به مناسبت سالروز در گذشت طاهره صفارزاده, شاعر و نویسنده بانویی در گذر مهتاب

یک روز پرشور و آینده ساز, واقعه ای که اگرچه در ظاهر غمی می افزود بر غم ها, ولیکن چونان چراغی فروزان روشنایی بخش مسیر کمال جوی زندگی این بانوی کمال آفرین بود

یک روز پرشور و آینده ساز، واقعه ای که اگرچه در ظاهر غمی می افزود بر غم ها، ولیکن چونان چراغی فروزان روشنایی بخش مسیر کمال جوی زندگی این بانوی کمال آفرین بود. سال ۱۳۴۲ بود که در اردوی کارگران شرکت نفت سخنرانی توفنده و بیدارگرانه ای در مخالفت با دعا و ثنا، به جان شاه بیدادگر زمان برپا نمود و همین اعتراض مبارزه طلبانه اش موجب اخراج او از سمت مترجمی فنی متون شرکت نفت و ورود او به عرصه وسیعتری از دریای بیکران علم و دانش گردید. این اتفاق مقدمه ای شد برای رشد و پویایی و تحرک بیشتر این بانوی نخبه مسلمان یعنی طاهره صفارزاده.

دکتر طاهره صفارزاده شاعر، نویسنده و مترجم گرانقدر کشورمان در سال ۱۳۱۵ در شهر سیرجان متولد شد. او پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و دبیرستان موفق به فارغ التحصیلی در رشته زبان و ادبیات انگلیسی از دانشگاه تهران شد و همین تحصیلات مقدمه ای برای موفقیت های پررنگ و چشمگیر او در آینده گردید.

وی مدتی پس از فارغ التحصیلی به کار در یک شرکت بیمه و ضمنا تدریس پرداخت؛ سپس به عنوان کارمند دفتری در شرت نفت مشغول به کار شد و پس از مدتی در همان شرکت به اداره نگارش و ترجمه و ویراستاری انتقال یافت و به عنوان مترجم متون فنی در شرکت نفت مشغول به کار گردید؛ اما روحیه انقلابی و مبارزه جوی او باعث شد که به خاطر یک سخنرانی بیدارگرانه در اردوی کارگران شرکت نفت که در سال ۱۳۴۲ برپا شده بود از کارش برکنار شود و این اخراج نقطه عطفی برای موفقیت های بعدی او به حساب آمد. چنانچه پس از آن در انگلستان مشغول به حرفه سناریونویسی گردید و به نقد سینما پرداخت و در آینده نیز در همین رشته ادامه تحصیل داد.

این استاد فرهیخته از نوجوانی ذوق و قریحه شاعرانه ای داشت. به نقل از خاطراتش اولین شعرش در مقطع اول دبیرستان در روزنامه دیواری نصب شد و به عنوان تشویق یک جلد دیوان جامی از طرف آموزش و پرورش هدیده گرفت. مرحوم صفارزاده قلبا فردی مذهبی و انقلابی بود؛ چنانچه دوران پرتلاطم و گرانبهای جوانی او که مصادف با برپایی انقلاب اسلامی بود، باعث غفلت او از این مسئله نشد؛ وی در کنار دیگر مشغله های علمی سلاح قلم را به دست گرفت و با سرودن اشعار انقلابی و بیدارگرانه اش، دیدگاههای سیاسی خود را از مجرای اشعار مذهبی و اخلاقی مطرح می نمود که برای جامعه آن روز بسیار جذاب بود و مورد استقبال زیادی قرار گرفت. وی مرکزی به نام «کانون فرهنگی نهضت اسلامی» را با همکاری نویسندگان دیگر تاسیس کرد و در سال ۱۳۵۵ به اتهام نوشتن شعر «مقاومت دینی» از دانشگاه اخراج شد. صفارزاده پس از پیروزی انقلاب اسلامی از سوی همکاران خود به عنوان رئیس دانشگاه شهید بهشتی و نیز رئیس دانشکده ادبیات این دانشگاه انتخاب شد.

