پولشویی و اثرات زیانبار آن

در این نوشته نخست مفهوم و ماهیت پدیده پولشویی , اثرات ناگوار آن به اقتصاد بخش مالی و بخش های واقعی کشور ها , بصورت عام مورد بحث قرار داده شده است

در این نوشته نخست مفهوم و ماهیت پدیده پولشویی ، اثرات ناگوار آن به اقتصاد ( بخش مالی و بخش های واقعی ) کشور ها ، بصورت عام مورد بحث قرار داده شده است .

● پولشویی ( Money Laundry ) چیست ؟

باتوجه به تعاریف مندرج در منابع حقوقی و اقتصادی ، باید گفت که پولشویی فرایندی است که در طی آن در آمد های غیر قانونی را قانونی جلوه می دهند . و به تعبیر دیگر بمعنای قانونی کردن درآمد های غیر قانونی ، مشروع کردن پول های نامشروع یا تطهیر پول های حرام و یا تبدیل پول های کثیف ناشی از اعمال خلاف به پول های تمیز و پاک می باشد .

● چگونگی پیدایش پولشویی

پولشویی یک پدیده تاریخی است . نخستین بار فردی بنام آلکاپون گروهی به اسم آلکاپون ها تشکیل داد و این گروه در جریان روز از مردم اخاذی می کردند و برای پنهان کردن از شیوه عمل خود ، رختشوی خانه ( خشکشویی ) تأسیس و به این طریق وانمود می ساختند که درآمد خویش را از این راه بدست می اورند و نه از راه نامشروع . و به این ترتیب اصطلاح پولشویی شکل گرفت . و ریشه در مالکیت خشکشویی ها توسط مافیا در ایالات متحده امریکا دارد و به دهه های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ برمی گردد ولی با توجه به این که کاربرد این اصطلاح در منابع مکتوب پیش از دهه ۱۹۷۰ مشاهده نشده ، به نظر می رسد همان تشابه پولشویی با شستشویی لباس و ...... که کثافات در تمام موارد غیر قابل رویت گردیده و محو می شود منشأ کاربرد این اصطلاح در مورد پروسه باشد که پول های آلوده ( ۷۵ درصد ) را تمیز جلوه می دهد .

گرچه پولشویی را جنایت دهه ی ۱۹۹۰ گفته اند ولی این اصطلاح را مطبوعات در اوایل دهه ی ۱۹۷۰ در ماجرای واترگیت به کار برده است و می توان گفت که سالهای متمادی قبل از آن هم عمل پولشویی انجام می شده است .

● روش های پولشویی

در عملیات پولشویی ، بعنوان یک فعالیت مجرمانه مالی ، در آمد های که زائیده فعالیت های غیر قانونی است به گونه ای با درآمد های حاصل از فعالیت های قانونی در می آمیزد که امکان شناسایی و تفکیک آن ها از یکدیگر ممکن نیست و می توان از این درآمد های غیر قانونی با حداقل ریسک ( خطر ) برای فعالیت های دیگر در آینده استفاده کرد .

امور زیر در فرایند پولشویی اهمیت دارد :

- منشا واقعی پول پنهان بماند .؛

- شکل پول تغییر کند یا با متاع با ارزش دیگری تبدیل گردد ؛

- این پروسه مخفیانه طی شود ؛

- از پول کثیف حفاظت مستمر به عمل آید . زیرا افرادی که در جریان پول شویی بوده اند ، می دانند که اگر آنرا بدست آورند ، تصاحب کننده اولی نمی تواند از آن شکایت کند .

شیوه های تطهیر پول پیچیده و متنوع است ، این شیوه ها به عوامل چون نوع خلاف انجام شده ، نوع سیستم اقتصادی ، قوانین و مقررات کشوری که در آن جا خلاف صورت گرفته و نوع مقرراتی کشوری که پول در آنجا تطهیر می شود ، بستگی دارد . از معمولترین و مهمترین شیوه های پولشویی این است که پول شویان برای کاهش جلب توجه مجریان قانون به عملیات پولشویی ، مقادر زیاد پول نقد را به مقادر کوچکی تبدیل نموده و یا بطوری مستقیم در بانک سرمایه گذاری کرده و یا با آن ابزار های مالی چون چک ، و غیره خریده در مکان های دیگر سپرده گذاری می کند و از شیوه های دیگر تطهیر پول ، سرمایه گذاری موقت در موسسات تولیدی ، تجاری قانونی ، سرمایه گذاری در بازار های سهام و اوراق بها دار ، ایجاد سازمان های خیریه قلابی ، سرمایه گذاری در بازار های طلا و الماس ، شرکت در مزایده های اجناس هنری و کالا های قدیمی ( انتیک ) و انتقال پول به کشور های دارای مقررات بانکی آزاد مانند کشور سویس اشاره نمود به صورتی که پول کثیف زمانی که در فعالیت های قانونی وارد شده و سرمایه گذاری شود ، و در طول گردش دست بدست شدن با پول های پاک مخلوط می شود ، بطوریکه دیگر شناسایی آن نا ممکن می گردد . در یک کلمه می توان گفت که ، سیستم مالی قانونی به مثابه گلوی بطری است که پول آلوده از آن عبور می کند و بطور معمول ، در این فرآیند حیله های نامبرده شده بکار گرفته می شود و برای پنهان نگهداشتن منبع اصلی مال با پول کثیف ، داد و ستد های متعدد با شیوه های گوناگون انجام می دهند تا یافتن منبع اصلی را مشکل و پیچیده تر کنند و به این عمل لایه گذاری می گویند .

