نگاهی به سریال های تلویزیون در رمضان تجربه هایی برای گذر از پاییز

امسال هم صداوسیما در پخش برنامه هایی به مناسبت ماه مبارک رمضان به تجربیاتی تازه دست یافت. هرچند ساختار کلی برنامه ها، فرق چندانی با سال های گذشته نداشت، اما در جزئیات و به خصوص …

امسال هم صداوسیما در پخش برنامه هایی به مناسبت ماه مبارک رمضان به تجربیاتی تازه دست یافت. هرچند ساختار کلی برنامه ها، فرق چندانی با سال های گذشته نداشت، اما در جزئیات و به خصوص در مورد سریال ها، تفاوت هایی وجود داشت. اگر عملکرد رسانه ملی در این ماه مبارک مورد ارزیابی صادقانه و عالمانه قرار گیرد، بدون شک به شاخص هایی کار آمد برای سیاستگذاری، برنامه ریزی و برنامه سازی، برای سال های آینده منتج خواهد شد.

یکی از این تجربیات، کاهش سریال های عمده بود. چند سال بود که در سیما ۴سریال اصلی به مناسبت ماه رمضان به نمایش درمی آمد. امسال سه سریال را دیدیم. این کاهش اگر با این هدف باشد که تمرکز بیشتری برای غنی سازی سایر برنامه ها و سریال ها انجام شود، تصمیم درستی است. یعنی کمیت به حد تعادل برسد تا کیفیت بالا برود. چون یکی از عوامل کاهش سطح کیفی در تولیدات فرهنگی، تولید انبوه است. به این ترتیب، تلویزیون می تواند با کم کردن تعداد سریال هایش، مثلاً در ماه مبارک رمضان، سرمایه گذاری و نظارت بیشتری بر کارهای باقی مانده کند.

تجربه دیگر، کاهش لحن سریال ها بود. ذائقه تماشاگران در ماه رمضان، به کارهای متفاوت عادت کرده است. به ترسیم عوالم ماورایی و شیطان و برزخ و دوزخ، طنزهای ساختارشکن و گاهی هنجار شکن و مواردی از این دست عادت کرده ایم. در کل مجموعه های تلویزیونی مناسبتی امسال، فاقد حاشیه و حرف و حدیث بودند. این تجربه، گرچه از حرارت و شور و هیجان تلویزیونی، نسبت به سال های گذشته کاست، اما می تواند سرآغازی برای تحول در کار سریال سازی برای مناسبت ها باشد به شرط آن که در کنار حذف حواشی و هیجانات و جاذبه های کاذب، سریال ها مانع از خنثی شدن محتوای آن ها شد.

روزها و شب های مبارک ماه رمضان، به خصوص لحظات خاص پس از افطار، یک فرصت مناسب برای صداوسیماست. زیرا هم حال و هوای فردی و هم اجتماعی مردم، به گونه ای است که آمادگی پذیرش مضامین متعالی را بیشتر از سایر زمان ها دارند. این درحالی است که سریال های امسال- فارغ از قوت و ضعف آن ها- فاقد این تأثیرگذاری بودند. به عبارت بهتر، این مجموعه ها، مثل سریال های عادی سیما ساخته و پرداخته شدند و تنها چیزی که باعث شده، سریال مناسبتی ماه رمضان نام بگیرند، پخش آن ها در شب های این ماه مبارک بود البته، یک اثر هنری و در اینجا فیلم تلویزیونی، برای تأثیرگذاری مذهبی و معنوی، الزامی ندارد که به طور مستقیم به موضوعات دینی اشاره کند یا حتما از نمادهای مذهبی استفاده کند. بلکه باید از نظر ساختاری و محتوایی به گونه ای باشند که درنهایت به اعتلای روحی و فکری مخاطب بیانجامد. یا در ذهن بیننده، تلنگری متعالی ایجاد کنند و یا این که تماشاگر را به درکی مترقی تر و انسانی تر از محیط پیرامونش برساند.

البته در هر سه مجموعه تلویزیونی ماه رمضان امسال، رگه هایی از این رویه وجود داشت. مثلا «نردبام آسمان» مخاطب را با گوشه هایی از زندگی یکی از اهالی معرفت و مجاهدت های علمی او در «راستای خدمت به اسلام» را ترسیم کرد. یا «عبور از پاییز» به افشای جنایات سردمدار یک مافیای اقتصادی پرداخت؛ پرداختی که می تواند به تقویت روحیه و گفتمان عدالتخواهانه کمک کند. «پنجمین خورشید» هم ضمن اشاراتی اجتماعی درباره فاصله طبقاتی و جنگ فقر و غنا، سعی داشت تجربه ای تازه درباره رقم خوردن سرنوشت انسان ها را ارائه کند. اما پرداخت محتوایی و گفتمانی و همچنین ساختاری آن ها به گونه ای نبود که بتوانند در راستای موضوعات مورد نظرشان در جامعه، جریان سازی کنند. صدا و سیما باید یک راهبرد منتظم و روشن برای سریال های مناسبتی و سایر بخش ها و برنامه هایش داشته باشد تا تکلیف برای تولید و نمایش کارها مشخص باشد. همان طور که دیدیم، امسال هم ساخت سریال ها با فشردگی و شتاب انجام شد. مثلا در شبکه اول سیما ابتدا قرار بود سریال دیگری پخش شود، اما در لحظات آخر، برنامه تغییر کرد و مجموعه دیگری جایگزین شد. تولید سریال شبکه سه نیز، همزمان با پخش بود و جالب این است که پایان بندی داستان هم از ابتدا نامعلوم بود! یعنی حتی داستان آن هم به صورت مشخص تدوین نشده بود. این گونه مسائل، بر کیفیت و اثرگذاری آثار تأثیر منفی می گذارد و موجب سردرگمی سازندگان سریال ها و مخاطبان می شود. مدون ساختن راهبردها، سیاست ها و برنامه ها با پشتوانه ای علمی و نظری و با بهره گیری از تجربیات تمام سال هایی که سریال های مناسبتی پخش شدند که بتواند اهداف و شاخص های ساخت و نمایش فیلم و برنامه در زمینه های گوناگون از جمله ماه مبارک رمضان را تعیین کند، از مشکلات و کاستی ها کم خواهد کرد.

آرش فهیم