دیوارها بوی کاغذ کاهی می دهند

گردشگری در میان کتابفروشی های قدیمی تهران

معماری‌ای که از تهران قدیم برجا مانده غنیمت است. وقتی کل شهر روز به روز در حال تغییر است این بناها و خانه‌های قدیمی هستند که ما را به گذشته شهر پیوند می‌دهند. پیدا کردن این بناها مثل پیدا کردن رگه‌های طلا از بین گل و لای رودخانه است.

خانه‌ها و بناهای قدیمی و به جا مانده از تهران قدیم هویتی داشتند که به ما آرامش و امنیت می‌داد. هنوز هم جاهای قدیمی محبوبیت بیشتری نسبت به مکان‌های مدرن و لوکس دارند. رستوران‌هایی با چند دهه قدمت که دکور خود را حفظ کرده‌اند، حجره‌های بازار بزرگ تهران و بازار تجریش و ساختمان‌هایی که تغییر کاربری داده‌اند اما اصالت خود را حفظ کرده‌اند و کتابفروشی‌هایی با کتابفروشانی که چند دهه کارشان همین است و کتاب را خوب می‌شناسند و درباره هر کدام یک دنیا حرف دارند. آدم به مکان‌های قدیمی اعتمادی ناخودآگاه دارد. حس می‌کنی چیزی که با وجود تهدید تیشه‌های برج‌سازان و وسوسه‌های خرید با بالاترین قیمت، مقاومت کرده و هنوز پابرجا و زنده به حیات خود ادامه می‌دهد ارزش اعتماد کردن را دارد. دوست داری هر بار به آن رجوع کنی و در هوایش نفس بکشی. کتابفروشی‌های قدیمی یکی از این بازمانده‌های ارزشمند هستند. کتابفروشی‌هایی که اگرچه به مرور زمان از تعدادشان کاسته شده اما برخی از آنها هنوز قبراق و سرحال و پرمشتری هستند و برخی دیگر خلوت و فراموش شده روزگار می‌گذرانند. برای گردش در تهران یا خرید می‌توانید کتابفروشی‌های قدیمی را انتخاب کنید.

راسته کتابفروشی‌ها در بدو شروع به کار آنها بازار و بهارستان بود و کم‌کم به خیابان انقلاب تغییر پیدا کرد. خیابان جمهوری از مخبرالدوله تا بهارستان که زمانی راسته کتابفروشی‌ها بود تبدیل به مغازه‌های فروش کارت پستال و کارت عروسی شده است. اولین کتاب‌فروشی این منطقه ابن‌سینا نام داشت که متعلق به شاهزادگان قاجاری است و بعد کتاب‌فروشی سیروس که سال ۱۳۱۶ دایر شد که در حال حاضر توسط حاج ابوالفضل و حاج‌احمد افجه‌ای و فرزندان او اداره می‌شود و بیشتر به فروش کتاب‌های علمی و فرهنگی خاص و مربوط به دوران قدیم و جدید می‌پردازد. تعداد مغازه‌ها به مرور زمان به ۲۸ کتاب‌فروشی رسید. کتابفروشی‌های بازار هم یا تعطیل شدند یا جای خود را به مغاز‌های لوازم‌التحریر فروشی دادند. می‌دانستید که چاپ اولین کتاب که سال ۱۳۲۱ شروع شده بود سه سال بعد تمام شد؟ یعنی سه سال طول کشید تا اولین کتاب باعنوان «جنین‌شناسی» پروفسور مصطفی حبیبی منتشر شد. اولین کتاب‌هایی که در ایران به چاپ رسیدند کتاب‌های پزشکی بودند.

اما قدیمی‌ترین کتابفروشی راسته انقلاب و یکی از قدیمی‌ترین کتابفروشی‌های تهران که هنوز به فعالیت ادامه می‌دهد کتابفروشی «چهر» است. کتابفروشی چهر در خیابان انقلاب روبه‌روی دانشگاه سال ۱۳۲۱ تاسیس شد. جای اول کتابفروشی کمی جلوتر از فروشگاه فعلی بود. مغازه سه بار تغییر مکان داده. به خیابان فخررازی منتقل شده و دوباره به خیابان انقلاب آمده و حالا حدود ۵۰ سال است که از جایش تکان نخورده. «چهر» مخفف «چاپخانه همراهان روزنامه» است و از همان اول کتاب‌های طب و پزشکی منتشر می‌کرد و در حال حاضر به فروش کتابهای دانشگاهی می‌پردازد. شاید بارها از راسته کتابفروشی‌ها رد شده باشید و کتابفروشی چهر را ندیده باشید. این بار اما حتما به آن دقت کنید.

