سیمرغ سینمای ایران خسرو شکیبایی

دفتر تاریخ سینمای پس از انقلاب را که ورق می زنیم, نام ها, خاطرات روشنی را در ذهن ما زنده می کنند و تلخی ها و شیرینی های زندگی اجتماعی از طریق پرتو افکنی شخصیت های عینی در شمایل هنری اسطوره های بازیگری سینمای ایران جلوه ای دو چندان می یابند; از همین بعد می توان گفت که کارکرد نقش و بازی در خاطره سازی, اصالت هنری و هویت اجتماعی یک رویداد فرهنگی ویژه چون جشنواره فیلم فجر امری ثابت شده است

دفتر تاریخ سینمای پس از انقلاب را که ورق می زنیم، نام ها، خاطرات روشنی را در ذهن ما زنده می کنند و تلخی ها و شیرینی های زندگی اجتماعی از طریق پرتو افکنی شخصیت های عینی در شمایل هنری اسطوره های بازیگری سینمای ایران جلوه ای دو چندان می یابند; از همین بعد می توان گفت که کارکرد نقش و بازی در خاطره سازی، اصالت هنری و هویت اجتماعی یک رویداد فرهنگی ویژه چون جشنواره فیلم فجر امری ثابت شده است.

همچنین رویکرد سینمایی نویسان در تحلیل مبانی نقش آفرینی و وجوه ماندگاری کاراکترها و فیلم ها بخشی دیگر از فرآیند تداوم اجتماعی هنرهفتم در اندیشه جامعه را تشکیل می دهد و بازتاب های یک اجرای هنرمندانه گاه تا دهه ها تفکر هنرگرای مخاطب حرفه ای سینما را به سمت و سوی رمزها و رازهای ماندگاری یک بازیگر می کشاند. از این زاویه تحلیل فرآیند پایداری هنری یک بازیگر سینما، تلویزیون وتئاتر در تفکر پژوهنده جامعه سینماشناس از جمله مکانیسم های اصلی در تبدیل یک هنرپیشه به الگوی اجتماعی محسوب می شود و اگر پرتو افکنی اخلاق و هنر اجرایی بازیگر منطبق بر ارزش های مسلط در بطن تفکر اجتماعی باشد به مطلوبیت، محبوبیت، اعتبار، اشتهار و مردم پسندی کاراکترهای ایفایی وی کمک می نماید.

با توجه به همین رویکرد، هنرپیشگان میانسال سینمای کنونی یا همان نسل دوم و سوم بازیگری در سینمای ایران از محبوبیتی غیر قابل انکار در ذهن جامعه برخوردار شده اند و اعتبار هنری آنها چنان جلوه نمایانده که این افراد را در تالار افتخار فرهنگ و هنر ایران همگام با ستارگان فروزنده ای چون "عزت الله انتظامی"، "جمشید مشایخی"، "محمد علی کشاورز"، "علی نصیریان"، "مرتضی احمدی"، "زنده یاد حمیده خیرآبادی"، "ثریا قاسمی"، "فرامرزقریبیان" و "زنده یاد جمیله شیخی" قرار داده است.

به واقع رهاورد نقش های ایفایی بازیگران میانسال سینما و تلویزیون یا همان نسل دوم و سوم از جمله "پرویز پرستویی"، "رضا کیانیان"، "اکبر

عبدی"، "داریوش ارجمند"، "زنده یاد مهدی فتحی"، "جمشید هاشم پور"، "علیرضا خمسه"، "حمید جبلی"، "فریبرز عرب نیا"، "فاطمه معتمدآریا"، "ابوالفضل پورعرب"، "رویا تیموریان"، "گلاب آدینه"، "مهدی هاشمی"، "امین تارخ"، "محمد رضا فروتن"، "مهران مدیری"، "مهتاب نصیرپور"،هدیه تهرانی"، "گوهر خیراندیش"، "پانتهآ بهرام"، "نیکی کریمی"، "لیلا حاتمی" و "زنده یاد خسرو شکیبایی" را می توان در ماندگاری و پویایی سینما جست.

در این میان بی شک فروزنده ترین کاراکتر سینمای ایران، حمید هامون با بازی بی بدیل مرحوم خسرو شکیبایی است که هنوز هم در انتخاب مخاطبان سینمای ایران و منتقدان جایگاه اول را به خود اختصاص داده و روح هنری چنین کاراکتری، به گونه ای بر پرتره شاعر عاشقانه های سینما اثرگذار بود که زاویه های اجرایی اش در هر نقش، قالبی از هامون را در بطن خود به همراه داشت و جنس نگاه، لحن صدا، سبک زندگی، منش اجتماعی، اخلاق فردی، مکانیسم انسجام رفتار در تطابق ذهنی با رویکرد جامعه و فرد نسبت به همدیگر و صفات برجسته دیگری چون نفوذ به کالبد نقش و به نوعی جراحی شخصیت برای خلق و آفرینش یک نمونه موردی از تمثال جامعه پیرامونی در قاب و پیکره کاراکتر ایفایی، چنان شاخص و برجسته به مرحله اجرایی خود در کارنامه سینمایی شکیبایی رسید که این ستاره پرنور بازیگری در آسمان سینمای ایران را به محبوبیت و اعتباری فراتر از تمامی قواعد و مکانیسم های مدون در جامعه رسانید.

