درباره حسین دهلوی

ازموسیقیدانانی كه در دهه اول قرن حاضر متولد شده اند, كمتر چهره ای مانند حسین دهلوی را می توان یافت كه نزدیك پنجاه سال حضور فعال و مؤثر در عرصه های مختلف موسیقی داشته باشد

▪حسین دهلوی، آهنگساز، مؤلف و مدرس موسیقی، متولد،۱۳۰۶ تهران.

▪آموزش موسیقی نزد پدر (معزالدین امامی)، ابوالحسن صبا، توماس كریستین داوید، حسین ناصحی

▪مشاغل: رهبری اركستر صبا و تدریس در هنرستان موسیقی ملی (از ۱۳۳۶) ریاست هنرستان موسیقی ملی (۱۳۵۰-۱۳۴۱)تشكیل اركستر ایرانی تالار رودكی (۱۳۷۴).

▪از آثار: نخست گلبانگ مضرابی، بیژن و منیژه، شوشتری برای ویولون و اركستر، شورآفرین، به یاد صبا و نغمه ترك، بند باز برای تار و اركستر،دوئو سنتور، سرباز، كنسرتینو برای سنتور و اركستر، اپراهای خسرو و شیرین و مانی و مانا، چهارنوازی مضرابی در اصفهان، فانتری برای گروه تنبك و اركستر، نظارت بر كتاب «آموزش تنبك» (حسین تهرانی وجمعی دیگر) و تألیف كتاب «پیوند موسیقی آوازی و شعر».

ازموسیقیدانانی كه در دهه اول قرن حاضر متولد شده اند، كمتر چهره ای مانند حسین دهلوی را می توان یافت كه نزدیك پنجاه سال حضور فعال و مؤثر در عرصه های مختلف موسیقی داشته باشد. تنوع زمینه های فعالیت در زندگی او، تأمل برانگیز است و نشان می دهد كه چه قدر می توان با اتكای به نفس و عشق به اعتلای موسیقی بر پایه ایده آلی شخصی، بر سكوی رهبری جریان هایی مؤثر در موسیقی یك كشور ایستاد و از تلاش بازنماند. شماری از این فعالیت های متنوع از این قرارند: آهنگسازی و رهبری اركستر، نظارت بر تدوین و تألیف كتاب های آموزشی، تأسیس اركستر، مدیریت هنرستان و مشاورت در زمینه های متعدد كه البته همگی در ارتباط با موسیقی هستند. آنچه كه هم دوستان و هم معاندان او بر آن متفق القول اند اراده قوی، مدیریت سخت گیرانه و ثبات رأی در تمام مدت زندگی هنری - آموزشی - اداری حسین دهلوی است كه شاهد مقصود را به كنار او آورده است. از این روی است كه نوشتن درباره او، با توجه به فرصت و مجال اندك، قدری دشوار می شود و بالطبع در این چهره نگاری شتاب زده، نكاتی كوچك اما مهم از قلم می افتد.

حسین دهلوی در خانواده ای موسیقی دوست متولد شده است. پدرش معزالدین امامی از شاگردان محضر استادعلی اكبر شهنازی بود و اولین معلم موسیقی فرزندش محسوب می شود. دهلوی جوان، به محضر استاد ابوالحسن صبا رفت كه موسیقیدانی بود از نسل شهنازی، ولی مدرن و پیشرو و مبتكر و دارای قابلیت فراوان دركشف علاقه ها و استعدادهای جوانان اهل موسیقی.در كارنامه پرتلاش پنجاه سال فعالیت حسین دهلوی، از سابقه نوازندگی او، مطلب قابل توجهی در دست نیست و این طور می نماید كه تمرین و ورزیدگی از نواختن یك ساز مهم (در آن زمان ویولون، پیانو و یا «تار»)، كه از مهمترین های اركان زندگی حرفه ای یك هنرمند - بویژه آهنگساز - شناخته می شود، برای آهنگساز جوان سال های دهه،۱۳۳۰ در رأس امور نبوده است و انگار هیچ گاه به صورت جدی مطرح نشده است. با وجود این، در سی سالگی، بعد از درگذشت استاد ابوالحسن صبا، رهبری اركستر شماره یك اداره هنرهای زیبا را كه به نام اركستر صبا تغییر یافته بود، به او سپردند و استاد زنده یاد روح الله خالقی نیز در همان سال از او دعوت كرد تا در هنرستان موسیقی ملی در كنار استادانی چون حسینعلی وزیری تبار، حسین صبا، حسین تهرانی و... به تدریس بپردازد. در همان سال ها، او از درس های حسین ناصحی - آهنگساز مستعد و خلاق و نیز در توماس كریستین داوید استفاده كرد و در رشته آهنگسازی از هنرستان عالی موسیقی فارغ التحصیل شد. اولین مقالات او در مجله موزیك ایران نیز در همان سال ها به چاپ رسید و هنوز هم نمودار روشنی است از آنچه كه دهلوی جوان در آن روزها بدان می اندیشید و یك عمر برای تحقق یافتن آن آرمان ها كوشید: چند صدایی كردن موسیقی ایرانی با حفظ رنگ و بوی «ملی»، این آرمان كه از فضای اندیشه پیشگامان تجدد موسیقی در ایران، علینقی وزیری و روح الله خالقی، برخاسته بود و ریشه های ناسیونالیستی قومی داشت، مانیفست زندگی هنری و اداری دهلوی نیز هست. بدون این كه مختصات كار و آثار او، شبیه آثار وزیری، خالقی، جواد معروفی و یا فرهاد فخرالدینی باشد، یعنی آهنگسازانی كه همگی تعلق به همین «مكتب موسیقی ملی» دارند.

