فارابی و حضور در مدینه فاضله

فارابی در ابتدای بحث خودش در تقسیم نبوی علوم، سیاست را ذیل علم مدنی قرار می‌دهد.او در باب علم مدنی می‌نویسد: «علم مدنی از انواع رفتار و افعال ارادی و از آن ملكات و اخلاق و سجایا …

فارابی در ابتدای بحث خودش در تقسیم نبوی علوم، سیاست را ذیل علم مدنی قرار می‌دهد.او در باب علم مدنی می‌نویسد: «علم مدنی از انواع رفتار و افعال ارادی و از آن ملكات و اخلاق و سجایا و عاداتی كه افعال و رفتار ارادی از آنها سرچشمه می‌گیرند بحث می‌كند» سپس به سعادت و راه نیل به آن می‌پردازد كه مبحث مهم فلسفه سیاسی فارابی است. بنابراین فارابی علم مدنی را هم متامل اخلاق و هم متامل حكومت و سیاست می‌داند. ضمنا علم مدنی را به دو جزء نظری و عملی تقسیم می‌كند: در قسمت نظری به شناسایی سعادت و در قسمت عملی به نحوه تحقق این سعادت كه در جامعه امكانپذیر است، می‌پردازد.

مدینه فاضله‌ای كه فارابی ترسیم می‌كند و قرار است در آن انسان به هدف غایی خود كه سعادت است بپردازد، مطابق نظام فلسفی است كه قبلا تشریح كرده است. فارابی پس از تشریح نظام خلفت و پیدایش اجسام آسمانی و شكل‌گیری افلاك به پیدایش انسان و به تبع آن جامعه می‌پردازد و بر این اساس درباره مدینه فاضله خود توضیح داده و مدینه‌های مخالف آن را نیز توضیح می‌دهد. در راس مدینه فاضله، رئیس اول است كه آگاه به خیر و مصلحت افراد جامعه می‌باشد. وظیفه اوست كه افراد جامعه را به سعادت كه عبارت از خیر مطلق می‌باشد رهنمون كند. رئیس اول كه قرار است انسان‌ها را به سوی سعادت رهبری نماید، خود لازم است كه از فضایل اخلاقی، نظری و عملی برخوردار بوده تا شایستگی این جایگاه را داشته باشد.

در نتیجه این بحث می‌توان گفت كه از دید فارابی و با پیشفرض عدم انفكاك سیاست و اخلاق، غرض انسان رسیدن به سعادت است. اما این سعادت جز در جامعه یا مدینه محقق نمی‌شود. انسان در جامعه امكان رسیدن به كمال را می‌یابد. البته منظور فارابی این نیست كه انسان باید مطیع جامعه باشد. بلكه می‌خواهد بگوید جامعه هدفی جز كمال آدمی ندارد و آدمی نیز جز از طریق جامعه به این كمال كه همان سعادت وی است، دسترسی پیدا نمی‌كند. بنابراین همانطور كه قبلا نیز گفته شد، در دستگاه فلسفی فارابی اصلا تصوری از جدایی سیاست و اخلاق نیز دیده نمی‌شود؛ هدف انسان سعادت است و رسیدن به كمالات. این امر نیز تنها در جامعه و از طریق سیاست و حكومت میسر است.