داغدیده را تا ۴۰ روز تنها نگذارید

مرگ, جزو جدایی ناپذیر زندگی تمام ما انسان هاست که از ابتدای خلقت بشر با انسان ها همراه بوده و تا ابد هم خواهد بود مواجهه با مرگ عزیزان و کسانی که دوستشان داریم, از مسایلی است که تمام ما انسان ها با آن دست وپنجه نرم خواهیم کرد

مرگ، جزو جدایی‌ناپذیر زندگی تمام ما انسان‌هاست که از ابتدای خلقت بشر با انسان‌ها همراه بوده و تا ابد هم خواهد بود. مواجهه با مرگ عزیزان و کسانی که دوستشان داریم، از مسایلی است که تمام ما انسان‌ها با آن دست‌وپنجه نرم خواهیم کرد...

شاید یکی از دلایلی که باعث می‌شود ما انسان‌ها بتوانیم با این مساله سخت کنار بیاییم، آن را تحمل کنیم و بپذیریم، این باشد که مرگ عزیزان را مختص خودمان نمی‌دانیم و به این حقیقت واقفیم که پدیده مرگ می‌تواند در هر زمان و مکانی و برای همه افراد پیش بیاید. اگر از مراحل سوگواری مطلع باشیم می توانیم برخورد بهتری با این قضیه داشته باشیم. مراحلی که در انکار شروع و به پذیرش واقعه می انجامد. در ادامه توضیحات کاملی درباره مراحل سوگواری می خوانید.

● مرحله اول، انکار

پژوهشگران مسایل روان‌شناختی به این نتیجه رسیده‌اند که «انکار»، اولین عکس‌العملی است که معمولا بیشتر افراد پس از شنیدن خبر مرگ عزیزانشان، نشان می‌دهند. بیان جمله‌هایی مانند «نه! این امکان ندارد»، «این دروغ است» یا «او نمرده است» و... می‌توانند از علایم انکار مرگ باشند.

● مرحله دوم، چانه زنی

ممکن است مرحله «انکار» تا چند ساعت و حتی یک روز هم طول بکشد ولی معمولا، در کمتر از یک روز، فرد داغدار به‌تدریج وارد مرحله دوم مواجهه با مرگ عزیزان که «چانه‌زنی» نام دارد، می‌شود. در این مرحله هم بیان جمله‌هایی مانند «نه، او نمرده است و به مسافرت کوتاهی رفته و به زودی برمی‌گردد»،‌ دور از انتظار نخواهد بود.

● مرحله سوم، اعتراض

مرحله سوم که چند ساعت پس از شنیدن خبر مرگ برای افراد داغدیده به وجود می‌آید، «اعتراض» است. در این مرحله، گاهی افراد به خدا، پیامبر، پزشکان و حتی پرستاران هم اعتراض می‌کنند و آنها را در مرگ عزیز خود مقصر می‌دانند. در مرحله اعتراض، فرد داغدار با انداختن تقصیر مرگ به گردن دیگران، کمی خودش را تخلیه و آرام می‌کند.

● مرحله چهارم، پذیرش

آخرین مرحله و عکس‌العمل پس از شنیدن خبر مرگ عزیزان، «پذیرش» است. یعنی بعد از طی کردن ۳ مرحله قبل، فرد مرگ نزدیکان خود را می‌پذیرد و درمی‌یابد دیگر امکان بازگشت او وجود نخواهد داشت. معمولا پس از رسیدن به مرحله «پذیرش»، علایمی مانند علایم افسردگی در سوگواران آشکار می‌شود. احساس دلتنگی، دلمردگی و ناراحتی و غم و غصه شدید، خیلی سریع به سراغ این افراد می‌آید. فردی که عزیزی را از دست داده است، معمولا با اختلال و کمبود خواب هم مواجه می‌شود و علاوه بر این، ممکن است در طول روز مدام احساس کند فرد از دست رفته صدایش می‌زند یا با وی صحبت می‌کند. حتی امکان اینکه احساس کند متوفی را در طول روز می‌بیند، دور از انتظار نیست و تمام این احساسات می‌توانند به تخلیه و رسیدن به آرمش روانی کمک کنند. در برخی از موارد، افراد سوگوار در روزهای ابتدایی سوگ، خواب فرد از دست رفته را می‌بینند یا خاطراتی که با او داشته‌اند، مدام در ذهنشان مرور و آنها را زنده می‌کنند. به یادآوردن این خاطرات می‌تواند با گریه، بی‌قراری و اضطراب هم همراه باشد که تمام این مراحل کاملا طبیعی و قابل‌پیش‌بینی هستند.

