رادیو و توسعه ملی

ضرورت بسط و گسترش ارتباطات اجتماعی به منظور انتقال فرهنگ از جامعه ای به جامعه دیگر و با هدف تعلق انسان ها به خانواده بشری از یک سو و نیاز مکاتب و حکومت ها به تبلیغ به منظور گسترش تفکر و حاکمیت سلطه از سوی دیگر, پیدایش, تعدد و نیز رقابت وسایل ارتباطی را موجب گردیده, بویژه در عصر حاضر رشد کمی و کیفی وسایل ارتباطی, همگان را به این اندیشه واداشته که در راه نفوذ و حاکمیت اندیشه, آرمان و مکتب خود از آن بهره گیرند

از اساسی‌ترین ویژگی‌های جوامع بشری، ارتباطات اجتماعی ا ست. ارتباط اجتماعی اساس تکوین، تثبیت وتداوم جامعه را رقم زده و گسترش و تعالی فرهنگ را فراهم می‌سازد. در فرایند ارتباطات آگاهی‌ها، نظرات و احساسات میان انسان‌ها تبادل می‌شود و پیام انسان‌ها به یکدیگر منتقل می‌گردد از این روست که فقدان آن به معنای سکون نسبی در حیات انسانی بوده و عدم انتقال دانسته‌ها و رکود فرهنگ را به دنبال دارد.

ضرورت بسط و گسترش ارتباطات اجتماعی به منظور انتقال فرهنگ از جامعه‌ای به جامعه دیگر و با هدف تعلق انسان‌ها به خانواده بشری از یک سو و نیاز مکاتب و حکومت‌ها به تبلیغ به منظور گسترش تفکر و حاکمیت سلطه از سوی دیگر، پیدایش، تعدد و نیز رقابت وسایل ارتباطی را موجب گردیده، بویژه در عصر حاضر رشد کمی و کیفی وسایل ارتباطی، همگان را به این اندیشه واداشته که در راه نفوذ و حاکمیت اندیشه، آرمان و مکتب خود از آن بهره گیرند.

در این میان، رادیو از جمله نخستین رسانه‌های جمعی است که کمی بیش از یک قرن از اختراع و کاربرد عمومی آن می‌گذرد.

رادیو به دلیل قدمت و نیز ویژگی‌های منحصر به فرد خود از جایگاه خاصی در میان وسایل ارتباط جمعی برخوردار است. چرا که سرعت انتقال پیام، قدرت گستردگی و شعاع انتشار، سهولت دستیابی و عمومیت بهره‌مندی از آن و بالاخره انعطاف‌پذیری این وسیله جایگاهی ممتاز به آن بخشیده است.

این رسانه در کشورهای در حال توسعه از آن رو که عمومی‌ترین وسیله ارتباط جمعی است و با سهولت بیشتری در اختیار مردم قرار می‌گیرد مخاطبین گسترده‌ای دارد.

● رادیو و ویژگی‌های ممتاز ارتباطی آن

در میان خانواده وسایل ارتباط جمعی رادیو از جایگاهی خاص و مطلوبیتی عام برخوردار است. ماهیت شنیداری آن سبب گردیده تا نسبت به رسانه‌های مکتوب جذابیت بیشتری داشته باشدو بهره‌مندی از آن نیازمند سواد و تحصیلات نباشد. استقرار مکانی و اشتغال تام را نطلبیده و به عنوان عمومی‌ترین رسانه ارتباطی شناخته شود.

فقدان تصویر در رادیو قدرت تخیل مخاطب و به تبع آن تمایل به بهره‌مندی از آن را فزونی می‌بخشد.

گیرنده رادیویی برخلاف تلویزیونی کوچکتر، قابل حمل‌تر و نیز از نظر قیمت مقرون به صرفه‌تر می‌باشد. دسترسی به امواج گوناگون از طریق این رسانه ساده است و در واقع با امواج رادیویی نه تنها با نقاط مختلف یک کشور که با نقاط مختلف در سراسر دنیا می‌توان مرتبط گردید. تهیه برنامه در این رسانه ساده‌تر بوده و انتقال آن سریعتر صورت می‌گیرد. برد و پوشش این رسانه در کشور ما از سایر رسانه‌ها بیشتر است. به همین جهت امواج رادیو به دور افتاده‌ترین نقاط کشور راه یافته و در مجموع، قدرت بیشتری برای ارتباط با مردم را داراست.

از دیگر ویژگی‌های این رسانه، خودکفایی آن در تولید برنامه‌هاست. بدین معنی که نیازی به خرید برنامه از خارج کشور نیست و لذا برنامه‌هایی که از این رسانه پخش می‌گردد منطبق با اصول و ضوابط فرهنگی و اجتماعی می‌باشد.

