هر تجربه‌ای، تئاتر تجربی نیست‌

اصطلاح تئاتر تجربی برگردان Experimental Theatre است که به معنای کسب دانستن نو است. این اصطلاح به گونه‌ای از تئاتر اطلاق می‌شود که آن را آزمایشگاهی نیز نامیده‌اند. همه منابعی که از «تئاتر تجربی» …

اصطلاح تئاتر تجربی برگردان Experimental Theatre است که به معنای کسب دانستن نو است. این اصطلاح به گونه‌ای از تئاتر اطلاق می‌شود که آن را آزمایشگاهی نیز نامیده‌اند. همه منابعی که از «تئاتر تجربی» نام برده‌ا‌ند به همین مفهوم نظر داشته‌اند، از جمله کتاب تئاتر تجربی که به فارسی نیز ترجمه شده است.

اما امروزه به نظر می‌رسد که سوءتفاهم در مورد تئاتر تجربی مربوط به کاربرد ناهمگون این اصطلاح و بار کردن مفاهیم گوناگون بر آن است، تا جایی که همواره برابهام مطلب افزوده شده است؛ بویژه در تئاتر کشور ما که هر تجربه ریز و درشت غیر متعارفی را تئاتر تجربی نامیده‌اند.

تجربه گرایان، ساختارشکنی می‌‌کنند و این ساختارشکنی به معنای درهم ریختن ساختار و سرهم کردن دوباره آن است. چنین کاری جزیی‌ترین تا کلی‌ترین امور را در بر می‌گیرد. پس تجربه، هم نسبی و هم به خیلی چیزها وابسته است.

هنر نمایش، بخش‌های متعددی دارد و می‌توان در هر گوشه و بخش آن تجربه‌ای تازه کرد یا می‌توان به کلی آن را در هم ریخت و چیز تازه‌ای از آن درآورد؛ چیزی که دوباره سرهم می‌کنیم یا بی‌ریخت و بی مصرف است که آن را دور می‌اندازیم و فراموش می‌کنیم، یا قاعده و ساختار جدیدی دارد که می‌تواند تبدیل به یک شکل قابل استفاده جدید و یک سنت جدید بشود که می‌ماند.

تجربه‌های متحول کننده، بسیار دیریابند و ‌در هر شرایطی تأثیر ندارند. در همه هنرها ‌‌همین طور است. کاری که نیما در شعر فارسی کرد، نمونه‌ای از همین تجربه‌هاست؛ هرچند این تجربه پیش از او شروع شده بود.‌ به هر حال او آن را به نتیجه رساند.

شعر نو زاده شرایط تاریخی و اجتماعی خاصی بود. وقتی او به قول خودش آب در خوابگه مورچگان ریخت، نوآوری او مثل شعله در خرمنی خشک درگرفت. در تئاتر هم همین‌طور است.

با نگاهی به هنرمندان نوآور درتئاتر جهان می‌بینیم که همه آنان در کار خود صادق‌ بوده‌اند و با این‌که کارهای بزرگی کرده‌اند، اما ادعای انجام کارهای بزرگ را نداشته‌اند.

هیچ یک از آنان واقعاً در صدد زیروروکردن قوانین تئاتر نبوده‌ا ند و هر یک هدف مشخصی برای خود در نظر گرفته و هم و غم خود را صرف آن کرده‌ا ند. آنان کوشیده‌اند شیوه‌ها را اصلاح و بازنگری کنند‌ یا با شیوه‌های نوینی به جریان تئاتر جان تازه بدهند.

واقع‌بینی، عنصر مهم دیگری در کار این پیشتازان بود. آنان در کارهای خود شرایط واقعی محیطی را هرگز نادیده نگرفتند، دچار پندار و توهم نشدند و تفاوت‌های فرهنگی جوامع مختلف را از نظر دور نداشتند.

زدن برچسب کلی تئاتر تجربی بر تجربه‌های نامتعارف، نوعی مصونیت بخشیدن به آنهاست. ‌ در این صورت، غیرمتعارف بودن، تماشاگر نداشتن و تخطئه آثار پیشینیان به صورت ناآگاهانه، تبدیل به نوعی ارزش می‌شود و تئاتر کشور را به بیراهه می‌برد.

مهدی یاورمنش‌