حفاظت در برابر ESD

حـتماً برای شما نیز اتفاق افتاده است در حالیکه روی فـرش اتاق راه می رویـد، به یـخچال می رسـید و در لـحظه ای که یک دست شما با درب یخچال تماس پیدا می کند، احساس برق گرفتگی در شما …

حـتماً برای شما نیز اتفاق افتاده است در حالیکه روی فـرش اتاق راه می رویـد، به یـخچال می رسـید و در لـحظه ای که یک دست شما با درب یخچال تماس پیدا می کند، احساس برق گرفتگی در شما رخ می دهد.

ایـن پـدیـده هـمان چـیـزی اسـت که در فـیـزیک بـه آن ElectroStatic Discharge) ESD) یعنی تخلیه الکتریسیته ساکن گفته می شـود. وقـتی دو قـطعه با بارهای الکتریکی نامساوی با هم تماس پیدا کنند، الکترون ها از قطعه ای که دارای بار بیشتر است به سمت قطعه دیگر می روند تا تعادل بار برقرار شود.

ESD می تـوانـد بــرای اجزای حـسـاس کامـپـیـوتر مانـنـد RAM ،CPU و کارت های تـوسعه (Expansion Cards) خطر آفرین باشد و موجب از کار افتادن آنها شود.

به همین دلیل در زمان نصب و یا بیرون آوردن این قطعات به هیچ وجه نباید پایه های این قطعات را لمس کنید چرا که موجب تخلیه الکتریسیته ساکن بدن روی این قطعات می شود و احتمال آسیب دیدن آنها زیاد است.

گاهی اوقات ایـن قـطعات بـلافاصـله پـس از لـمس شـدن پایه هایـشان خـراب شـده و کار نـمی کننـد یـعنی ESD بلافاصـله موجب از کار افـتادن قطعه می شـود امـا در مـواردی دیگر، نتیجه آن روزها و یا هـفته های دیگر ظاهر می شود. روزی از خـواب بـر می خـیزید و بـه سـراغ کامـپـیوترتان می رویـد. دکمـه Power را می فـشارید اما کامپیوتر روشن نمی شود، یا روشن می شود ولی راه اندازی نمی شود. تلاش بی فایده اسـت.احتمالا ESD کار خـود را کـرده و قـطعه ای را از کار انداخته اسـت. این نـوع ESD در اصـطلاح ESD پنهان (Hidden ESD) نام دارد و منجر به خرابی یا آسیب دیدگی تدریجی قطعات می شود.

آسیب دیدگی یا خرابی تدریجی حاصل از ESD پنهان در اصطلاح Degradation نامیده می شود که پدیده ای بسیار شایع است.

برای اینکه حین کار روی مادربرد و یا سایر اجزای حساس کامپیوتر، پدیده ESD موجب آسیب دیدن آنها نشود، ابزارها و وسایلی وجـود دارند که می تـوانید آنـها را به کار بگیرید و مطمئن باشید که اتفاق ناگواری رخ نمی دهد.

به این وسایل و ابزارها ESD Protection Devices گفته می شود.

این مقاله در ادامه سعی دارد شما را با رایج ترین امکانات جلوگیری از ESD آشنا کند. اکنون به معرفی مواردی چند از این تجهیزات می پردازیم:

Antistatic Wrist Strap

مچ بند ضد الکتریسیته ساکن، همانطور که از اسمش پیداست همانند یک مچ بند دور دست بسته می شود و سیمی که به آن متصل است، به یک اتصال زمین (ground)، به عنوان مثال اتصال زمین پریز برق (که البته در ایران معمولاً وجود ندارد!) یا به بخش رنگ نشده پشت کیس کامپیوتر وصل می شود.

این سیم که مانند یک مقاومت یک مگا اهمی عمل می کند، الکتریسیته ساکن بدن را به طور دائم تخلیه می کند و می توانید با خیالی راحت روی مادربرد و یا سایر اجزای موجود در کیس کار کنید.