به واقع شکیبایی نه صرفا به عنوان یک مجری حسی و استاد غربالگر حس و تکنیک در روند خلق هنری بلکه در مقام شاعر نقش های سینمایی، روح و جان مایه ای شعری را بر مسیر اجرایی اش مستقر می ساخت که علاوه بر همسوسازی و تقارن حسی با نگره عاشقانه جامعه، هنر بازیگری را به اوج و کمال فنی آن می رساند; درنگی بر کارنامه بازیگری خسرو خوبان دلیلی بر این مدعاست زیرا زنده یاد شکیبایی، انسجام درستی را میان امتیازهای حسی و تکنیکی اش از جمله توتالیته همدل برانگیز صدا و موج غمگین آوا و ندا در شمایل نقش های اجتماعی اش برقرار می کرد و متانت و آرامشی که برنت آوایی بیانش جهت شناساندن کاراکتر به مخاطب استقرار می داد نقش "حمید هامون" را جاودانه ساخت.

در وجه دیگر حرکات صورت و دست یا به بیان دیگر همگامی زبان گفتار، زبان رفتار و زبان اندام برای تابش ویژگی های درونی و ناآشکار کاراکتر از طریق تبلور بازی زیرپوستی در تجربه های سخت سینمای اجتماعی و جنگ از جمله "کیمیا"، روح هنری شکیبایی را در زلال صفاتی چون عشق به جامعه، هنر و فرهنگ شستشو داد; شکیبایی با "هامون" به نوعی شخصیت خود را در پرده سینما به مخاطب نمایاند و توفیق مناسب در بازتاب ناآرامی درونی، سرگشتگی و شیدایی، تردید در انتخاب راه زندگی و در واقع آشفتگی ذهنی حمید هامون، پدیداری ستاره ای درخشنده در سینمای ایران را به همراه داشت که فرآیندهای آفرینش نقش در سینمای ایران طبق استانداردهای اجرایی او در تجربه هایی مانند "هامون"، "کیمیا"، "یکبار برای همیشه" و "اتوبوس شب" تعریف گشته است. ایفای شاعرانه کاراکتر "رضا صباحی" در مجموعه "خانه سبز" نیز زاویه دیگری از توانایی های مثال زدنی شکیبایی نشان داد و حمید هامون سرگشته جای خود را به یک وکیل مدافع عاشق داد که مهرورزی اش با عاطفه (مهرانه مهین ترابی) و رابطه جالب با جد بزرگ(رامبد جوان) صحنه هایی ماندگار و سکانس هایی طلایی در بازیگری به شمار می رود;

قسمت اول خانه سبز را به یاد بیاورید که شکیبایی در خانه به دنبال یک مفهوم اصیل گمشده در زندگی اش یعنی روح عشق می گشت و در بیان رنگ عاشقی به همسر خود در حال زمینه چینی بود; صحبت های پرشورش وقتی به قطعه پایانی یعنی کلمه روح می رسید، عاطفه با ترس، کلام او را قطع می کرد و این فرآیند چندین بار تکرار شد اما هر بار بر شور و حرارت شکیبایی افزوده می شد و تداوم حسی درستی را در این سکانس به نمایش گذاشت; راستی کسی از جنس بازی های آن روز در شرایط کنونی خبر دارد؟! و سرانجام لحظه پرواز ابدی هامون فرا رسید; ۲۸ تیر ۱۳۸۷ بی شک روزی تلخ برای عاشقان سینما بود و انعکاس خبر درگذشت شکیبایی ضربه ای مهلک برپیکره سینمای ایران وارد آورد; تیترها و سر تیترها، خبری را منعس می کرد که برای هیچکس باور پذیر نبود; تلخی، تلخی و باز هم تلخی بر آسمان شهر هنر سایه افکنده بود و برای نگارنده سینمای بی خسرو گویا دیگر آن طراوت سابق را ندارد. امروز از سوگواری جامعه هنر برای دردانه بازیگریش ۲سال می گذرد و جشنواره ۲۹ فیلم فجر اگرچه از حضور پرستویی، کیانیان و عبدی بهره مند است اما بی شک از این که در سالن های نمایش خود هنر جادویی شکیبایی را نمی بیند افسوس می خورد و شاید این زمزمه در سالن ها طنین افکن باشد که مرگ شکیبایی عروج سیمرغ سینمای ایران بود.

نویسنده : نیما بهدادی مهر