اولین تلاش های او در همان سال های ۱۳۳۷-۱۳۳۶ به بار نشست و حاصل آن، نت چند صفحه ای «دوئو سنتور» بود كه به همت او به چاپ رسید و به كوشش دو تن از شاگردان جوان و مستعد از محضر درس استاد صبا، یعنی داریوش صفوت و فرامرز پایور نواخته شد. در واقع اگرچه حسین دهلوی متعلق به «مكتب موسیقی ملی» است ولی مختصات هنری و بویژه صدای برآمده از اركستر، در آثار او، شباهتی به آثار سایر موسیقیدانان این مكتب ندارد و مخصوص خود اوست. غیر از این كه حوزه نوجویی او محدود به اركستر مركب از سازهای غربی و سازهای ملی نیست و او برای اركستر سمفونیك نیز قطعات ماندگار و خوش صدایی نوشته كه رنگ و بوی ایرانی در آنها حس می شود. نظیر بیژن و منیژه كه آشنای همه دوستداران موسیقی اركستری ایران است. دهلوی، مطالعات خود در رشته آهنگسازی را در آلمان و اتریش دنبال كرد. ولی به امكانات مختلف و گوناگونی در ساخت موسیقی توجه داشته است: دونوازی، اركستر و ساز تنها، اركستر و آواز، اپرا، موسیقی كودك و...، و حتی در مقطعی از عمر، در موسیقی فیلم نیز تجربه هایی داشته است. او با ابراهیم گلستان، مستندساز بزرگ ایرانی در اوایل كارش (۱۳۴۱ - ۱۳۳۸) همكاری نزدیك داشت و نصرت الله گلپایگانی (۱۳۴۲ - ۱۳۱۷) نوازنده جوان و با استعداد واز بهترین شاگردان ویولون استاد ابوالحسن صبا در اركستر به رهبری دهلوی، نوازندگی می كرد. كارگردان فقید فرانسوی، آلبر لاموریس، در فیلم مستند و ماندگار «باد صبا» از قطعات حسین دهلوی به طرزی درخشان استفاده كرده است. بزرگان موسیقی ایرانی نیز به تلاش های او با خوشبینی می نگریستند و برای او احترام قائل بودند. از جمله، استاد تصنیف ساز، محمدعلی امیر جاهد در جلد دوم دیوان «شعر و موسیقی» خود از او نام برده و تلاش های او را ستوده است.

دهلوی در سالهای ۱۳۵۰ - ۱۳۴۱ بعد از روح الله خالقی و مهدی مفتاح، سومین رئیس هنرستان موسیقی ملی بود. همكاران او - كه بعدها جزو اركستر او نیز شدند - و نیز شاگردان آن زمان، از نظم آهنین و جدیت او در اداره هنرستان یاد می كنند و معتقدند كه اگر آن سختگیری های فراوان نبود، آن مایه از تحصیل و دانش اندوزی برایشان حاصل نمی شد. تنی چنداز آنان تعریف می كنند كه آقای دهلوی، معلمان را تشویق می كرد كه یك لحظه هم بیكار ننشینند و در دقایق فراغت، برای تقویت تكنیك نوازندگان سازهای ایرانی، اتودهای مختلف بنویسند. تعدادی از این اتودها به خط خوش مجتبی فاطمیان، شاگرد آن روز هنرستان، هنوز بین تحصیل كردگان هنرستان باقی مانده است. از همان زمان، دهلوی به فكر چاپ آثار خود به صورت پارتیتور بود و نخستین آهنگساز ایرانی است كه به طور جدی بدین مهم اقدام كرده است. تاكنون بیست اثر از او به چاپ رسیده و هیچ آهنگسازی تا به حال این توفیق را نداشته است.

سیدعلیرضا میرعلی نقی

---