سلامت معنوی؛ رکن چهارم سلامت

تاریخچه سلامت معنوی به عنوان جزیی از ابعاد مختلف سلامتی، به تاریخ برمی‌گردد. از زمانی که بشر تصمیم گرفت به مقابله با بیماری‌ها و ناخوشی‌های خود بپردازد، توجه به مسایل روانی …

تاریخچه سلامت معنوی به عنوان جزیی از ابعاد مختلف سلامتی، به تاریخ برمی‌گردد. از زمانی که بشر تصمیم گرفت به مقابله با بیماری‌ها و ناخوشی‌های خود بپردازد، توجه به مسایل روانی معنوی هم نمایان شد و شاید قبل از دخالت طبیبان جسمانی، پزشکان روان‌‌درمان و معنا‌گرا بودند که به کمک سلامت مردم آمدند...

برای تعریف سلامت، چهار بعد مختلف را تعریف می‌کنند؛ شامل بعد جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی، به این معنی که هر کدام از این ابعاد دچار اختلال شود، روی سایر ابعاد هم تاثیر می‌گذارد و برعکس هر وقت بخواهیم عارضه‌ای از یکی از این ابعاد را درمان کنیم، باید از همه مولفه‌های سلامت برای درمان بهره بگیریم. احتمالا همه ما شاهد موارد عدیده‌ای بوده‌ایم که یک بیماری مشابه در دو فرد با خصوصیات روانی و اجتماعی مختلف و اعتقادهای گوناگون، نشانه‌های متفاوتی از خود بروز می‌دهد و پاسخ به درمان‌ها نیز برای آنها یکسان نیست. این امر امروزه به اثبات رسیده است و ما سعی می‌کنیم با بهره‌گیری از دانش استادان دانشمند مرکز تحقیقات سرطان، جزییات بیشتری از سلامت معنوی را که کمتر درمورد آن صحبت شده است، بیان کنیم.

تاریخچه سلامت معنوی

همان‌طور که گفتم، این تاریخچه به قدمت تاریخ است و گاهی به شکل معناگرایی و گاهی هم به صورت‌های انحرافی مثل جادوگری و کلاهبرداری و تحمیق جامعه خودنمایی کرده است.

در ادبیات ما، توجه جامع به سلامت نمادهای مختلفی دارد. شاعران به پزشکی دست‌مریزاد می‌گویند که هم به درمان جسمی بیمار (دوای تن) و هم به عافیت بیمار (راحت جان) که تعبیر بسیار زیبایی از درمان روانی معنوی است، توجه می‌کند. در ادبیات اسلامی این توجه بسیار آشکارتر است. به‌عنوان مثال امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه در قالب دعا برای سلامت چنین می‌فرماید: «خداوندا! بر محمد و آلش درود فرست و مرا عافیت بخش، کافی و شفابخش و برتر و روزافزون بر عافیتی که بر بدنم سلامت تولید کند و در یک کلمه عافیت دنیا و آخرت و بر من منت نه به تندرستی و امنیت و سلامت در دین و بدن و بصیرت در دل» در این کلام است که ابعاد سلامت به خوبی پرسش نمایانده می‌شود همچنین در مثال دیگری در فراز ۱۱ و ۵۹ از دعای معروف جوشن‌کبیر که از امام‌سجاد(ع) به نقل از اجداد بزرگوارش و نهایتا به نقل از حضرت جبرئیل که به پیشگاه رسول‌ا...(ص) ارائه شده است، توجه به معنا در تامین سلامت بسیار روشن نشان داده شده است که توصیه می‌کنم خوانندگان عزیز علاوه بر متن عربی، متن فارسی آن را نیز مطالعه کنند. در این دعا می‌خوانیم «ای ذخیره من در روز سختی، ای امید من هنگام مصیبت، ای مونس من در وقت ترس و...» یا می‌خوانیم «ای دوست آنکه دوستی ندارد، ای طبیب آنکه طبیبی ندارد و....» یعنی برای آنکه بیمار است، نیازمند است و مستأصل است. در ادبیات اسلامی، منبعی لایزال معرفی می‌شود که می‌تواند به تمام نیازهای معنوی، روانی و بالتبع جسمی و اجتماعی پایان دهد. البته تفاوت است بین معناگرایی در دین، اخلاق و فرهنگ که خود بحث جداگانه ای را می طلبد.

اما حدود ۳۲ سال قبل، یعنی در سال ۱۹۷۹ میلادی، سازمان جهانی بهداشت در اجلاسی بین‌المللی، سلامت معنوی را به سه بعد قبلی سلامت یعنی سلامت جسمی، روانی و اجتماعی اضافه کرد و از این تاریخ بود که موضوع سلامت معنوی در ادبیات سلامت روز جایگاه قو‌ی‌تر پیدا کرد و تحقیقات بسیار زیادی در این مورد انجام شد.

دکتر محمداسماعیل اکبری

استاد و رییس مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی