ویروس شایعه در تن تبدار جامعه

شایعه‌ یک‌ مقوله‌ «اجتماعی‌» تلقی‌ می‌شود و با نگاه‌ جامعه‌ شناختی‌ و روان‌شناختی‌ اجتماعی‌ و در قالب‌ قوانین‌ این‌ رشته‌ قابل‌ مطالعه‌ و تبیین‌ است‌.

شایعه‌ از نظر «لغوی‌» مونث‌ «شایع‌» است‌ و به‌ معنای‌ «خبری‌» است‌ که‌ در سطح‌ جامعه‌ پراکنده‌ می‌شود.

از نظر مفهومی‌ نیز از جنس‌ «خبر» محسوب‌ می‌شود که‌ به‌ «سرعت‌» در سطح‌ جامعه‌ «گسترش‌» می‌یابد و عموما «کذب‌» و «دروغ‌» محسوب‌ می‌شود، «مستند» نیست‌، هرچند ممکن‌ است‌ عناصری‌ از واقعیت‌ در آن‌ دیده‌ شود.

● علل‌ و زمینه‌های‌ بروز «شایعه‌»

۱) توده‌وار بودن‌ جامعه‌ ویژگی‌های‌ جامعه‌ توده‌وار: تحریک‌پذیری‌، سرایت‌ روحی‌، تلقین‌پذیری‌، برانگیزش‌، نداشتن‌ تفکر منطقی‌، ضعف‌ قدرت‌ قضاوت‌ و روح‌ انتقادگری‌، زیاده‌روی‌ در احساسات‌، زودباوری‌، مبالغه‌ و یکجانبه‌نگری‌.

۲) بحران‌های‌ اجتماعی‌ مثل‌ جنگ‌، قحطی‌، حوادث‌ غیرمترقبه‌ طبیعی‌ و... و نگرانی‌ جامعه‌ نسبت‌ به‌ آینده‌.

۳) خلا اطلاعاتی‌ جامعه‌ و عدم‌ تحقق‌ رسالت‌های‌ وسایل‌ ارتباط‌ جمعی‌ اعم‌ از صدا و سیما و مطبوعات‌ در زمینه‌های‌ اطلاع‌ رسانی‌ و انتقال‌ «سریع‌»، «بی‌طرفانه‌» و «دقیق‌» اخبار و اطلاعات‌ به‌ جامعه‌.

۴) بی‌اعتمادی‌ جامعه‌ نسبت‌ به‌ رسانه‌های‌ همگانی‌ و منابع‌ اخبار

۵) پایین‌ بودن‌ احساس‌ امنیت‌ اجتماعی‌ در سطح‌ جامعه‌ مساوی‌ است‌ با بالابودن‌ احساس‌ ناامنی‌ و التهاب‌ جامعه‌.

۶) عدم‌ وجود آزادی‌ بیان‌ و حاکمیت‌ سانسور در جامعه‌

۷) نامحرم‌ دانستن‌ مردم‌ و عدم‌ در میان‌ گذاشتن‌ مسائل‌ با آنان‌

۸) ضعف‌ وفاق‌ اجتماعی‌ و وجود شکاف‌های‌ اجتماعی‌ در جامعه‌

۹) ارایه‌ خبرهای‌ ضد و نقیض‌ و تفاوت‌ در اخبار

● عوامل‌ و زمینه‌های‌ روانی‌ «شایعه‌»

۱) عدم‌ تعادل‌ روحی‌ و روانی‌ جامعه‌ و«احساس‌ اضطراب‌ درونی‌» جامعه‌

۲) وجود نوعی‌ شخصیت‌ ملی‌ یا پایه‌ در جامعه‌ نظریه‌ کاردینر که‌ انسان‌های‌ شایعه‌ساز و شایعه‌پرداز و شایعه‌پذیر تربیت‌ می‌کند.

۳) اختلال‌ در فرآیند فرهنگ‌ جامعه‌پذیری‌ و فرهنگ‌پذیری‌ جامعه‌

۴) برانگیزش‌ و تحریک‌پذیری‌ جامعه‌ از محرک‌های‌ غیرارادی‌ و ناخودآگاه‌

۵) ضعف‌ اخلاق‌های‌ اجتماعی‌ جامعه‌

۶) تحقیر شدن‌ جامعه‌

● عوامل‌ و زمینه‌های‌ سیاسی‌ «شایعه‌»

۱) عدم‌ بلوغ‌ و بیداری‌ سیاسی‌ جامعه‌

۲) نقش‌ دشمن‌ و جنگ‌ روانی‌ که‌ از طرف‌ آن‌ ایجاد می‌شود

۳) تخریب‌ سیاسی‌ جناح‌های‌ مقابل‌ و رودررو

۴) رقابت‌های‌ سیاسی‌

۵) شدت‌ یافتن‌ اختلافات‌ سیاسی‌

۶) تشدید بی‌تفاوتی‌ سیاسی‌ در جامعه‌

● آثار و پیامدهای‌ شایعه‌

۱) ایجاد اختلال‌ در برقراری‌ ارتباط‌ میان‌ دولت‌ و مردم‌ از یک‌ طرف‌ و اجزا و عناصر جامعه‌ با یکدیگر از سوی‌ دیگر و تقویت‌ شکاف‌های‌ سیاسی‌، اجتماعی‌ در جامعه‌

۲) گسترش‌ و تشدید بی‌اعتمادی‌ در جامعه‌

۳) شکننده‌شدن‌ نظم‌ اجتماعی‌ و گسترش‌ هرج‌ و مرج‌

۴) آسیب‌پذیری‌ وفاق‌ ملی‌ و همبستگی‌ اجتماعی‌

۵) اختلال‌ در نظام‌ اقتصادی‌ تولید و توزیع‌ و مصرف‌

▪ رکود

▪ احتکار

▪ گرانی‌ و تورم‌

▪ قحطی‌

۶) از بین‌ رفتن‌ ضمانت‌ اجرایی‌ ارزش‌های‌ هنجارهای‌ اجتماعی‌ و تشدید آنومی‌ بی‌هنجاری

۷) تضعیف‌ «احساس‌ امنیت‌» در جامعه‌ و تشدید ناامنی‌

۸) تقویت‌ اضطراب‌ اجتماعی‌

۹) مستعد شدن‌ جامعه‌ برای‌ انواع‌ بحران‌های‌ سیاسی‌، اجتماعی‌ و تهدید امنیت‌ ملی‌