آیا «اقتصاد ایده آل» امکان پذیر است

آیا می توان یک مدل اقتصادی ایده آل و نمونه با ترکیب و اتخاذ بهترین سیاست های اقتصادی مطلوب در جهان داشته باشیم

آیا می‌توان یک مدل اقتصادی ایده‌آل و نمونه با ترکیب و اتخاذ بهترین سیاست‌های اقتصادی مطلوب در جهان داشته باشیم؟ اگر چه امکان دستیابی به این امر حداقل تا آینده نزدیک در دنیای کنونی ما بعید به نظر می‌رسد؛ اما به‌کارگیری و پیروی از سیاست‌های موفق که در مناطقی از دنیا به کار گرفته شده‌اند و تطبیق آن با شرایط ملی و منطقه‌ای، می‌تواند رشد پایدار را تقویت کند و سرعت دستیابی به توسعه پایدار را بهبود بخشد.

در طول تاریخ اصلاحات اقتصادی، بسیاری از کشورهایی که در مسیر اصلاحات موفق بوده‌اند، از سیاست‌های سایر کشورها درس گرفته و آنها را با شرایط مربوط به کشور خود تطبیق داده‌اند. در طول تاریخ پرفراز توسعه اقتصادی کشورهای بسیاری از سیاست‌های دیگران درس گرفته‌اند؛ در قرن ۱۸ بریتانیا از هلند، در اوایل قرن ۱۹ پروس از بریتانیا و فرانسه، در اواسط قرن ۱۹ میجی ژاپن از آلمان، پس از جنگ جهانی دوم اروپا از آمریکا و دنگ شیائوپنگ چین از ژاپن.

در طول فرآیند استقراض نهادی و تطابق خلاقانه، نهادهای اقتصادی موفق و فناوری‌های پیشرفته لبه دانش در سطح جهان گستردگی پیدا می‌کنند و این امر رشد جهانی را بالا می‌برد. امروزه نیز اگر کشورها بخواهند برای یادگیری سیاست‌های موفق سایر کشورها زمانی را در نظر بگیرند، فرصت‌های بسیار خوبی وجود دارد و می‌تواند نتایج درخشان و پرسودی در پی داشته باشد.

● مقابله با بیکاری

در زمانی که بسیاری کشورها با بحران بیکاری مواجه شده‌اند، بخشی از جهان سرمایه داری به خوبی عمل می‌کند؛ شمال اروپا شامل آلمان، هلند و اسکاندیناوی. نرخ بیکاری آلمان در تابستان گذشته تنها در حدود ۵/۵ درصد بوده و نرخ بیکاری جوانان این کشور حدود ۸ درصد بوده است که به طور قابل ملاحظه‌ای پایین‌تر از سایر کشورهای توسعه‌یافته است. چگونه اروپای شمالی تا این حد موفق بوده است؟ همگی این کشورها از سیاست‌های مربوط به بازار کار فعال از جمله انعطاف در زمان کار، کارآموزی از زمان مدرسه (به ویژه کشور آلمان)، آموزش گسترده نیروی کار و تطبیق با نیازهای بازار استفاده کرده‌اند.

به همین ترتیب، در عصر بحران بدهی، آلمان، سوئد و سوئیس بودجه‌های نسبتا متعادلی دارند. بودجه هر سه این کشورها بر قوانینی که به آن تنظیم دوره‌ای تعادل بودجه گفته می‌شود، تکیه داشته است. هر سه کشور احتیاط‌های ضروری را برای تحت کنترل قرار دادن هزینه‌های استحقاقی و تامین اجتماعی انجام داده‌اند و سن بازنشستگی در این کشورها حداقل ۶۵ سال بوده است. همین امر مخارج آنها را نسبت به فرانسه و یونان که سن بازنشستگی در آنها حداقل ۶۰ سال است و هزینه‌های بازنشستگی همواره در حال افزایش بوده، کمتر کرده است.

در همین زمان، در دوران افزایش هزینه‌های مراقبت بهداشتی، بیشتر کشورها با درآمد بالا (از جمله کانادا و اقتصادهای غربی اتحادیه اروپا)، این هزینه‌ها را در نتیجه داشتن سطح بهداشت عالی به کمتر از ۱۲ درصد از درآمد ملی کاهش داده‌اند. این در حالی است که در آمریکا به دلیل سطح بهداشت متوسط، ۱۸ درصد از درآمد ملی صرف هزینه‌های مراقبت بهداشتی می‌شود. گزارش جدید موسسه پزشکی آمریکا نشان می‌دهد سالانه در حدود ۷۵۰ میلیارد دلار یا ۵ درصد درآمد ملی در قالب هزینه‌های اضافی در سیستم انتفاعی آمریکا از بین می‌رود که شامل اتلاف، کلاهبرداری، تقلب و بوروکراسی است.

● اطمینان از کارآیی انرژی

در دوره افزایش هزینه‌های نفت و بنزین، تنها تعداد معدودی از کشورها به دنبال بهبود کارآیی انرژی خود بوده‌اند. در کشورهای ثروتمند حوزه OECD به طور متوسط ۱۶۰ کیلوگرم انرژی معادل نفت، برای ایجاد هر ۱۰۰۰ دلار از تولید ناخالص داخلی یا GDP استفاده می‌شود. اما در کشوری چون سوئیس که در زمینه افزایش کارآیی مصرف انرژی سرمایه‌گذاری کرده است، برای ایجاد هر ۱۰۰۰ دلار تولید ناخالص داخلی، تنها ۱۰۰ کیلوگرم و در دانمارک معادل ۱۱۰ کیلوگرم انرژی معادل نفت به استفاده می‌رسد. در مقابل این رقم برای آمریکا ۱۹۰ کیلوگرم انرژی معادل نفت است.

