تاریخچه ی بلوتوث و تکنولوژی آن

تا به حال فکر کرده اید که نام بلوتوث دندان آبی از کجا آمده و چه ارتباطی با تکنولوژی انتقال به وسیله ی امواج دارد
آیا میدانستید مادر معنوی بلوتوث , یک ایرانی است
همه ی این موارد را در این مقاله بخوانید

● چکیده

به تازگی پس از یک سمینار عصرانه به خانه باز گشته اید ، Notebook تان در کیف تان قرار دارد Personal Digital Assistant خود را به کمر بسته اید و تلفن همراه تان در جیب جای دارد.

در سمینار امروز یادداشتهایی را در Notebook خود نوشته اید ، همین که به خانه می رسید و از کنار چاپگر جوهر افشان خود عبور می کنید Notebook ، چاپگر را پیدا می کند و به طور خودکار یادداشتهای سمینار را به چاپگر ارسال می کند و آنها روی کاغذ چاپ می شوند . درهمین حال ، PDA شما کامپیوتر رومیزی را تشخیص می دهد و درخواست می کند که دفتر تلفن و برنامه روزانه شما را Update شود . هم چنین همه پیامهای ایمیلی را که ارجهیت آنها را تعیین کرده اید درخواست می کند . همه این کارها در زمانی رخ می دهد که کت خود را در می آورید و برای نوشیدن یک نوشابه به طرف یخچال می روید . در عرض چند دقیقه ، تلفن همراه شما بوق می زند تا به شما اطلاع دهد که عملیات چاپ یادداشتها تمام شده است . به طرف چاپگر رفته و یادداشتها را می خوانید بلافاصله پس از آن PDA شما بوق می زند تا به شما بگوید که دفترچه تلفن و برنامه روزانه شما را Update کرده است و شما ایمیل جدید دارید .

به دنیای بلوتوث خوش آمدید ؛

بلوتوث یک فناوری بی سیم کوتاه برد است که به تلفنهای همراه ، PDA ، کامپیوترها ، دستگاههای ضبط و پخش استریو ، لوازم خانگی ، اتومبیلها و همه وسایل دیگری که می توانید ارتباط آنها را با یکدیگر فکر کنید امکان ارتباط می دهد .

● فصل اول: مقدمه و تاریخچه

بلوتوث یک رشته خصوصیت بی سیم است که ارتباطات کوتاه برد بین وسایل مجهز به تراشه‌های کوچک و اختصاصی بلوتوث را تعریف می‌کند.

بلوتوث یک استاندارد رادیویی و پروتکل ارتباطی برای مصارف با توان پایین و برد کوتاه می‌باشد که با نصب یک میکروچیپارزان قیمت در دستگاه‌ها فعال می‌شود. بلوتوث در حقیقت نام تجاری برای شبکه‌های بی سیم شخصی است که با استاندارد IEEE ۸۰۲٫۱۵ هم شناخته می‌شود. این بلوتوث برای فاصله‌های نزدیک و ارسال پیغام، عکس و یا هر اطلاعات دیگر استفاده می‌شود. اختراع تکنولوژی بلوتوث در سال ۱۹۹۴ تحول عظیمی درعرصه ارتباطات بخصوص موبایل‌ها بوجود آورد. تنها یکی از ویژگی‌های مفیدش حذف سیم‌های بسیار از سازمان‌ها، ادارات و منازل بود. مانند؛ حذف سیم بین موس و کامپیوتر، حذف سیم بین صفحه کلید و کامپیوتر، حذف سیم بین موبایل و کامپیوتر و ...

مخترع بلوتوث، یاپ هارتسن اهل هلند است. بلوتوث یا به عبارتی دندان آبی از نام پادشاه هلند الهام گرفته شده است. این تکنولوژی یک استاندارد رادیویی و پروتکل ارتباطی برای ارتباط یا اتصال با فاصله کوتاه است.

زمانی که دو دستگاه الکترونیکی نیاز به ارتباط با یکدیگر دارند، باید دارای سیستم‌های ارتباطی مشترک به روش بلوتوث باشند. یعنی هر دو دستگاه باید مجهز به تراشه یا میکروچیپ بلوتوث باشند.

فکر اولیه بلوتوث در شرکت موبایل اریکسون در سال ۱۹۹۴ شکل گرفت. اریکسون که یک شرکت سوئدی ارتباطات راه دور است، در آن زمان در حال ساخت یک ارتباط رادیویی کم مصرف، کم هزینه بین تلفن‌های همراه و یک گوشی بی سیم بود.