این شاعر انقلابی و مبارز در سال ۵۶ کتاب «سفر پنجم» خویش را عرضه نمود که موضوع آن «نامه حکم امام علی(ع) برای مالک اشتر و مسایل فقهی حکومتی بود. صفارزاده در شعر سفر سلمان در این دفتر، به چگونگی وارد شدن اسلام به ایران پرداخت و از این زاویه شور و احساس انقلابی خود را با محوریت اسلام و تدین در قالب اشعاری پرشور و روشنفکرانه بیان نمود. از این رو به عنوان شاعری مبارز و انقلابی معروف گردید و از سوی قاهره حکم شاعر مبارز گرفت.

اشعار او که بیشتر جنبه مردمی دارد به دور از ابهام و پیچیدگی و با زبان و بیانی بسیار شیوا، روان و صمیمی سروده شده اند. در سروده «سروش قم» که در تجلیل از رهبر کبیر انقلاب سروده شده، صفارزاده احساس و علاقه قلبی خود را نسبت به این امام همام به زیبایی بیان نموده است. در سالهای اول انقلاب درخشش خاص این بانوی فرهیخته بسیار چشمگیر بود. تواضع، فروتنی و درک و شناخت والا شاخصه بارز این بانوی عالمه بود چنانچه با بررسی اجمالی در اشعار او به این نکته مهم می رسیم که پربسا مدترین واژه ها در میان اشعار او «راه، صراط، طریق، حرکت، مسیر، مذهب و طریقت» است و این نشان از اراده محکم و استوار و تعهد نسبت به طی مسیر پرفراز و نشیب علم و دانش و دینداری در جاده بیکران زندگی این هنرمند کمال آفرین است.

دکتر صفارزاده با اشراف بر نوآوریها و ابداعات جهانی شعر خود را صاحب سبک نمود. سخن او در ساختاری شاعرانه انسان و بشریت را به سمت و سوی پویایی و تحرک و کمال دعوت می نماید در همین راستا به عنوان بنیانگذار شعر دهه ۶۰ معرفی گردید و از سوی سازمان ادبیات آسیا و آفریقا به عنوان زن نخبه مسلمان جهان شناخته شد؛ در سال ۲۰۰۵ عنوان برترین نویسنده زن مسلمان از سوی انجمن نویسندگان آفریقایی و آسیایی مصر را به خود اختصاص داد و در سال ۷۱ به عنوان استاد نمونه کشوری معرفی گردید که این افتخارات موجب بالندگی دنیای زنان اسلام و ایران است.

از این شاعر گرانقدر ۱۲ مجموعه شعر با عناوین رهگذر مهتاب، طنین در دلتا، سد و بازوان، سفر پنجم، حرکت و دیروز ، بیعت با بیداری، مردان منحنی، دیدار صبح، در پیشواز صلح، هفت سفر، روشنگران و جلوه های جهانی منتشر شده است. طاهره صفارزاده نخستین مجموعه شعر خود را در سال ۱۳۴۱ با عنوان «رهگذر مهتاب» منتشر نمود. سپس برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و با دنیای شعر انگلیسی انس گرفت. از آن پس تا مدتها از نظر ساخت و قالب از شعر انگلیسی متاثر بود.

خود او هم اشعاری به این زبان سروده که برخی از آنها در مجموعه «سرو بازوان» وی به فارسی برگردانیده شده است. صفارزاده در دهه ۵۰ به شعر مذهبی روی آورد به طوری که در برخی از مجموعه های او مانند سفرپنجم (۱۳۵۶) و به ویژه بیعت با بیداری (۱۳۵۸) که در برگیرنده قطعاتی مربوط به سالهای نزدیک به انقلاب اسلامی است، اعتقاد اسلامی و روح اعتراض مذهبی کاملاً غلبه یافته است. در دو مجموعه سفر پنجم و بیعت با بیداری صفارزاده، اشعار مشخصی در مایه ادب مقاومت از قبیل «سفر سلمان»، «سروش قم» و «آتش فشان» دیده می شود. روی آوردن صفارزاده از شعر کلاسیک به شعر نو و در ادامه آن به شعر بی وزن و سپید یکی از بزرگترین پیشرفتهای او محسوب می شود؛ چنانچه در این قالب به راحتی اندیشه و پیام خود را به مخاطبان گوناگون عرضه می داشت. زبان شعر او سادگی، فصاحت و جسارت خاصی دارد که توانسته به دور از تقیدهای وزن و آهنگ و موسیقی به بیان اندیشه و ذهنیت خود نسبت به مسایل موجود در جامعه بپردازد.