هم اکنون در بسیاری از کشور ها این گونه مؤسسه ها با عناوین و پوشش های به ظاهر قانونی در خدمت قاچاقچییان اند و به شست و شویی پول های کثیف می پردازند .

علاوه بر بانک های سویسی که مشهور اند ، پول های کثیف را بهتر از دیگران می شویند ، در سطح جهان بانک های متعددیست که در اختیار قاچاقچیان و شویندگان پول است و اغلب آنها با بانک های سویسی در این جرم سازمان یافته فراملی شرکت دارند . برای مثال : در دهه هفتاد و هشتاد ، یک شبه سرویس دهی به قاچاقچیان تحت پوشش و عنوان بانک های بین المللی اعتبار و تجارت که در ۷۳ کشور فعال بود ، در اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ کشف و مدیران ان محکوم شدند این بانک ها با بانکهای سویسی در پول شویی همکاری داشت .

در دهه های گذشته مدیران معتبر بیش از پنجاه کشور جهان از " قانون راز داری در قبال مشتریان " سخن می گفتند ولی در زمان حاضر ، که فرآیند مخرب پول شویی رو به افزایش است ، در بسیاری از کشور ها ، چنین حقی در قوانین ، به بانکها داده نشده است ، چنان که قوانین امریکا ، کانادا ، استرالیا ، زیلاند نو ، کشورهای اتحادیه اروپا ، جاپان و ... به بانکها اجازه نمی دهند در قبال بررسی های قانونی درباره سپرده های مشکوک به بهانه ی رازداری سکوت کنند و به همین جهت پولشویان به استفاده از شرکت های بازرگانی ( تجارتی ) و مراکز مالی در مراحل مختلف پولشویی به شدت روی آورده اند و نمونه های آنرا میتوان حتی در برخی هتل ها ، قمار خانه ها ( کازینو ها ) ، بار ها ، باشگاه ها ، کلوپ های شبانه و بعضی سوپر مارکیت های بزرگ در شهر های استراتیژیک مشاهده نمود .

استفاده از معاملات تقلبی و صوری نیز در فرآیند پولشویی متداول است . یکی از شیوه های آن ، سرمایه گذاری خصوصی در طرح های ساختمانی ( ساخت و ساز ) و حتی به ظاهر تحسین برانگیز ، می باشد .

قاچاقچیان بطور معمول ، در پول شویی سنتی از طریق سیستم های بانکی ، روش « انفجار ستاره » را بکار می گیرند ، در این شیوه حساب سپرده ای با پول های مختلط کثیف و پاک افتتاح می کنند و با سفارش های مکرر از طریق حواله های کتبی ، تلگرافی ، تلفنی ، فاکس و .... ، پول ها را به حساب های متعددی در کشور های گوناگون انتقال می دهند .

برخی از کشور ها مانند استرالیا ، اتریش ، ایتالیا ، بلجیم ، دانمارک ، فنلاند ، فرانسه ، المان ، یونان ، ایسلند ، ایرلیند ، لوکزمبورگ ، هلند ، زیلاند نو ، ناروی ، پرتگال ، اسپانیا ، سویدن ، کشور های عضو خلیچ فارس ، هنگ کنگ ، ترکیه ایالات متحده امریکا و .... ، برای انتقال پول به کشور های دیگر ، سقفی بین ده تا بیست هزار دالر مقرر کرده اند . تا به این وسیله از انتقال مبالغ کلان پول جلوگیری کنند ولی قاچاقچیان برای انتقال مقادیر کلان ، علاوه برجابجا سازی که بحث مفصل را می طلبد ، پول را به قسمت های کوچک تقسیم و برای انتقال آن از افراد مختلف استفاده می کنند . علرغم طاقت فرسا بودن ، زمان بر بودن و پرهزینه بودن آن هنوز هم بکار گرفته می شود .