در زمانی که تغییرات آب و هوایی به یکی از چالش‌های رو به گسترش بشریت تبدیل شده است، چندین کشور هستند که با سیاست‌های خاص به سمت اقتصاد با انرژی پاک و سطح کربن پایین‌تر حرکت کرده‌اند. به طور متوسط کشورهای ثروتمند، ۲/۳ کیلوگرم CO۲ در ازای مصرف هر کیلوگرم انرژی معادل نفت، تولید می‌کنند. اما فرانسه تنها ۱/۴ کیلوگرم CO۲ تولید کرده و موفقیت چشمگیری در استقرار انرژی پاک و استفاده از انرژی هسته‌ای کم‌هزینه‌تر داشته است. سوئد با نیرومحرکه برق، توانسته این رقم را به ۰/۹ کیلوگرم برساند و آلمان با وجود آنکه به دلایل سیاسی تولید داخلی انرژی هسته‌ای را متوقف کرده؛ اما می‌توان انتظار داشت که به واردات برق از نیروگاه‌های هسته‌ای فرانسه ادامه خواهد داد.

در دوره رقابت بسیار فشرده فناوری، کشورهایی که تامین مالی تحقیق و توسعه آنها از هر دو بخش عمومی و خصوصی بوده است، نسبت به سایر کشورها جلوتر بوده‌اند. آمریکا با اکتشافات اخیر خود در سیاره مریخ و دانش ژنتیک برتری بسیار متمایزی در این زمینه دارد، هرچند که با سیاست‌های کاهش هزینه ممکن است این برتری را به خطر بیندازد. در همین حال سوئد و کره جنوبی سرمایه‌گذاری در زمینه تحقیق و توسعه را گسترش داده و آن را به ۳/۵ درصد از تولید ناخالص داخلی رسانده‌اند، همچنین رژیم صهیونیستی (اسرائیل) سرمایه‌گذاری در این زمینه را به رقم قابل توجه ۴/۷ درصد از GDP رسانده است.

● مبارزه با نابرابری اجتماعی

نابرابری و فاصله طبقاتی در طول چند دهه گذشته در دنیا عموما رو به افزایش بوده است؛ اما حداقل چند کشور هستند که فاصله بین ثروت موجود و شکاف درآمدی را کاهش داده‌اند. برزیل به این منظور سطح آموزش عمومی را به طور قابل توجهی گسترش داده و به صورت نظام‌مند برنامه‌هایی در حوزه حمل‌و‌نقل‌ برای کاهش فقر، هدف‌گذاری کرده است. در نتیجه این سیاست‌ها نابرابری درآمدی در این کشور در حال کاهش است.

در دوره تشویش‌های فراگیر جهانی، کشور کوچک بوتان در جنوب آسیا سوالات فلسفی و عمیقی را در زمینه معنا و ذات شادی و رفاه مطرح کرده است. در بررسی جامعه متعادل که ترکیبی از رفاه اقتصادی، انسجام اجتماعی و پایداری زیست‌محیطی است، بوتان به خوبی به دنبال شادی ناخالص ملی به جای تولید ناخالص ملی بوده است. بسیاری کشورهای دیگر شامل انگلیس، به پیروی از بوتان رضایت شهروندان از زندگی را مورد ارزیابی قرار داده و در سیاست‌های خود اعمال می‌کنند. دانمارک، فنلاند و نروژ کشورهایی با بالاترین میزان رضایت از زندگی می‌باشند. اما امید به رسیدن به رضایت بالا برای کشورهایی که در عرض جغرافیایی پایین‌تر قرار دارند نیز وجود دارد. کاستاریکا در این زمینه رشد مناسبی داشته است. آنچه می‌توان گفت این است که شادترین کشورهای جهان به غیر از رشد اقتصادی به برابری، پاسخگویی و مسوولیت دموکراتیک، پایداری محیط‌زیست و نهادهای مدنی قوی تاکید دارند.

در دنیای واقعی کنونی تا رسیدن به چنین مقصدی راه درازی در پیش است؛ ولی با دیده‌بانی و آگاهی از سیاست‌های موفق کشورهای گوناگون، می‌توان آهنگ توسعه و پیشرفت در ابعاد ملی را تسریع بخشید.

یک مدل اقتصادی مطلوب و ایده‌آل می‌تواند از بهترین سیاست‌های اقتصادی تشکیل شده باشد: سیاست‌های نیروی کار آلمان، تامین اجتماعی سوئد، انرژی پاک فرانسه، سیستم مراقبت‌های بهداشتی کانادا، سیاست‌های کارآیی انرژی سوئیس، تحقیق و توسعه آمریکا، برنامه‌های کاهش فقر برزیل و شادی ملی کاستاریکا.

نویسنده: جفری سَکس

مترجمان:

هدیه تجلی

کارشناس ارشد اقتصاد محیط زیست

هومن ابوترابی

کارشناس ارشد MBA