کتابفروشی طهوری هم کتابفروشی قدیمی‌ روبه‌روی دانشگاه است که نویسنده‌های بسیاری در قدیم به آن رفت و آمد داشته‌اند و با آن خاطره‌های زیادی دارند اما حالا بخش قابل توجهی از این کتابفروشی به فروش کتاب‌های دانشگاهی اختصاص پیدا کرده ‌است. کتابفروشی‌هایی که خود را به راسته کریم‌خان منتقل کردند از اجبار به فروش کتاب‌های دانشگاهی جان سالم به در بردند اما باید در راسته انقلاب خیلی مقاوم باشی تا کتابفروشی‌ات را از فروش کتاب‌های دانشگاهی در امان نگه‌داری. کتابفروشی طهوری دکور قدیمی خود را حفظ کرده اما چندان پرمشتری نیست. چون به نسبت کتابفروشی‌های کتب دانشگاهی کوچک است و به نسبت کتابفروشی‌هایی که کتاب‌های متفرقه می‌فروشند کتاب‌های کمتری دارد.

کتابفروشی توس با بیش از ۴۰ سال قدمت نبش خیابان دانشگاه هم یکی از کتابفروشی‌های قدیمی است که بیشتر کتاب‌های ادبیات و تاریخ و علوم انسانی و داستان می‌فروشد و کمتر در آن کتاب‌های دانشگاهی می‌بینید. بنابراین جای خوبی برای مخاطبان عام کتاب است. این کتابفروشی سال ۱۳۴۸ راه افتاده و از آن موقع تا حالا ظاهرش دست‌نخورده باقی مانده. چون این کتابفروشی در خیابان انقلاب نیست و داخل یکی از فرعی‌هاست به چشم خیلی‌ها نیامده. برای همین کتابفروشی توس مشتری‌های ثابت خودش را دارد که از هر کجای تهران برای خرید کتاب می‌آیند. پشت ویترین، بیشتر کتاب‌های تاریخی چیده شده‌اند. قفسه‌های چوبی، رنگ سیاه خورده‌اند. کف و دیواره قفسه‌ها ضخیم هستند و نشان از قدیمی بودن دارند. دکور مغازه برای آن سال‌ها خیلی مدرن بوده و حالا قدیمی شده اما مشتری‌های ثابت دوست ندارند ظاهر مغازه تغییر کند. می‌خواهند حال و هوای قدیمی آن حفظ شود. از سر و کول فروشگاه، کتاب است که بالا می‌رود.

کتابفروشی هاشمی دیگر کتابفروشی قدیمی تهران است که بیشتر از دودهه سالم و سرپا ایستاده و همه جور کتابی می‌فروشد. این کتاب‌فروشی گوشه جنوب شرقی میدان ولی‌عصر قرار دارد و مثل کتابفروشی توس دکور چوبی خود را در طول سالیان حفظ کرده و تغییر نداده است. نردبان بلندی وسط کتابفروشی است که هوس می‌کنی از آن بالا بروی و بنشینی همان‌جا کتابت را بخوانی. کتاب‌های پرفروش از فال و راز موفقیت در کار و راز شادابی در جوانی و کتاب‌های روان‌شناسی و تاریخی و کتاب‌های قطع کوچک را چیده‌اند روی پیشخوانی که وسط کتابفروشی است. سمت راست فروشگاه رمان‌ها و داستان‌های تازه و پرفروش را گذاشته‌اند و سمت چپ شعر و کتاب‌های هنری و نمایشنامه و فیلمنامه. خیلی آسوده می‌توانید کتاب‌ها را بردارید ورق بزنید و یک‌ساعت برای خودتان مشغول باشید.

یکی دیگر از کتابفروشی‌های قدیمی در خیابان پانزده خرداد است: کتابفروشی «اسلامیه» که حالا به چاپ و فروش کتاب‌های نفیس مذهبی مشغول است. کتابفروشی سال ۱۲۸۰ در تیمچه حاجب‌الدوله بازار افتتاح شد. می‌گویند کتاب‌های این کتابفروشی اوایل از بمبئی و پاکستان وارد می‌شد؛ اما بعد با ظهور چاپ سنگی‌، قرآن و ادعیه در چاپخانه این کتابفروشی منتشر می‌شد تا این که حالا کتاب‌ها با دستگاه‌های افست منتشر می‌شوند.

شکوفه نهاوندی