● ۴۰ روز تا آرامش

نکته مهم از نظر روان‌پزشکی این است که هرگز نباید مرگ عزیزان را از افراد نزدیک او پنهان کرد. متاسفانه گاهی اطرافیان فردی که عزیزی را از دست داده است از ترس سکته یا غصه‌دارشدن بیش از اندازه‌، مرگ فرزند، پدر، مادر یا حتی خواهر و برادر را از کسی پنهان می‌کنند و اجازه نمی‌دهند در جریان مراحل مرگ و سوگ عزیز از دست رفته قرار بگیرد اما توصیه می‌شود حتی اگر فرد کودکی کم‌سن و سال است، حتما در جریان مراحل مرگ و سوگ قرار بگیرد و در مراسم کفن و دفن و تشییع جنازه و مجالس ترحیم، شب هفت یا چهلم شرکت کند تا بتواند کمی خودش را تخلیه کند و از نظر روانی به آرامشی نسبی برسد.

تمام مراحل سوگواری و رسیدن به آرامش روانی و پذیرفتن و تحمل مرگ عزیزان به طور متوسط ۴۰ روز طول می‌کشد و پس از ۴۰ روز، ‌فرد سوگوار معمولا می‌تواند خودش را با شرایط موجود تطبیق بدهد و به آرامش برسد. چون در این مدت معمولا عواطفی که فرد داغدار به فرد متوفی داشته، با محبت و حمایت‌های عاطفی سایر اعضای خانواده جبران می‌شود.

به عبارت ساده‌تر، همان‌طور که در فرهنگ خودمان هم آمده، اطرافیان فرد عزادار باید تا ۴۰ روز حمایت‌های عاطفی خود را از او به حداکثر برسانند تا بتواند محبت و عواطفی که به متوفی داشته به سایر اطرافیان انتقال دهد، کم‌کم با مصیبت کنار بیاید، خود را با شرایط موجود وفق بدهد و به زندگی عادی‌اش برگردد. معمولا پس از گذشتن ۴۰ روز از مرگ، به جز خاطره‌هایی که باقی می‌مانند، سایر ناراحتی‌ها مانند دلشوره، دلهره و دل‌مردگی از بین می‌روند. مواجه کردن فرد داغدار با واقعیت و افزایش ارتباطات عاطفی نزدیکان با عزاداران، می‌تواند به تدریج غم آنها را کاهش دهد و آنها را راحت‌تر به زندگی عادی بازگرداند.

● دارو، درمان درد نیست

مصرف داروهای مختلف در طول این ۴۰ روز، به هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود؛ مگر اینکه فرد داغدار دچار بی‌خوابی یا اضطراب شدید بشود و پزشک استفاده از یک آرام‌بخش ضعیف را مجاز بداند. بهتر است بدانید مصرف داروهای ضدافسردگی در مراحل سوگواری، این مراحل را به تعویق می‌اندازد و ممکن است باعث شود هرگز مرگ عزیزانشان را نپذیرند و همیشه در فاز «انکار» یا «چانه‌زنی»، باقی بمانند.

البته در برخی از مواردی که ارتباط تنگاتنگی بین افراد وجود داشته یا اینکه متوفی در اثر مرگ ناگهانی مانند تصادف از دست رفته باشد، امکان بروز عکس‌العمل‌های شدید والدین یا فرزندان و ورود آنها به افسردگی وجود خواهد داشت.

اختلال خواب، اختلال اشتها، منزوی شدن و قطع ارتباط با دیگران می‌تواند از نشانه‌های ابتلا به افسردگی باشد. در چنین مواردی و بعد از تشخیص افسردگی، روان‌پزشک درمان‌های دارویی را آغاز می‌کند که برای فرد داغدار کمک‌کننده خواهد بود.

دکتر علی باغبانیان

روان‌پزشک، استادیار

دانشگاه علوم پزشکی تهران