خردورزی از خردسالی

زبان فارسی، خِر‌َد ایرانی و غیرت شیعی زنده است، چون فردوسی و چامه‌های او زنده است، این سه رکن فرهنگ اصیل ما، در شاهنامه که نه نامه شاهان بلکه شاه (کار سرگذشتِ) نامه‌هاست، به …

زبان فارسی، خِر‌َد ایرانی و غیرت شیعی زنده است، چون فردوسی و چامه‌های او زنده است، این سه رکن فرهنگ اصیل ما، در شاهنامه که نه نامه شاهان بلکه شاه (کار سرگذشتِ) نامه‌هاست، به فاخرترین شکلی که ساخته و پرداخته شده است. پیش از اینکه رادیو و تلویزیون تمام لحظه‌های خلوت و اندیشه را در زندگی ایرانی تصرف کند، حدود پنجاه سال پیش، خواندن شاهنامه در محافل خصوصی خانوادگی، نقل قصه‌های آن به شعر و نثر از زبان گرم و بیان پخته بزرگ‌ترهای خانواده، جزء آداب و رسوم همیشگی خانواده‌های اصیل ایرانی بود. شاهنامه و دیوان حافظ و کلیات سعدی همه جا بود، از سرای اعیان تا کلبه دهقان و کودکان ایران با نیوشیدن سخن دفتر حکیم طوس، شهد زبان فارسی را می‌نوشیدند و استخوان‌بندی نظم دفترشان از همین اکسیر جاودانه مایه می‌گرفت. همین است که می‌بینیم بزرگ‌ترین استادان نگارش و پژوهش به زبان پارسی، از همان محافل گرم خانواده‌های اصیل ایرانی برآمده‌اند و بن‌‌مایهٔ زبانی و بیانشان، با این زبانِ به اصطلاح فارسیِ امروزی که برآمده از تباهیها و ویرانیهای زبان وسایل ارتباط جمعی (رادیو، تلویزیون، مطبوعات و رایانه‌ها) و زبان فیلمهای تلویزیونی مبتذل است، فرسنگها فاصله دارد.

ما از شاهنامه نه تنها درس ظلم‌ستیزی، خِر‌َدورزی، دوستی اهل بیت (ع) و راست‌کرداری را می‌آموزیم، بلکه با ضرب‌آهنگ زبان فاخرِ فارسی و کلاسیک، موسیقی دل‌فریبِ حروف و کلمات و تصویرسازیهای بکر و بدیع آشنا می‌شویم. اکنون در کشورهای غربی، به خاطر فاصله تاریخیِ بعیدی که زبان کلاسیک قرون گذشته‌شان با زبان امروزی‌شان دارد، متون قدیمی را به زبان امروزی بازنویسی می‌کنند تا کودکان و نوجوانانشان، سررشته پیوند را با فرهنگ و ادب کشورشان از دست ندهند، ولی در کشور ما، اشعار فاخر بزرگانمان، با مختصری توضیح در معانی بعضی لغات و کلمات، برای همگان قابل فهم است. بعضی از موسیقیدانان که فقط ردیف را ملاک قرار داده‌اند، تصورشان بر این است که اشعار فردوسی را می‌بایست در مایه چهارگاه خواند. در حالی که سن‍ّت هنری موسیقی ایران بسیار فراتر از چهارچوبهای موسیقی ردیف است و دامنهٔ خلاقیت در آن با استفاده از گوشه‌های مختلف تمام دستگاهها و آوازها باز و گسترده است.

به‌‌رغم اینکه شصت هزار بیت شاهنامه همگی در یک وزن ثابت (بحر متقارب) بوده و از این حیث محدودیتهایی را ایجاد می‌کند، با این حال که در مقابل محدودیت وزن می‌توان از تنوع نغمات و الحان بهره ج‍ُست و آثار بدیع و خوانشهای موسیقایی متنوعی را از شاهنامه فردوسی ارائه داد.

هنگام شاهنامه‌خوانی با موسیقی برای کودکان باید به این نکته توجه داشته باشیم که فهماندن لطایف حکمی و فلسفی و یا اسطوره‌شناسی شاهنامه به کودکان هدف ما نیست. هدف این است که حافظه شنیداری خردسالان ابتدا با موسیقی کلمات و وزن اشعار شاهنامه آشنا شود و در ضمیرش بنشیند. اگر کودکان از ابتدا با اشعار گوناگون و شعرخوانی با صدای بلند آشنایی یابند در آینده موسیقیدان قابلی در هر زمینه موسیقایی خواهند شد. نمونه‌های آن استادان معاصری هستند که چه در نوازندگی و چه در آهنگسازی وقتی کارهایشان را می‌شنویم متوجه می‌شویم در قبال دیگر هنرمندان هم‌رتبهٔ خود تفاوت دارند و برای مردم دلنشین‌ترند. نمونه بارز آن در کار کودکان خانم سودابه سالم هستند که در تفکر و طراحی و تدوین اجرای آموزشی همت و تلاش خود را دریغ نمی‌کنند.