باتوجه به ویژگی‌هایی که برای این رسانه بر شمردیم می‌توان چنین گفت که مخاطبین رادیو از طیف گسترده‌ای برخوردارند. مخاطبین رادیو، از مردمانی ترکیب شده‌اند که از جنبه‌های مختلف با یکدیگر متفاوتند. این تفاوت‌ها ممکن است اجتماعی، اقتصادی، روانشناختی،‌ فرهنگی، مذهبی، قومی، جسمی و ... باشند. به علاوه مخاطبین، برنامه‌ها را در پهنه وسیعی از مکان‌های مختلف دریافت می‌کنند.

● نقش رادیو در فرایند توسعه ملی

تاثیری که رسانه‌ها بر مخاطبین دارند، از الگوی پیچیده‌ا ی متابعت می‌کند. از جمله می‌توان از عوامل شخصی یا فردی (مانند نظام شخصیتی فرد، جنس، دین و ...) عوامل اجتماعی (مانند طبقه، نژاد، ملیت و خرده فرهنگ‌ها و ... و نهایتا ویژگی‌های خاص رسانه نام برد.

مجموعه این عوامل برادراک فرد تاثیر گذارده و نهایتا این ادراک بر تجارب و ادراک قبلی افزوده می‌گردد. با وجود تفاوت افراد در تاثیر پذیری، لیکن در سطح کلان یعنی در سطح کشور، تشابه در نوع تاثیرپذیری از تفاوت آن بیشتر است.

باتوجه به چگونگی تاثیر این رسانه است که نقش رادیو در فرایند توسعه مشخص می‌گردد. بدین معنی که تلاش تمامی دست‌اندرکاران رسانه بر این امر قرار گرفته تا با بهره‌گیری از ویژگی‌های خاص رادیو، جامعه را به سمت وضعیت مطلوب سوق داده و نقشی موثر در توسعه ملی برعهده گیرند.

در این راستا تلاش گردیده تاثیرات رادیو در چهار حوزه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مطرح شود. هرچند این چهار حوزه با یکدیگر ارتباط تنگاتنگی دارند، لیکن به جهت سهولت بررسی، به صورت تفکیک شده از یکدیگر مطرح می‌شوند.

● رادیو و توسعه فرهنگی

فرهنگ به عنوان مجموعه‌ای نظامدار و منسجم شامل نهادها، ارزش‌ها، هنجارها، دانش و معرفت و زبان مشترک اعضای یک جامعه و ... می‌باشد.

همان‌گونه که گفته شد یکی از مهمترین وظایف رسانه‌های جمعی و بویژه رادیو، ترویج و اشاعه فرهنگ است. بدین معنی که رادیو در فرایند فرهنگ‌پذیری به عنوان یک رسانه جمعی می‌تواند از طریق شیوه‌ها و قالب‌های مختلف برنامه‌ای، به انسان‌ها الگوی روابط موثر با یکدیگر را آموخته و با ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگ خویش آشنا نماید.

در واقع در مسیر توسعه فرهنگی، رادیو علاوه بر معرفی فرهنگ خودی می‌تواند از یکسو با گزینش حساب‌ شده ما را با وجوه مثبت و منفی فرهنگ‌های دیگر آشنا ساخته و افق فکری ما را گسترش دهد و از سوی دیگر نقاط قوت فرهنگ ما را به کشورهای دیگر منتقل کند.

باعنایت به عنصر اساسی دین و فرهنگ دینی جامعه ما بی‌تردید الگوی توسعه ملی بویژه توسعه فرهنگی نشات گرفته از تعالیم دینی است. در جامعه دینی ما رسانه‌های جمعی نقش مهمی در تربیت دینی مردم برعهده دارند. اقدامات رسانه‌های جمعی بویژه رادیو در زمینه‌ توسعه فرهنگ دینی رامی توان در سه محور کلی تجهیز شناختی، تجهیز عاطفی (احساسی) و تجهیز رفتاری دسته‌بندی نمود. بدین معنی که با آگاه نمودن مردم از دستورات، فرامین و ارزش‌ها، معارف و اصول اعتقادات دینی، تقویت انگیزه، احساس، عاطفه و روحیه دینی و ترغیب مردم به عمل و رفتار دینی در جهت توسعه فرهنگی موثر واقع شود.