کار مهندسی در سال ۱۹۹۵ شروع شد و فکر اولیه به فراتر از تلفن‌های همراه و گوشی‌های آن‌ها توسعه یافت تا شامل همه انواع وسایل همراه شود.در سال ۱۹۹۸اریکسون با چند شرکت دیگر موافقت نامه‌ای را امضاء نمود که بر اساس آن گروه SIG به وجود آمد. این نام از نام یک پادشاه دانمارکی به نام هارالد بلاتند (به انگلیسی: Harald Blaatand)، گرفته شده‌است. کلمه بلاتند بعد از انتقال به زبان انگلیسی به شکل بلوتوث تلفظ شد، که معنای دندان آبی دارد. این حکمران به طور صلح آمیز، دانمارک، سوئد جنوبی و نروژ شمالی را متحد کرد. این کار به او شهرت یک پادشاه ماهر در ارتباط و مذاکره را در تاریخ داد.

شرکت اریکسون اسم بلوتوث را به این فناوری داد چون امیدوار بود بتواند به طور صلح آمیز وسایل مختلف را متحد کند.

طرح لوگوی فناوری بلوتوث نیز برگرفته شده از حروف اول کلماتHarold Bluetooth می باشد که به طرز جالبی در یکدیگر ترکیب شده اند (شکل ۱) .

▪ مادر معنوی بلوتوث ماریا خرسند

خانم خورسند در سال ۱۹۸۷ مدیریت پروژه بلوتوث را با بیش از ۲۰۰ مهندس و کارشناس در شرکت اریکسون بر عهده گرفت.

ماریا خورسند، بانوی ۴۹ ساله ایرانی، یکی از مدیران مشهور صنعت آی‌تی جهان است. هر چند ایرانی‌ها در میان مدیران رده‌بالای صنعت آی‌تی چندان کم‌شمار نیستند، اما خورسند یکی از بلندپایه‌ترین و در عین حال معدود زنان ایرانی فعال در این رشته است.

ماریا خورسند در زمان مدیریت خود در شرکت اریکسون سوئد، ریاست این پروژه انقلابی را بر عهده داشته است و در واقع مادر معنوی تکنولوژی بلوتوث محسوب می‌شود.

خانم خورسند در سال ۱۹۸۷، پس از چند تجربه مدیریتی در آمریکا، به شرکت اریکسون پیوست. او از سال ۲۰۰۱ به مدیریت بخش تکنولوژی لایسنسینگ (Technology Licensing) شرکت اریکسون منصوب شد. در همین جا بود که خانم خورسند مدیریت پروژه بلوتوث را با بیش از ۲۰۰ مهندس و کارشناس بر عهده گرفت و با سیاست‌گذاری‌های درست خود، راه را برای همه‌گیر شدن این تکنولوژی هموار کرد.

● فصل دوم: مـعـمـاری

واحد پایه در سیستم بلوتوث یک "پیکونت است که از یک گره اصلی و حداکثر هشت گره پیروفعال به فاصله حداکثر ده متر، تشکیل شده‌است. در یک فضای بزرگ و واحد می‌توان چندین پیکونت داشت و حتی می‌توان آن‌ها را از طریق یک گره که نقش پل ایفاء می‌کند، به هم متصل کرد. به مجموعی ای از پیکونت‌های متصل بهم اصطلاحاً) شبکه متفرق/پراکنده) گفته می‌شود. در یک پیکونت علاوه بر هفت گره فعال پیرو، می‌تواند تا ۲۵۵ گره غیر فعال وجود داشته باشد. این‌ها دستگاه‌هایی هستند که گره اصلی آن‌ها را در حالت استراحت و کم توان وارد کرده تا مصرف باتری آن کاهش یابد. یک دستگاه در حالت غیر فعال هیچ کاری نمی‌تواند انجام دهد به جز آن که به سیگنال فعال سازی خود یا سیگنال Beacon که از گره اصلی می‌رسد، پاسخ بدهد.