در دهه اخیر ، پولشویی جنبه بین المللی پیدا کرده که توسعه سازمان تجارت جهانی و بهره گیری قاچاقچیان از افراد متخصص و حرفه ای بنابر این فرآیند « به خصوص نقش انتقال الکترونی در فضای سایبر » که پول شویی مدرن نامیده می شود و نیاز به اعمال فیزیکی ندارد ، این فرآیند به مشکل حل نشدنی در آورده شده است که زیان های بسیار دارد از جمله آن که بر چرخه ی اقتصاد سالم کشور ها و در آمد دولت ها از وصول مالیات ، عوارض و ..... لطمه می زند .

بیشترین بخش شست و شوی پول آلوده با قاچاق مواد مخدره ارتباط مستقیم دارد . به گونه ای که اگر قاچاق مواد مخدر ریشه کن شود فرآیند پولشویی نیز بسیار ناچیز خواهد شد ، ولی از نظر سیاست جنایی باید گفت :

فرآیند پولشویی به پول حاصل از قاچاق مواد مخدر محدود نمی شود ، بلکه تمامی مواردی را که شخص ، پول بالنسبه کلانی از طریق غیر مجاز وخلاف قانون به دست آورده و یا برای فرار از مالیات و غیره شست و شو کند ، شامل می شود .

● پولشویی در کجا انجام می گیرد ؟

انجام هر نوع فعالیت مجرمانه نیازمند شرایط و محیط مناسب برای تححق آن جرم است . شناسایی این شرایط برای جلوگیری از وقوع جرم اهمیت زیاد دارد . بررسی ماهیت جرم پولشویی و شواهد موجود نشان می دهد که پولشویی در محیطی که شرایط زیر را داشته باشد قابل انجام خواهد بود .

- کریدور ( دهلیز ) فعالیت های مجرمانه و غیرقانونی باشد .

- بخش های غیر رسمی اقتصادی فعال باشد .

- بخش های رسمی ، بخصوص بازار های مالی از کارایی لازم برخوردار نباشد .

- قوانین ضد پولشویی چندان فعال نباشد .

- ریسک عملیات پولشویی آنقدر قابل توجه نباشد .

- بازار های مالی بصورت حاشیه ای و توسعه نیافته ، اما مرتبط با بازار های مالی پیشرفته وجود داشته باشد .

- روش های پولشویی برای دست اندرکاران بازار های مالی قانونی ، بانکها و دیگر عوامل اجرایی شناخته شد نباشد .

- امکان و سهولت انتقال درآمد های بدست آمده برای فعالیتهای مجرمانه به مکان دیگر .

● تاثیرات پولشویی بر اقتصاد

پولشویی فرآیند گسترده ای است که برآورد حجم آن بسیار مشکل بوده و از این رو کوشش دولت را برای مدیریت اقتصاد کشور با مشکلات روبرو می سازد .

افزایش پولشویی مستلزم کاهش داد و ستد و تقاضای پول از بانک ها است .

از آنجاییکه پولشویی و فعالیت های مجرمانه منجر به تغییر درآمدی از سرمایه گذاری های دراز مدت بسوی سرمایه گذاری پر خطر و پر بازده کوتاه مدت در بخش تجارت می شود و در این خش فرار مالیاتی رایج است ، اثرات زیانباری بر اقتصاد کلان و برنامه های طویل المدت ملی ، خواهد داشت .

پولشویی اثار زیانبار غیر مستقیمی هم دارد ، زیرا داد و ستد های غیرقانونی ، بازدارنده ی تبادلات قانونی نیز هست ؛ برای مثال داوستد های ارزی قانونی ، موردی ، بر اثر آن که با پولشویی همراه شود ، مطلوبیت ندارد . مهمتر از آن مبادلات زیر زمینی و فساد و اختلاس ، از اطمینان و اعتماد به بازار و سازکار های آن می کاهد . ذخیره ( مانده ) انباشت دارایی های شسته شده در برخی از کشور ها ، به احتمال ، بیش از سرمایه های جاری است و در نتیجه بی ثباتی اقتصادی را افزایش می دهد . بر اثر افزایش پولشویی نرخ رشد تولید ناخالص ملی کاهش می یابد . و همچنان اسباب تخریب بازار مالی ، ورشکستگی بخش خصوصی ( که بصورت قانونی فعالیت میکنند ) ، کاهش بهره وری در بخش واقعی اقتصاد ، افزایش ریسک خصوصی سازی تخریب بخش خارجی اقتصاد ، بی ثباتی در نرخ های ارز و بهره ، توزیع نابرابر درآمد شهروندان و آثار منفی دیگر را فراهم می سازد که همه آنها به نحوی رشد و توسعه اقتصادی را تحت تاثیر منفی قرار می دهد و علاوه بر اثرات مخرب اقتصادی ، تأثیر نامطلوب اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی را سبب گردیده و در نتیجه فاصله طبقاتی ( دارا و نادار ، پردرآمد و کم درآمد ) و فساد سیاسی را بوجود می آورد . و در نهایت پولشویی در کشور های در حال رشد مانع ورود آن به هئیت کشور های توسعه یافته و دست یابی آن ها به توسعه پایدار خواهد شد .

