فردایی پاک برای نسلی پاک

حمایت از سرمایه گذاران بخش خصوصی می تواند انرژی های نو و پاک را در کشورمان شکوفا نماید

منابع رو به زوال فسیلی دنیا، به یکی از چالش‌های اساسی حال حاضر تمدن بشری تبدیل شده است و حال آن که همین منابع، نقش بسیار مهمی در دستیابی به توسعه پایدار جوامع ایفا می‌نمایند.

با این وجود، کشورمان علیرغم برخورداری از منابع عظیم نفتی و گازی، در هیچ برهه‌ای از زمان نتوانسته در مسیر ثبات اقتصادی و توسعه پایدار گام بردارد و همواره مدیریت درآمدهای نفتی و گازی، چالش اصلی دولت‌های بر سر کار کشورمان و نوک پیکان منتقدان و دلسوزان اقتصاد ایران بوده است، چراکه در سال‌های گذشته، همواره بخش عظیمی از رشد اقتصاد ملی مرهون افزایش قیمت این منابع فسیلی – که البته با تزلزل خود، ثبات اقتصادی را متزلزل نموده – بوده است. بحران اقتصادی ۲۰۰۸ و حاشیه‌های نامطلوب آن می‌تواند مؤیدی باشد بر ادعای فوق، به طوری که با سقوط قیمت نفت به پایین‌تر از یک سوم خود در کمتر از یک ماه، اقتصاد بیمار ایران که شاهد رشد ۹/۶ درصدی در پایان سال ۸۶ بود، این بار با کاهش خیره‌کننده ۲ واحد درصدی در سال ۸۷ روبه‌رو شد.

● انرژی‌های نو در تقابل با منابع فسیلی

در کنار مشکلات مربوط به قیمت و عرضه انرژی فسیلی از سوی تولیدکنندگان آن در بازارهای جهانی، دلایل دیگری از جمله مسایل و مباحث زیست‌محیطی، سبب شده تا بسیاری از کشورهای جهان سرمایه‌گذاری‌های کلانی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر انجام دهند، به طوری که بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی انرژی (IEA)، کشور چین در ابتدای سال ۲۰۰۸، رقمی معادل ۳۳۰ میلیون دلار برای تولید بیش از ۷۰ میلیون کیلووات ساعت برق‌ از طریق توربین‌های بادی برای تولید انرژی پاک سرمایه‌گذاری نموده است. گفتنی‌است چین با تولید ۵/۲ میلیارد تن زغال‌سنگ در سال – که معادل ۷/۳۹ درصد کل زغال‌سنگ تولیدی در جهان می‌باشد - در صدر کشورهای آلاینده جهان قرار دارد و سرمایه‌گذاری این کشور در زمینه توربین‌های بادی نشان از توجه آن به تولید انرژی پاک دارد.

علاوه بر مسایل زیست‌محیطی، رشد روزافزون جمعیت جهان – که بر اساس گزارش سازمان ملل، رقمی در حدود ۲۷۰ هزار نفر در روز به آن افزوده می‌شود – و در نتیجه، رشد تصاعدی تقاضای انرژی در مقابل ذخایر محدود و پایان‌پذیر منابع فسیلی – علیرغم کشف ذخایر و میادین جدید – نیاز به منبعی دیگر را برای این سطح تقاضا طلب می‌نماید. علیرغم همه تأکید‌ها و مزیت‌هایی که در استفاده از انرژی هسته‌ای به‌عنوان سوختی پاک وجود دارد، اثرات مخرب زیست‌محیطی آن - که به گفته کارشناسان، تشعشعات ناشی از زباله‌های هسته‌ای حتی می‌تواند تا ۱۰ هزار سال بر جای بماند - می‌تواند این انرژی را در زمره انرژی‌های ناپاک قرار دهد.حال این سؤال مطرح است که چرا کشورمان با برخورداری از ذخایری بالغ بر ۵/۱۳۸ تریلیون بشکه نفت خام و رقمی در حدود ۲۷ تریلیارد مترمکعب گاز طبیعی و با عنایت به ارقام بالای سرمایه مورد نیاز برای بهره‌مندی از منابع تجدیدپذیر – که به گفته کارشناسان برای تولید هر کیلووات ساعت از انرژی بادی، رقمی بیش از هزار و ۵۰۰ دلار سرمایه‌گذاری ثابت مورد نیاز است – باید به فکر سرمایه‌گذاری در منابع تجدیدپذیر باشیم؟