هنگامی که دو دستگاه بلوتوث دار در محدوده ارتباط قرار می‌گیرند آن‌ها جهت برقراری ارتباط با یکدیگر تلاش می‌کنند. اگر در آن زمان هیچ پیکونتی موجود نباشد یک فرایند مبادله فعال می‌شود. یک دستگاه به عنوان گرهٔ اصلی در نظر گرفته می‌شود و بقیه به عنوان گره‌های پیرو انتخاب می‌شوند. گره اصلی فرکانس، ترتیب پرش‌های فرکانس، زمان بندی و ترتیب گره‌های پیرو را انتخاب می‌کند. گره اصلی هم چنین مسئول تعلیم دادن گره‌های پیرو برای تغییر وضعیت دادن به حالت‌های دیگر برای زمان‌های غیر فعال است.

گره اصلی و پیرو باید اطلاعات ساعت و آدرس را به منظور وارد شدن گره پیرو به پیکونت متعلق به آن گره اصلی، مبادله کنند. هر دستگاه بلوتوث یک مشخصه جهانی(Global ID) منحصر به فرد برای ایجاد مدل پرش (hopping pattern) دارد.

امواج رادیویی گره اصلی مشخصه جهانی واختلاف ساعت خود را با هرگره پیرو موجود در پیکونت خود تقسیم می‌کند.

یک دستگاه بلوتوث می‌تواند دریکی از حالات زیر باشد:

Standby(آماده به خدمت): هنگامی است که دستگاه روشن است ولی به پیکونت وصل نیست.

Inquiry (در حال جست و جو): هنگامی است که در خواست‌هایش را برای پیدا کردن دستگاهایی که می‌تواند به آنها وصل شودمی فرستد Page (فراخوانی): مربوط به گره اصلی در پیکونت است و به معنی پیغام‌هایی است که دستگاه برای دعوت گره‌های پیرو جهت اتصال به پیکونت ارسال می‌کند.

Connect (اتصال): وقتی که ارتباط موفقیت آمیز بین گرهٔ اصلی و دستگاه جدید برقرار شود. دستگاه جدید که نقش پیرو را بازی می-کند به حالت connected در آمده و یک آدرس فعال دریافت می‌کند.

Transmit (ارسال): حالتی است که دستگاه در حال ارسال دادهٔ خود می‌باشد. وقتی که ارسال داده تمام شد به حالت connected در می‌آید.

Sniff : حالت کم‌مصرف دستگاه است که مربوط به گرهٔ پیرو می‌باشد و به اندازهٔ بازهٔ زمانی از قبل تعیین شده استراحت می‌کند. (sleep) دستگاه در زمان مشخص شده برای انتقال اطلاعات بیدار می‌شود (فعال می‌شود)، سپس دستگاه دوباره به حالت غیر فعال بر می‌گردد تا زمان sniff مشخص شدهٔ بعدی فرا برسد.

Hold(حالت انتظار): حالت کم مصرف دیگری است که گرهٔ پیرو به مدت از پیش تعیین شده‌ای غیر فعال است، اگرچه در این حالت انتقال داده‌ای صورت نمی‌گیرد.

وقتی که دستگاه پیرو داده‌ای برای ارسال یا دریافت نداشته باشد ممکن است دستگاه اصلی، آن‌را به سمت حالت استراحت هدایت کند. وقتی که دستگاه وارد حالت استراحت می‌شود، آدرس فعال خود را درپیکونت رها می‌کند. این ادرس پس از آن به گرهٔ پیروایی که، گرهٔ اصلی آن را از حالت غیرفعال دوباره فعال می‌کند، اختصاص داده می‌شود

▪ تداخل امواج

یکی از راه‌ها برای جلوگیری از تداخل امواج ارسال سیگنال‌های بسیار ضعیفی در حدود ۱میلی وات است. استفاده از امواج کم قدرت، شعاع برد سیگنال‌های بلوتوث را به حدود ۱۰متر محدود می‌کند. و هم چنین استفاده از این گونه سیگنال‌های ضعیف ایجاد تداخل بین امواج بلوتوث با امواج تلفن همراه، کامپیوتر یا دستگاه تلویزیون به طور کلی منتفی می‌شود. بلوتوث از یک فناوری دیگر به نام «جهش فرکانس در طیف گسترده» یا(FHSS) بهره می‌گیرد، که احتمال استفاده از فرکانس برابر توسط دو دستگاه به طور همزمان را تقریباً به صفر می‌رساند. بر پایه این تکنولوژی هر وسیله این امکان را دارد که از ۷۹ فرکانس منحصر به فرد که به صورت اتفاقی از میان یک سری فرکانس‌های از پیش تعیین شده انتخاب می‌شوند، استفاده کند. و به طور منظم تغییر فرکانس می‌دهد. در مورد بلوتوث این عمل تغییر فرکانس در دستگاه فرستنده حدود ۱۶۰۰بار در ثانیه اتفاق می‌افتد، بر پایه همین تکنولوژی از اختلال بین امواج بلوتوث با دستگاه‌هایی مثل کنترل درب پارکینگ یا تلفن‌های بی سیم جلوگیری می‌شود

