چگونه موفقیت یک ازدواج را پیش بینی کنیم

پرسشی از دکتر بدری سادات بهرامی روان شناس و مشاور خانواده

«ببین شکور، می‌خوام ببینم من و تو چه‌قدر از نظر عاطفی با هم شباهت داریم. چند تا سوال ازت می‌پرسم، اگر درست جواب بدی، مشخص می‌شه من و تو از نظر عاطفی با هم تفاهم و مشابهت داریم یا نه!» این بخشی از دیالوگ دریا و شکور در سریال شمس‌العماره بود که با تعجب مرد داستان از اینکه آزمون تفاهم چرا بعد از ازدواج انجام می‌گیرد، همراه بود. شاید این موضوع در سریال به‌صورت طنز نمایش داده شده باشد اما در عالم واقعیت نیز گهگاه اتفاق می‌افتد...

امروزه در دفاتر مشاوران و روان‌شناسان از این دست آزمون‌ها زیاد انجام می‌گیرد. البته برخی از این کارشناسان، به دقت به صحبت‌های زوج‌های داوطلب ازدواج گوش می‌کنند و برخی دیگر که کم هم نیستند، مبلغ گزافی بابت انجام دادن و تفسیر این آزمون‌ها از مردم می‌گیرند و کاری به خواسته‌ها و درددل زوجین ندارند. اما این تست‌ها تا چه حد صحت دارند و اصولا چه چیزهایی را می‌سنجند؟ دکتر بدری‌سادات بهرامی، روان‌شناس و مشاور خانواده به این سؤال جواب می‌دهد.

▪ خانم دکتر! به‌عنوان اولین سوال، آیا شما از همه داوطلبان ازدواج و مشاوره قبل از آن، برای تشخیص هم‌خوانی، تست و آزمون می‌گیرید؟

ـ تقریبا بله. چون برای تعیین خطوط و اصول کلی شخصیت و رشد و تکامل عاطفی به ما کمک می‌کند اما باید در کنار شرح حال کامل و جامع باشد.

▪ رشد و تکامل عاطفی برای چیست؟ آیا اساس آزمون است؟

ـ به نوعی بله. در حقیقت یک روان‌شناس معروف به نام اشترنبرگ که مثلث عشق را توصیف کرد، متوجه شد رشد و تکامل عاطفی در یک فرد، به مسایل ژنتیک و محیطی که فرد در آن رشد کرده و عوامل محیطی گوناگون دیگر مربوط می‌شود و این موضوع شاخص بسیار مهمی در جهت تشخیص بلوغ عاطفی و میزان انطباق آن با شرایط مختلف محیطی است. به همین علت آزمون‌هایی را برای تشخیص هم‌خوانی و رشد عاطفی افراد به ویژه داوطلبان ازدواج ابداع کرد.

▪ خب، این تست‌ها و آزمون‌ها چه‌قدر در صحت پیشگویی موفقیت‌آمیز بودن یک پیوند زناشویی نقش دارد؟

ـ ببینید، می‌توانم بگویم قطعا نقش به مراتب کمتری از ابراز هوشمند یعنی تجزیه و تحلیل انسان ماهر و مجرب در زمینه روان‌شناسی دارد. این ابزار، وسیله کمکی است در دست روان‌شناس نه اینکه اساس تشخیص و رد و تایید پیوند زناشویی. این انسان به مثابه ابزار هوشمند است که شخصیت افراد را براساس گفته‌ها و محتوای آنها و نگاه عاطفی و نحوه بروز عواطف افراد را ارزیابی می‌کند و اگر مشکلی یا انحرافی از محدوده طبیعی وجود داشته باشد، می‌تواند بگوید که آیا قابل حل است یا بهتر است از برقراری پیوند زناشویی خودداری کنند.

▪ اگر فرض کنیم که تست‌ها، نامتناسب بودن زوجین را نشان بدهدو ابزار هوشمند یا روان‌شناس هم تناسب زوجین را نشان دهد، تصمیم براساس کدام خواهد بود؟

ـ اولا، به ندرت اختلافی در این حد یعنی کاملا متضاد هم به دست می‌آید. شاید در برخی موارد حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد اختلاف موجود باشد که در این موارد هم همان‌طور که گفتم این کارشناس مشاور است که می‌بیند و تصمیم می‌گیرد که اگر مشکلی وجود دارد، حل شدنی است یا خیر. اما تست و آزمون، نمی‌تواند این تغییرات رفتاری را پیش‌بینی کند. مطمئنا با انسان طرف هستیم نه با ماشین و احتمال وجود هرگونه تغییری در رفتار انسان‌ها با گذشت زمان وجود دارد.

▪ در فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف، به این آزمون‌ها چگونه نگاه می‌شود؟