Antistatic ankle Strap

شبیه به مچ بند است با این تفاوت که به جای اینکه دور مچ دست بسته شود، دور مچ پا یا قوزک پا بسته می شود.

به این ترتیب هر دو دست آزاد هستند و برخلاف مچ بند، حین کار روی سیستم، سیم زمین متصل به آن ایجاد مزاحمت نمی کند.

Antistatic Floor mat

بـرای آنـهایی که با داشـتن مـچ بند دور دسـت یا قـوزک بنـد دور پایـشان نـمی توانند به راحـتی کار کنـنـد و یـا احساس خوشایندی ندارند، استفاده از Antistatic Floor mat می تواند انتخاب مناسبی باشد.

Antistatic Floor mat را به مثابه یک فضای کاری ضد الکتریسیته، چیزی شبیه به یک قطعه موکت یا زیرانداز، تصور کنید که فرد روی آن قرار می گیرد و روی سیستم کار می کند. همانند مچ بند، Floor mat نیز دارای سیمی است که به همان طریق به زمین وصل می شود.

Antistatic Spray

ابزاری دیگر جهت برطرف کردن تاثیرات ESD است. قبل از شروع به کار، لباسـتان را اسـپری می کنیـد و بـعد کار روی مادربرد و یا سایر اجزای کیس را آغاز می کنید.

اطمیـنان خاطر ایـن روش نـسبت بـه دو حالـت قـبل کمتر است؛ چـرا که دوام برخی از اسپری ها کم بوده و ممکن است حین کار تاثیر آنها از بین برود.

Antistatic bag

زمانی که RAM ،CPU و یا کارت های توسعه را ارتقا می دهید برای جابه جایی یا بردن آنها به مـحلی دیگر حتماً لازم است آنها را در این کیـسه های پلاسـتیکی خاص قرار دهید که در حین جابه جایی و حرکت از گزند ESD درامان باشند.

ایـن کیـسه های پلاستیکی نـسبتاً ضـخیم هـستند و در نمونه های متنوعی تولید می شوند. مـدل هایی که نقره ای رنگ هـستند برای نـگهداری و حمل و نـقل هارددیـسک استفاده می شوند و انواعی دیگر که تیره رنگ یا خاکستری هستند و روی آنـها عبارت Antistatic ذکر شـده است، برای RAM و کارت های توسعه استفاده می شوند.

Antistatic brush

این قلم مـوها برای تمیز کردن قـطعات داخل کیس استفاده می شـوند و در انـدازه های مـختلف و مـدل هایی با سـر گـرد (round) و یا تـخت (flat) ساخـتـه می شـوند. حـتی برخی از نمونه ها دو طرفه هستند.

جنس سر این قلم موها به گونه ایست که الکتریسیته ساکن تولید نمی کنند و بـرای تـمیز کردن و زدودن گـرد و غبار روی ماجـول های حافظه، مادربـرد و کارت های توسعه به کار می روند.

مراقب باشید!

اگر هیچ یک از این وسایل و امکانات را در اختیار ندارید و قصد ارتقای اجزای کامپیوتر را دارید، تکلیف چیست؟

در این شرایط پس از باز کردن درب کیس، قسمت رنگ نشده داخل کیس را لمس کنید.

ایـن عمل به مانند یـک اتصال زمـین سبب تخلیه بارهای الکتریکی ساکن می شود.

بـعد از آن می تـوانید با خـیالی آسـوده کار روی قطعات داخل کیس را آغاز کنید، اما در ادامه کار نیز گهگاهی این عمل را انجام دهید.

اکنون با رایج ترین وسایل جلوگیری از پدیده ESD آشنا شده اید.

دفعه بعـد که به منظور عیب یابی یا ارتـقای یک سـیستم، درب کیـس را بـاز می کـنید، مراقب ESD، دشـمن پنهان کامپیوترتان باشید و مراقب باشید که به پایه های تراشه ها، کارت های توسعه و سایر قطعات حساس دست نزنید.