● فصل سوم: انـواع ورژن هـای Bluetooth

اولین نسخه‌های بلوتوث مشکلات و کاستی‌هایی داشتند نسخه ۱.۰ و B۱.۰ از اولین سری تکنولوژی بلوتوث هستند که اکثر شرکت‌های تولید کننده محصولات الکترونیکی استفاده کننده این تکنولوژی در برقراری ارتباط محصولاتشان با یکدیگر با مشکل مواجه می‌شدند.

این دستگاه ها برای ایجاد ارتباط مجبور بودند آدرس سخت‌افزاری دستگاه (BD-ADDR) را در فرآیند اتصال دو دستگاه فاش کنند که در نتیجه اصل پنهان نگه داشتن هویت دستگاه نقض می‌شد.

▪ نسخه ۱.۱

بسیاری از خطاهای موجود در دو نسخه قبلی را پوشاند و قبلیت پشتیبانی از کانال‌های بدون رمزگذاری به آن اضافه شد و به سیستم Received Signal Strength Indication ( RSSI ) همان نمایشگر قدرت سیگنال دریافتی مجهز شد.

▪ نسخه ۱.۲

تغییرات عمده‌ای را در این نسخه شاهد بوده‌ایم:

برقراری سریع‌تر ارتباط بین دستگاه‌ها

استفاده از ( AFH) Adaptive frequency-hopping spread spectrum برای جلوگیری از تداخل فرکانس‌های رادیویی

افزایش سرعت انتقال تا ۷۲۱ کیلوبیت در ثانیه

ارتباط گسترده همزمان: Extended Synchronous Connections (eSCO) استفاده از این تکنیک و بهبود کیفیت صدای بسته‌های آسیب دیده و ارسال مجدد آنها را در بر می‌گیرد.

پشتیبانی رابط کنترل میزبان (HCI) Host Controller Interface برای three-wire UART

▪ نسخه ۲.۰

این نسخه از دهم نوامبر سال ۲۰۰۴ مورد استفاده قرار گرفته است پشتیبانی از نسخه ۱.۱ و بالابردن سرعت ارزیابی و انتقال داده تا سه برابر و در شرایطی خاص تا ده برابر، کارآیی بهینه بین هر دستگاه و بالاتر رفتن پهنای باند از مشخصات این نسخه هستند.

▪ نسخه ۲.۱

از جولای سال ۲۰۰۷ استفاده از این نسخه مرسوم شد این نسخه سازگاری کامل با نسخه‌های ۱.۱ و ۲.۰ را داراست.

بهینه سازی در اتصال به دستگاه‌های مختلف و ایجاد لیست از دستگاه‌های یافته شده در زمان جست‌وجو از مشخصه‌های جدید است. ساخت تونل ارتباطی رمزگذاری شده برای حفظ امینت و جلوگیری از دزدیده شدن اطلاعات در حال ارسال توسط دیگران.

▪ نسخه ۳.۰

در حال حاضر آخرین نسخه و سریع‌ترین نسخه از این تکنولوژی است که با بهره‌گیری از باند گسترده رادیویی (UWB) Ultra-Wideband سرعت انتقال آن در ثانیه به ۴۸۰ مگابیت می‌رسد و انرژی مصرفی آن فوق‌العاده کم است.

عدم تداخل بین دستگاه‌های در حال ارتباط با یکدیگر نیز از خصوصیت‌های نسخه ۳.۰ بشمار می‌رود، این تکنولوژی را SSFH می‌نامند. بلوتوث یک استاندارد رادیویی و پروتکل ارتباطی برای ارتباط بین وسایل الکترونیکی است و برد کوتاهی دارد (۱متر تا ۱۰۰ متر). دستگاه‌هایی که در حدفاصل مجاز از یکدیگر قرار دارند می‌توانند با استفاده از تکنولوژی بلوتوث با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.

