مرگ مظفرالدین شاه ۱۰ روز پس از امضای قانون اساسی

مظفرالدین شاه سوم فروردین ۱۲۳۲ در تهران به دنیا آمد او پسر چهارم ناصرالدین شاه و مادرش شکوه السلطنه بود

مظفرالدین‌شاه سوم فروردین ۱۲۳۲ در تهران به‌دنیا آمد او پسر چهارم ناصرالدین‌شاه و مادرش شکوه‌السلطنه بود. چون دو برادر بزرگ‌ترش در کودکی از دنیا رفتند و مادر برادر سوم، مسعودمیرزا ظل‌السلطان نیز از خانواده شاهی نبود در پنج سالگی به‌عنوان ولیعهد انتخاب شد.

پس از انتخاب شدن به ولیعهدی مطابق رسم آن دوره به تبریز، پایتخت دوم ایران فرستاده شد. به دلیل طولانی شدن دوران پادشاهی ناصرالدین شاه، پدرش، او ۴۰ سال در تبریز ماند تا آن که در ۱۲۷۵، پس از کشته شدن ناصرالدین شاه و در چهل و چهار سالگی، به سلطنت رسید. از زمان کشته شدن ناصرالدین شاه تا به تخت نشستن مظفرالدین شاه ۴۰ روز به طول انجامید و در این مدت علی اصغر اتابک، آخرین صدراعظم ناصرالدین شاه، اداره امور کشور را به عهده داشت.

مظفرالدین شاه در اولین سال سلطنت خود امین السلطان را از مقام صدارت عزل و برای مدتی کوتاه کابینه ای بدون صدراعظم تشکیل داد. در آن کابینه، علیقلی مخبرالدوله وزیر داخله، عبدالحسین میرزا فرمانفرما وزیر جنگ و محسن مشیرالدوله وزیر امور خارجه بود، اما پس از چهار ماه مخبرالدوله به دلیل دخالت های بی جای فرمانفرما در حوزه اختیاراتش استعفا داد. بعد از این واقعه مظفرالدین شاه، علی امین الدوله را از آذربایجان به تهران آورد و نخست او را رئیس مجلس وزرا و پس از چند ماه صدراعظم کرد، امین الدوله که افکار تجددخواهی و غرب گرایی داشت از ابتدای زمامداری خود با مخالفت بیشتر علما مواجه شد و پس از شش ماه از مقام خود کناره گیری کرد. شاه پس از امین الدوله، محسن خان مشیرالدوله را به ریاست مجلس وزرا انتخاب کرد، ولی او هم بیش از سه ماه دوام نیاورد و مظفرالدین شاه دوباره امین السلطان را به صدارت برگزید.

مظفرالدین شاه مانند پدرش مشتاق سفر به اروپا بود. در نهم بهمن ۱۲۷۸، امین السلطان معروف به اتابک اعظم که با وعده تامین مخارج سفر شاه به مقام صدارت منصوب شده بود، قراردادی برای دریافت ۲۳ میلیون و ۵۰۰ هزار روبل به عنوان وام از روسیه امضا کرد و عایدات گمرکات ایران را که بیشترین درآمد خزانه از آن بود، در ازای پرداخت آن به وثیقه گذاشت. با دریافت این مبلغ مقدمات سفر مظفرالدین شاه به فرانسه مهیا شد. او در روز بیست و سوم فروردین ۱۲۷۹، اولین سفر خود را آغاز کرد. این سفر هفت ماه طول کشید و در این مدت از کشورهای روسیه، اتریش، سوئیس، آلمان، بلژیک و فرانسه و در راه بازگشت از عثمانی دیدن کرد. دو سال بعد و پس از دریافت وام جدیدی به مبلغ ده میلیون روبل از روسیه و همچنین اعطای امتیاز های تازه ای در شمال ایران به روس ها عازم اروپا شد. دومین سفر مظفرالدین شاه که در بیست و دوم فروردین ۱۲۸۲، آغاز شد شش ماه به طول انجامید و در این مدت مظفرالدین شاه از اتریش، آلمان، بلژیک، فرانسه، انگلستان و ایتالیا بازدید کرد.

مظفرالدین شاه پس از بازگشت از سفر دوم خود امین السلطان را برکنار کرد، هیاتی پنج نفره را به مدیریت امور کشور مامور کرد، اما این وضع فقط یک سال دوام آورد و پس از آن، عین الدوله، دامادش را به صدراعظمی برگزید. عین الدوله برای تامین هزینه سفر سوم شاه، مسیو نوز، مدیر بلژیکی امور گمرکات ایران را مامور افزایش درآمد گمرک کرد؛ اما این افزایش تعرفه گمرکی موجب نارضایتی و تحصن تجار تهران در حرم عبدالعظیم شد. پس از بازگشت شاه حوادث دیگری نیز همچون به چوب بستن تجار قند از سوی عین الدوله منجر به تحصن بزرگ تری در حرم عبدالعظیم در بیست و سوم آذر ۱۲۸۴ و درخواست تاسیس عدالتخانه شد.

هر چند با تعهد شاه مبنی بر تاسیس هر چه سریع تر عدالتخانه، این تحصن پایان یافت، اما تعلل در برپایی آن موجب تحصن علمای تهران در قم و افزایش خواسته ها مبنی بر عزل عین الدوله و برپایی دارالشورا شد. شاه سرانجام و تحت فشار علما و مردم، عین الدوله را عزل و مشیرالدوله را صدراعظم کرد و یک سال پس از پایان سفر سوم خود در روز سیزدهم مرداد ۱۲۸۵، در بستر بیماری فرمان مشروطیت را که شامل ترتیبات تشکیل مجلس بود، امضا کرد و روز چهاردهم مهر همین سال اولین دوره مجلس شورای ملی در حضور شاه افتتاح شد. مظفرالدین شاه، نخستین قانون اساسی ایران را که در دوره اول مجلس تنظیم شده بود روز هشتم دی ۱۲۸۵ امضا کرد و چند روز بعد در نوزدهم دی ۱۲۸۵ از دنیا رفت.

احسان قمشه ای