یکی از جواب‌های این سؤال را باید در شدت مصرف بسیار بالای انرژی کشورمان در سال‌های اخیر جست که ایران را پس از روسیه در جایگاه دوم جهانی قرار داده است و بی‌شک با ادامه این روند، جای روسیه را خواهیم گرفت. بر اساس پیش‌بینی کارشناسان انرژی و با توجه به وضعیت نامناسب و نگران‌کننده مصرف انرژی در کشور و عنایت به سیستم فرسوده صنعت نفت ایران، برای تولید و استخراج نفت، سرمایه‌گذاری بسیار کلانی نیاز است که در صورت عدم تأمین آن، ایران در آینده‌ای نه چندان دور و در چشم‌انداز ۲۰۲۰ - یعنی ۵ سال زودتر از موعد افق ۱۴۰۴ - به واردکننده انرژی تبدیل می‌شود. در کنار این مسایل و با توجه به پتانسیل بسیار مناسبی که کشورمان در زمینه تولید انرژی‌های برق‌آبی، بادی، خورشیدی و زمین‌گرمایی دارد، می‌باید نگاه مسؤولان به این منابع – البته نه به عنوان جایگزینی برای منابع فسیلی در کوتاه‌مدت – و راه‌های ترغیب بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در این بخش تغییر یابد که تصویب قانون تضمین خرید برق بخش خصوصی در آبان سال گذشته، نشان از دید باز مسؤولان به انرژی‌های نو داشته که باید به آن سرعت بیشتری داد، چرا که با توجه به حرکت کشورهای منطقه – همچون امارات عربی متحد که به مقر سازمان انرژی‌های نو در جهان بدل شده - دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز در این مقوله با روند فعلی، کمی دشوار خواهد بود.

همچنین بهره‌مندی از منابع عظیم زیست‌توده - که براساس پیش‌بینی‌ مؤسسه DLR آلمان، پتانسیل تولید انرژی آن در ایران در سال ۲۰۵۰ رقم قابل توجه ۳ هزار و ۴۰۰ مگاوات خواهد بود – دلیل دیگری است که توجه به انرژی‌های تجدیدپذیر را در ایران بیش از پیش نمایان می‌سازد. اما چرا با تمام نکات مثبتی که انرژی‌های تجدیدپذیر از آن برخوردارند، روند سرمایه‌گذاری در آنها کُند بوده است؟

همان‌طور که اشاره شد، یکی از دلایل عدم بلوغ و تکامل انرژی‌های نو، هزینه‌های بالای مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری در این بخش است. همین مطلب عاملی بوده تا سرمایه‌گذار خصوصی، ورودی موفق به این بخش نداشته باشد. علاوه بر این، فقدان آشنایی سرمایه‌گذاران خصوصی با نحوه سرمایه‌گذاری، منابع مورد نیاز، کمبود اعتبارات و تسهیلات مورد نیاز برای بهره‌برداری و به اجرا در آوردن پروژه‌های تجدیدپذیر در کنار قِلّت متخصصان و عدم تدوین قانونی مدون برای راهبرد این صنعت از مهمترین دلایل کندی پیشرفت انرژی‌های نو در ایران بوده است.

در کنار مطالب فوق، عدم ورود سرمایه‌گذار خارجی، درد دیگری است که انرژی‌های نو کشور از آن در رنج است. نوع تنظیم قراردادهای مربوط به این بخش که نشان‌دهنده فقدان قانون‌مداری در جذب سرمایه‌ها در این عرصه است، درد دیگری است که دامن‌گیر انرژی‌های نو شده است. در حال حاضر، عموم قراردادهای مربوط به سرمایه‌گذاری خارجی در ایران به‌گونه‌ای است که به جای توجه به سرمایه‌گذار خصوصی و بانک سرمایه‌گذار، بیشتر به نفع دولت و به ضرر سرمایه‌گذاران تنظیم می‌شود. نوع تنظیم قراردادهای CDM – مکانیزم توسعه پاک تحت پروتکل کیوتو – در ایران نمونه‌ای بارز از مشکلات قوانین کشورمان در رابطه با تنظیم قراردادهای مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی است. حق استفاده از CDM – که به هر دلیلی به کاهش نشر آلاینده کربنی انجامیده است – در تمام کشورهای خارجی، متعلق به بخش خصوصی سرمایه‌گذار است که متأسفانه این مسأله در کشور ما رعایت نمی‌شود و می‌باید هرچه زودتر چاره‌ای برای آن اندیشیده شود.

اما در راستای تبیین سیاستی راهبردی در چارچوب توسعه و رشد انرژی‌های تجدیدپذیر، دولت می‌تواند از طریق پرداخت یارانه، مردم را تشویق به خرید و نصب سلول‌های فتوولتاییک بر سقف منازل و ساختمان‌های اداری نماید تا از این طریق، هم برق مورد نیاز واحدهای مسکونی و اداری تأمین شود و هم با خرید مازاد برق تولید شده، به افزایش تولید شبکه برق سراسری کمک نماید. نکته حایز اهمیت در آن است که با اعمال چنین راهکاری، عملاً‌ بخش غیر دولتی برای فروش بیشتر برق به دولت، ناخود‌آگاه به تعدیل مصرف انرژی خود دست خواهد زد که همان دستیابی به هدف اصلاح الگوی مصرف خواهد بود.