● موارد استفاده بلوتوث ۴

ادلاند عنوان می‌کند که هدف اولیه طراحی نسخه چهارم بلوتوث، استفاده از آن در تجهیزات بهداشتی و وسایل مربوط به تناسب اندام است.

وی می‌گوید: بر این اساس یک توپ فوتبال یا یک دوچرخه می‌تواند مجهز به حسگرهایی برای اندازه‌گیری سرعت ورزشکار و مواردی چون این باشد. این فناوری حتی می‌تواند برای کسانی که از نظر روانی یا ذهنی مشکل دارند، کاربردهای بهداشتی داشته باشد. به این نحو که دستبندهای مجهز به حسگری طراحی شوند که از طریق فناوری بلوتوث ۴ اطلاعات را از این افراد منتقل کنند و از آنجا که این افراد حافظه خوبی ندارند،‌ تا هفته‌ها بدون نیاز به شارژ کار کنند. به گفته ادلاند، حتی امکان ترکیب فناوری بلوتوث نسخه سوم و چهارم در ابزارهایی چون تلفن‌های همراه نیز وجود دارد. به این صورت که با استفاده از نسخه سوم بلوتوث می‌توان حجم زیادی از اطلاعات را در تلفن‌های همراه رد و بدل کرد و با به‌کارگیری نسخه چهارم این انتقال داده را با مصرف کم انرژی انجام داد.

در حقیقت بلوتوث کم‌مصرف زمینه پیاده‌سازی دو نوع کاربرد تک حالته و دو حالته را فراهم آورده است. در مورد دو حالته، عملکرد کم‌مصرف انرژی با کنترلر بلوتوث کلاسیک ترکیب می‌شود. مورد تک حالته نیز برای ابزار کوچک و کم‌وزن کاربرد دارد.

● فـصل چـهارم: مـزایـای بلـوتـوث

۱-محدودیت در انتقال داده(Data) از طریق سیم

دستگاه‌هایی که با سیم کار می‌کنند از طریق رابط‌های سریال یا موازی(parallel) و یا USB به کامپیوتر متصل می‌شوند. اگر از ارتباط سریال استفاده شود در هر سیکل زمانی یک بیت ارسال می-شود و ارتباط موازی در هر سیکل ۸ تا ۱۶ بیت را ارسال می‌نماید. این مقادیر در دنیای ارتباطات پرسرعت امروزی بسیار کم است. که این مشکل با امواج بلوتوث حل شده‌است.

۲-قیمت ارزان فناوری بلوتوث

یکی دیگر از دلایل استفاده از تراشه‌های بلوتوث قیمت بسیار مناسب آن است. قیمت این تراشه‌ها است. این تکنولوژی از محدوده فرکانس۴/۰۲ تا ۴/۸۲ گیگا هرتز که محدوده‌ای رایگان است استفاده می‌کند که ۷۹ کانال ارتباطی را شامل می‌شود.

۳-سرعت انتقال اطلاعات در بلوتوث

از ارتباط همزمان استفاده شود نرخ انتقال اطلاعات ۴۲۳ کیلوبایت در ثانیه خواهد بود. در این نوع ارتباط دستگاه فرستنده و گیرنده به طور هم زمان قادر به دریافت و ارسال اطلاعات هستند. در نوع دیگر ارتباط که ارتباط غیرهمزمان نام دارد نرخ انتقال اطلاعات ۷۲۰ کیلوبایت در ثانیه خواهد بود. البته با وجود سرعت بیشتر این ارتباط نسبت به ارتباط هم زمان، قابلیت ارسال و دریافت در یک زمان را ندارد.

۴-برتری بلوتوث در مقابل تکنولوژی مادون قرمز

فرستنده مادون قرمز و گیرنده آن می‌بایست در مقابل هم قرار بگیرند تا ارسال اطلاعات صورت گیرد، در غیر این صورت و وجود داشتن مانعی در بین راه، انتقال اطلاعات به درستی صورت نمی‌گیرد. یکی دیگر از مشکلات مادون قرمز اصطلاح «یک به یک» است. به این معنی که فقط می‌توان اطلاعات را از یک دستگاه تنها به یک دستگاه دیگر ارسال نمود و در یک لحظه قادر به ارسال اطلاعات از یک دستگاه به چند دستگاه نخواهیم بود اما هر دو مشکل IrDA از طریق بلوتوث قابل رفع است.