باتوجه به اینکه توسعه به طور اعم و توسعه فرهنگی به طور اخص، نیازمند مشارکت ملی است؛ لذا رادیو در خلال برنامه‌های خود تلاش نموده در جهت یکپارچگی و وحدت فرهنگی گام بردارد و چارچوب ارزشی نظام فرهنگی را آنچنان تعالی و جامعیت بخشد که به عنوان مرجع پوشش برای تمام خرده‌فرهنگ‌های متفاوت موجود در جامعه عمل نموده و موجبات وفاق اجتماعی را فراهم آورد و بدین صورت نقش خود را در توسعه فرهنگی به نحوی موثر ایفا کند.

از آنجا که تهاجم فرهنگی در جهت مخالف توسعه فرهنگی در نظر گرفته می‌شود لذا یادآوری نقش رادیو در مقابله با تهاجم فرهنگی سودمند به نظر می‌رسد.

در این زمینه رادیو با ارائه برنامه‌هایی به مخاطبان بیشتر می‌تواند با تهاجم فرهنگی مقابله نماید. از سویی با آشنایی مردم با فرهنگ بیگانه و نیز فرهنگ خودی و ایجاد امکان تحلیل و بازبینی، زمینه جذب مخاطبان را به فرهنگ بیگانه از بین برده و باعث گرایش آنان به فرهنگ خود می‌گردد.

رادیو و توسعه اجتماعی

اجتماع یکی از خرده نظام‌های جامعه است که شامل روابط میان افراد جامعه، شبکه نقش‌ها و پایگاه‌ها، شبکه‌ انتظارات و تکالیف اجتماعی، احساس علقه و نفع مشترک، نهادها و گروه‌های اجتماعی و ... می‌شود.

باتوجه به ویژگی‌هایی که در مورد رادیو بر شمردیم نقش این رسانه را در فرایند توسعه اجتماعی می‌توان این‌گونه دانست که:

در زمینه نظام ارزشی، نقشی که رادیو برعهده دارد عبارت از تقویت و تثبیت ارزش‌ها، شکل‌گیری ارزش‌های جدید، کاهش رتبه یک ارزش نسبت به ارزش دیگر و ... است.

به منظور ایفای نقش‌های ذکر شده رادیو با استفاده از مکانیسم‌های ایجاد تضاد ارزشی، ایجاد بازخورد مقایسه‌ای تثبیت ارزش‌ها از طریق تکرار، تغییر تدریجی سبک زندگی و ... در جهت نیل به توسعه اجتماعی گام بر می‌دارد.

در راستای دستیابی به توسعه اجتماعی با استفاده از راهکارهای مطرح شده، رادیو به این صورت عمل می‌نماید که گاه افراد را در معرض ارزش‌های متضاد قرار می‌دهد و بدین وسیله منجر به اولویت بخشیدن به یک ارزش در مقابل ارزش دیگری می‌گردد؛ گاه با طرح اطلاعات جدید موجب شکل‌گیری بازخورد مقایسه‌ای می‌شود و با این عمل افراد را وادار به تلاش در جهت ایجاد تعادل می‌نماید؛ گاه نیز با تکرار دائمی ارزش‌ها آنها رادر چارچوب نظام ارزشی مخاطبان تثبیت می‌نماید و نهایتا با تاثیرگذاری بر نظام ارزشی آنها بر سبک زندگی آنان موثر واقع می‌گردد.

در تمامی موارد ذکر شده تلاش بر این است تا با ارائه الگوی مطلوب، روند توسعه اجتماعی تسریع گردد.

● رادیو و توسعه اقتصادی

اقتصاد از خرده نظام‌‌های جامعه می‌باشد که به امور تولید و توزیع کالاها و منابع، مصرف، اشتغال، تقسیم کار، برنامه‌ریزی اقتصادی، سازمان‌ها و گروه‌های اقتصادی مربوط می‌شود.

در زمینه توسعه اقتصادی نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی توسعه را به مثابه درختی درنظر می‌گیرند که فرهنگ ریشه آن و انباشت سرمایه، دانش و تکنولوژی، نیروی انسانی متخصص و مدیریت کارآمد بدنه آن و عدالت و رفاه مشارکت و رفع محرومیت و استقلال و ... ثمره آن است. لذا هر نوع حرکتی به سمت توسعه نیازمند یک زیربنای فرهنگی مناسب می‌باشد.

آنچه در زمینه توسعه اقتصادی می‌توان بیان نمود آنکه توسعه اقتصادی اساسا مبتنی بر تولید و توزیع کارآمد کالاها و خدمات است و این امر نیز بر پایه کاربرد موثر تکنولوژی برای حل مسائل ومشکلات بازدهی قرار دارد.