اشعار عاشقانه او نیز متاثر از فضای اجتماعی و فرهنگی جامعه آن روزگار می باشد؛ چنانچه روح اعتراض و عدالت جویی در اکثر اشعار او به روشنی نمایان است. صفارزاده با استفاده از تکنیک های خاص شاعرانه خود مفاهیم دینی و اخلاقی را در قالب اشعار انقلابی و مذهبی بیان نموده است. قلم و شعر صفارزاده چونان سلاحی گرم در میدان احساس و اندیشه مبارزین و انقلابیون را به شور و تحرک وا می داشت. مرحوم صفارزاده اولین قدم در عرصه علم و هنر را با شاعری آغاز نمود و این سر آغازی بود برای گام های بلندتر او در عرصه های دیگر رشد و شکوفایی. وی پس از وارد شدن در عرصه شعر و ادب قدم در وادی مقدس ترجمه قرآن کریم نهاد. این حرکت بی نظیر او همراه با مطالعه تفاسیر قرآن کریم به زبان فارسی و انگلیسی بود.

در ادامه به تحقیق در اشکالات بنیادی و فنی ترجمه قرآن کریم پرداخت و این تحقیقات را در چهار دفتر با عنوان «معادلات اشتباه» به اهل علم و پژوهش تقدیم نمود. مرحوم صفارزاده ترجمه های زمان خود را کامل نمی دید و نیاز به ترجمه کامل تر و جامع تر را احساس می کرد. وی معتقد بود که علت کم اقبالی مردم جهان به قرآن، تحت اللفظی بودن ترجمه آن است. از این رو در مقدمه کتاب انگلیسی به فارسی خود نیز به این نکته اشاره نموده است که فقدان علایم دستوری و معادل یابیهای مفهومی برای خواننده انگلیسی مشکل ایجاد می کند. این استاد فرهیخته در ترجمه فارسی به انگلیسی قرآن کریم که با استقبال چشمگیری نیز مواجه شد تئوری معادل یابی های واژگان تخصصی را عرضه نمود. وی اعتقاد داشت که باید در متون مذهبی معادل یابیها مفهومی باشد تا به درک و شناخت خواننده کمک شود. در ترجمه گرانبهای دکتر صفارزاده بنابر نیاز و لزوم به شأن نزول آیات اشاره نیز شده است و از لحاظ تاریخ اسلام اطلاعات ارزشمندی به خواننده ارائه می دهد.

زیرنویس این آیات نیز مستدل از تاریخ اسلام است که این حرکت علمی و پژوهشی، ارزشی صد چندان به اثر گرانبهای او بخشیده است. در نتیجه این تلاشهای خالصانه و پیاپی دکتر صفارزاده در سال ۸۰ عنوان خادم القرآن گرفت. وی در کتاب «ترجمه های نامفهوم» نیز به نقایص ترجمه پرداخت. او با گوشه چشمی که بر نظریه های ترجمه در جهان داشت معتقد بود که ترجمه باید تخصصی باشد و مترجم به زبان مبدع و مقصد و موضوع متن پیش رویش احاطه کامل داشته باشد و با فرهنگ دو ملت آشنایی و برآن اشراف داشته باشد. کتاب «اصول و مبانی ترجمه» نیز از دیگر آثار ارزشمند این پژوهشگر فرهیخته می باشد که در آن به علم ترجمه در صورت فنی ترجمه علمی و عملی پرداخته است. صفارزاده در کتاب «اصول و مبانی ترجمه» علاوه بر پرداختن به زوایای علمی و عملی ترجمه اصول جزیی ترجمه را نیز مورد نظر قرار داده است.

که در نتیجه این فعالیتهای گرانقدر و تلاش بی سابقه در عرصه تخصصی و فنی علم ترجمه به عنوان پایه گذار نقد علمی ترجمه در ایران شناخته شد. از او کتابهایی درباره نقد ترجمه در زمینه های ادبیات، علوم و علوم قرآنی و ویراستاری در ۳۶ جلد به صورت زبان تخصصی منتشر شده است. وی موفق نشد ترجمه نهج البلاغه که تا این اواخر مشغول کار بر روی آن بود را در زمان حیاتش به پایان برد. روحش شاد و راهش همیشه مستدام.

فهیمه بافنده