۵-عدم تداخل امواج بلوتوث با دیگر امواج

برای جلوگیری از تداخل اطلاعات بلوتوث از تکنیکی به نام FHSS استفاده می‌کند و این تکنیک به دستگاه‌ها اجازه می‌دهد که در یک محدوده فرکانسی مشخص شده به صورت خودکار تغییر فرکانس داشته باشند. در واقع در این تکنولوژی یابنده کانال آزاد بیش از ۱۶۰۰ بار در ثانیه کانال‌های ارتباطی را چک می‌کند تا از کانال‌های اشغال شده با خبر باشد و در صورت ایجاد یک ارتباط جدید یک کانال آزاد را به آن ارتباط اختصاص دهد.

۶-اتوماتیک بودن

مجهز به تراشه‌های بلوتوث به طور خودکار یکدیگر تشخیص داده و ارتباط برقرار می‌کنند و داده‌ها بدون دستور ما یابا دستور ما انتقال پیدا می‌کنند.

۷-کم مصرف بودن

احتیاج به انرژی بسیار کم برای برقراری ارتباط با وسایل دیگر موجب صرفه جویی زیاد در مصرف باتری می‌شود. هر سیگنال بلوتوثی که که گوشی تلفن‌همراه ارسال یا دریافت می‌کند فقط ۱میلی وات از باتری آن را مصرف می‌کند یعنی در واقع می‌توانیم بگوییم که این فعالیت تأثیری روی باتری ندارد.

● جمع بندی

تکنولوژی بی سیم بلوتوث نکات کلیدی مهمی را در بر می‌گیرد که استفادهٔ گستردهٔ آن را آسان می‌کند.

ـ این تکنولوژی یک تکنولوژی بی سیم کوتاه برد است که به دستگاه‌های پیرامون اجازه می‌دهد که از یک واسط هوایی منفرد (به جای استفاده از کابل‌هایی با اتصال گرهای با شکل‌ها، اندازه‌ها وتعداد گیره مختلف) برای اتصال استفاده کنند.

ـ این تکنولوژی یک استاندارد باز است که در دسترس عموم است وبدون حق امتیاز (انحصار) است.

ـ بلوتوث از هر دونوع داده و صوت پشتیبانی می‌کند که باعث تبدیل شدن آن به یک تکنولوژی ایده آل برای ارتباط بین وسیله‌ها است.

ـ بلوتوث از یک باند با فرکانس نامنظم که در همه جای دنیا قابل دسترس است استفاده می‌کند.

برای دستیابی به درک کامل از بلوتوث شبکه‌ای کامل از دستگاه‌های متفاوت بلوتوث (چند گانه) مورد نیاز است و این منتهی به رسیدن به شبکه‌های پراکندهٔ بلوتوث می‌شود که باید اشاره به تشکیل، شکل دهی، زمان بندی و مسیریابی و شبکه‌ها کند. معماری بلوتوث به صورت شبکه‌های پیکونت است که یک دستگاه وظیفهٔ هماهنگی بقیه ندها در شبکه را بر عهده دارد. استاندارد بلوتوث پرتکل‌های متعددی دارد که از استاندارد ۸۰۲٫۱۵IEEE تبعیت می‌کند.

پوریا حداد

منابع

۱. Dideles, Myra, «Bluetooth: A Technical Overview», ACM / Crossroads / Xrds

۲. تنن بام، آندروس، «بلوتوث»، در شبکه‌های کامپیوتری، (مترجم) دکتر حسین پدرام، چاپخانهٔ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ویراست چهارم، ۲۰۰۳.

۳. McDermott-Wells, P.Potentials, «what is Bluetooth?» , IEEE, Volume ۲۳, Issue ۵, Dec. ۲۰۰۴-Jan. ۲۰۰۵, Page(s): ۳۳ – ۳۵.

۴. Consulting, Johnson, «Application Example», online

قابل دسترسی در: http://www.swedetrack.com/images/bluet۰۱.htm، ۲۰۰۱

۵. ↑ Consulting, Johnson, «What about Bluetooth’s security? » , online قابل دسترس در ۲۰۰۱، http://www.swedetrack.com/images/bluet۰۸.htm

۶. ↑ «Bluetooth Core Specification Versions», online قابل دسترسی در۲۰۰۴: http://www.bluetomorrow.com/content/section/۱۰۰/۲۷۵/،

۷. ↑ قابل دسترس در ۱۳۸۶، http://www.major-physics.blogfa.com/post-۵۷۶.aspx