در این راستا رادیو با معرفی الگوهای توسعه اقتصادی کشور، مردم را از اهداف و خط‌مشی‌های آن آگاه نموده تا مردم با الگوی توسعه کشور هماهنگ گردند و نیز با معرفی ارزش‌ها و اصول اعتقادی موجود در فرهنگ جامعه که موید توسعه اقتصادی می‌باشند در زمینه توسعه اقتصادی گام بر می‌دارد و نهایتا با ارائه تفسیر صحیح و کاربرد هریک از این ارزشها و اعتقادات در موقعیت و جایگاه خود در جهت رفع ناهماهنگی‌ها و توسعه اقتصادی تلاش می‌نماید.

از آنجا که توسعه اقتصادی نیاز به مشارکت اقتصادی، اقشار مختلف دارد لذا تلاش مسئولان رادیو بر این امر قرار گرفته که مشارکت اقتصادی را رواج داده و موجب جذب سرمایه‌ها در مسیر اقتصادی مناسب گردند و بدین طریق نقش خود را در توسعه و رونق اقتصادی ایفا نمایند.

در این زمینه به منظور ترویج مشارکت اقتصادی، نقش تبلیغات تجاری را می‌توان نادیده انگاشت که در همین زمینه نیز نقش رادیو انکار ناپذیر است. در این زمینه رادیو با ارائه الگوی مصرف مطلوب و تبلیغ این الگو می‌تواند به هدف خویش نایل گردد.

● رادیو و توسعه سیاسی

سیاست یکی از خرده‌نظام‌های جامعه می‌باشد که به مسئله قدرت، شکل حکومت، عملکرد دولت، احزاب و فعالیت‌های سیاسی و ... مربوط می‌باشد.

اساسی‌ترین نقش رادیو در حوزه سیاسی، جامعه‌پذیری سیاسی است. به عنوان یک رسانه جمعی مردم به طور مستقیم یا غیرمستقیم با رساندن اخبار و اطلاعات سیاسی، معرفی ارزش‌ها و آرمان‌های سیاسی و تبلیغ در مورد آنها، مقایسه ارزش‌های سیاسی جامعه خودی با ارزش‌های جوامع دیگر. بحث و گفتگو پیرامون مواضع دولت و ... جامعه‌پذیری سیاسی را محقق نموده و در زمینه توسعه سیاسی گامی موثر بر می‌دارد و از این طریق به فرایند ثبات نظام سیاسی نیز کمک می‌نماید.

باتوجه به سهم اقشار مختلف مردم در توسعه، در این زمینه نیز می‌توان به این نقش اشاره نمود. در زمینه توسعه سیاسی، در حالی که در جوامع تفکیک اجتماعی وجود دارد، به همان اندازه باید انسجام و یکپارچگی موجود باشد چرا که همه گروه‌های اجتماعی، خود رابه یک هویت جمعی عام متعلق می‌دانند، قانون اساسی جامعه را پذیرفته و در چارچوب آن عمل می‌نمایند و هدف آنان توسعه و ارتقای جامعه است.

اما نقشی که رادیو در این زمینه می‌تواند بر عهده گیرد ایجاد زمینه برای بیان نظرات اقشار مختلف، ارائه اخبار با بی‌طرفی و بدون غرض‌ورزی، ایجاد قدرت بینش و تحلیل به منظور اتخاذ تصمیم صحیح، ایجاد امنیت به منظور بیان نظرات به صورتی آزادانه و تلاش برای حفظ وحدت و یکپارچگی و ... می‌باشد.

به منظور نیل به چنین نقشی، رادیو می‌تواند از راهکار تبلیغ سیاسی بهره جسته و به عنوان بازوی نظام سیاسی جامعه نقش خود را ایفا نماید.اگر چه نقش رادیو در بعضی زمینه‌ها ناگفته ماند لیکن با ذکر همین مختصر نیز با گوشه‌ای از نقش این رسانه آشنایی صورت گرفت.از آنجا که جمهوری اسلامی ایران دوران شکوهمند شکوفایی، نوآوری و سازندگی را طی می‌کند و نیازمند مشارکت عمومی اقشار مختلف مردم است این نیاز جز با همکاری رسانه‌های جمعی مرتفع نخواهد گردید. لذا توجه دقیق‌تر و التفات بیشتر مسئولین به رسانه‌ها و بویژه رادیو را می‌طلبد تا باتوجه به نقشی که برعهده دارند هر چه توانمند‌تر وظایف خویش را انجام داده و همراه با سیر شتابنده پیشرفت و توسعه گام بردارند.

شهره گل ‌محمدی