ـ در کشورهایی مثل آمریکا و اروپا که خود تولیدکننده این آزمون‌ها هستند، اولا این آزمون‌ها متناسب با فرهنگ و شرایط جامعه آنجا ابداع می‌شود و البته ما این تست‌ها را براساس مشخصات فرهنگی و اجتماعی خود بومی‌سازی می‌کنیم. اما دوم و موضوع مهم این است که در این‌گونه کشورهای پیشرفته یک فرهنگ ضدتست وجود دارد و هرگز برای همه افراد، انجام دادن آزمون‌های روان‌شناسی و ازدواج را توصیه نمی‌کنند. اما در ایران، همان‌طور که مردم به پزشک مراجعه می‌کنند و تا با نسخه سرشار از دارو از مطب بیرون نیایند، گویی به پزشک مراجعه نکرده‌اند، تصور می‌کنند وقتی به روان‌شناس و مشاور مراجعه می‌کنند، حتما باید تست و آزمون روان‌شناسی بدهند. این باور اشتباه است و باید در کشور ما هم اصلاح شود چون شخصیت، عواطف، هوش هیجانی و اصولا رفتارهای انسانی، پیچیده‌تر از آن هستند که حتی با حدود ۵۰۰ سوال تست MMPI سنجیده شوند که تازه یکی از چند آزمون شخصیت‌شناسی است. تست‌ها براساس شرایط فرد و جامعه و عوامل محیطی ممکن است پاسخ‌های متفاوتی در دو فرد با شرایط جسمی و روانی مشابه نشان ‌دهد. پس افراد نباید زیاد روی این تست‌ها اصرار کنند بلکه باید به روان‌شناس اجازه بدهند تا خود تشخیص دهد که آیا به برگزاری آزمون شخصیت نیاز است یا خیر و چه سوال‌هایی باید ارایه شود.

▪ اگر زوجی بخواهند والدین خود را به ازدواج‌شان وادار کنند و مجاب‌شان کنند که با هم تشابه عاطفی دارند و سوالات را به دروغ و با هماهنگی جواب دهند، شما و همکاران‌تان متوجه می‌شوید؟

ـ قطعا همین‌طور است؛ چون حتی در خود سوالات، سوال‌های انحرافی زیادی وجود دارد که اگر به یک یا چند سوال، جواب مشابه دهند، آن سوالات انحرافی، مچ‌شان را می‌گیرد و در ضمن اگر از این مرحله هم عبور کنند، سوال‌هایی که روان‌شناسان و مشاوران می‌پرسند، نقطه‌ضعف موجود را مشخص خواهد کرد.

▪ چه عواملی را در این آزمون‌ها می‌سنجید؟

ـ یکی از این تست‌ها، آزمون MMPI است که بیماری و سلامت را در زمینه روان می‌سنجد. آزمون بعدی، قصه عشق اشترنبرگ است که خود به بخش‌هایی مانند قصه سفر، قصه تجارت و قصه اعتیاد و... تقسیم‌بندی می‌شود و براساس سوالات و نمره‌دهی به آنها میزان تشابه زوجین را در موقعیت‌های مختلف زندگی می‌سنجد و نشان می‌دهد، چه ارتباط عاطفی ممکن است بین این زوج وجود داشته باشد.

▪ شما در بخش هوشمند آزمون، چه سوالاتی می‌کنید؟

ـ ما در این بخش، در حقیقت چارچوب اولیه لازم برای تشکیل زندگی مشترک را می‌سنجیم. اینکه نیروهای تربیتی و شیوه رشد و تکامل و محیط تربیتی و فرهنگ حاکم بر خانواده چگونه است. بعد از آن تناسب اعتقادی و فرهنگی را می‌سنجیم. اقتصادی یعنی جهان‌بینی فرد نسبت به هستی و موجودیت انسان و فرهنگ یعنی ارزش‌ها و ضدارزش‌ها در هر خانواده براساس محیط تربیتی و فرهنگ خانوادگی. ممکن است ارزش در یک خانواده، در خانواده‌ای دیگر با فرهنگ دیگر، ضدارزش محسوب شود. خودم از مراجعه‌کنندگان سوالاتی درباره روابط خانوادگی می‌پرسم و واکنش‌ها و عقاید طرف مقابل را می‌سنجم. بعد از آن طبقه اجتماعی و اقتصادی زوجین را با هم می‌سنجم. اینکه از نظر شغلی خود فرد و موقعیت شغل و اقتصاد خانواده دو طرف چه‌قدر با هم تشابه طبقه اجتماعی دارند. پس از آن، عناصر شخصیتی را با تکنیک‌های خاص و سوالاتی مرتبط، می‌سنجیم و اگر تفاوتی و تشابهی وجود داشته باشد، گوشزد می‌کنیم. بنابراین معمولا ارزیابی‌های رودرروی مشاور و زوجین در زمینه این موارد انجام می‌گیرد و در پایان، تست هوش هیجانی، برای تشخیص قدرت سازگاری؛ تست MMPI برای تشخیص بیماری یا تایید سلامت روان و تست قصه عشق اشترنبزگ برای تطابق عاطفی در موقعیت‌های گوناگون انجام می‌گیرد. البته سلیقه همکاران در این زمینه متفاوت است و براساس تجربه و نوع نگاه کارشناسی، متفاوت است و هیچ تفاوتی با هم ندارند. مهم این است که بدانیم این زوج در کنار یکدیگر می‌توانند لذت ببرند و در شرایط گوناگون با یکدیگر و با شرایط سازگار شوند. از اعمال دیگر که بسیار هم مهم است و ما می‌سنجیم، رضایت والدین و موقعیت شغلی مرد و زن است. نحوه شکل‌گیری زندگی آینده، بلوغ روانی، بلوغ اجتماعی، بلوغ عاطفی‌روانی، بلوغ اقتصادی و توان مالی نیز از جزییات مواردی است که سنجیده می‌شود. در مجموع اگر دو نفر بیشتر از ۶۰ درصد با یکدیگر تشابه داشته باشند و توانایی سازگاری و تغییر با ۴۰ درصد تفاوت موجود را داشته باشند و به شرط اینکه در هر کدام از عوامل، حتی یک عامل مهم، تفاوت فاحشی وجود نداشته باشد و با فرض اینکه مواردی مانند رضایت والدین وجود داشته باشد، ما به برقراری پیوند زناشویی توصیه می‌کنیم.

شایسته جعفریان