذعان داشت: مورخ نظریه‌هایی دارد و بر اساس آن نظریه‌ها سراغ اسناد و مدارك می‌رود، ذهنیت مورخ مقدم بر واقعیت‌هایی است كه در اسناد و مدارك یافته می‌شود.

«صادقی» در خاتمه عنوان كرد: نظریه‌ای كه یك مورخ دارد باید به تایید مورخان برسد و مورخان دیگر نیز با آن نظریه موافقت كنند، اگر مورخان بر نظریه‌ای كه مبتنی بر واقعیت‌هایی كه از اسناد و مدارك ذكر می‌شود، توافق كنند آن نظریه باعث می‌شود واقعیت‌ها به واقعیت‌های تاریخی تبدیل شوند.