● ایا امکان اندازه گیری حجم عملیات پولشویی وجود دارد ؟

جواب صریح و روشن اینست که ، متآسفانه ، تا اکنون روش قابل قبولی برای اندازه گیری حجم پولشویی ارایه نشده است . با توجه به وابستگی پولشویی با فعالیت های غیر رسمی اقتصادی ، طبیعی است که نباید انتظار براورد حجم پولشویی را داشته باشیم . گرچه در مطالعات تجربی به عمل آمده روش هایی ارایه شده که از ان جمله می توان روش پنج در صد درآمد ناخالص داخلی GDP هر کشور ، بررسی مازاد پس انداز در نظام بانکی ، روش خرد به مراجعه به بازاز و تحت نظر گرفتن افراد مجرم ، چه به شکل مستقیم و چه به صورت غیر مستقیم ، را نام برد ولی هیچ یک از این روش ها توان برآورد دقیق و قابل قبول حجم پولشویی را نداشته اند .

● تدابیر و اقدامات صورت گرفته مبنی بر جلوگیری از پولشویی

پولشویی که از آن به « شریان خون تجارت جهانی مواد مخدر » تعبیر می شود چنان پیچیده است که تمهیدات متداول نتوانسته از شیوه هایی که امروز در این فرآیند بکار میرود جلوگیری کند . به خصوص ردیابی موارد « پولشویی مدرن در فضای سایبر » که به نقل و انتقال فیزیکی نیاز ندارد ، بطور جدی بغرنج است ؛ از طرفی جهانی شدن موجی است که به سرعت مرز ها ، « به ویژه حوزه ی اقتصاد » را در مینوررد و لازمه ی جهانی شدن اقتصاد به حد اقل رسیدن کنترل در تجارت است . علاوه برآن بهره گیری قاچاقچیان از افراد ماهر و حرفه ای در پولشویی ، برپیچیدگی و مشکل تر شدن کشف موارد پولشویی افزوده است .

اکنون بیش از ۱۴۰ کشور قانون مبارزه با پولشویی دارند و کشورهای که هنوز در قانون مجازات آنها پولشوی جرم مستقل تعریف نشده با پولشویی ، با استفاده از قوانینی که بطور ضمنی به پولشویی توام با جرایم دیگر اشاره دارد مبارزه می کنند ، ولی در عین حال سالانه بیش از ۸/۲ ترلیون دالر در جهان پولشویی می شود .

در سه دهه پیش آنچه فکر مامورین مبارزه با قاچاق مواد مخدر را مغشوش می کرد ، جاسازی مواد مخدر بود ولی اکنون علاوه بر جاسازی ، که در آغاز یک پروسه قاچاق مواد مخدر اهمیت دارد ، مشکلی که در پایان معاملات قاچاق مواد مخدر باعث دل مغشوشی شده است عقیم ماندن این مرحله نهایی در بازدارندگی از قاچاق مواد مخدر فوق العاده مهم است . زیرا اگر درآمد حاصل از آن مصادره شود تمام فعالیت های قاچاقچی بی نتیجه می ماند . و او را از ادامه این فعالیت باز می دارد .

مبارزه با انتقال و اخفای پول حاصل از جرم ، در جون ۱۹۸۰ به وسیله ی کمیته ی وزیران شورای اروپا به دول عضو توصیه شد و اصطلاح پولشویی در فرآیند قاچاق مواد مخدر با تصویب کنوانسیون بین المللی مبارزه باقاچاق مواد مخدر و روانگردان در سال ۱۹۸۸ ، که در آن تدابیری برای ضبط اموال حاصل از قاچاق مواد مخدر اتخاذ شده ، بصورت جهانی در سیاست جنایی و حقوق جزای کشور ها مطرح گردید و در موارد دیگر از جمله :

- اعلامییه کمیته بازل ( دیسامبر ۱۹۸۸ ) ؛

- کمیته مبارزه با پولشویی ( ۱۹۸۹ ) ؛

- منشور اتحادیه اروپا ( ۱۹۹۰ ) ؛

- دستورالعمل اتحادیه اروپا ( ۱۹۹۱ ) ؛

- قطعنامه سازمان بین المللی کمیسیون اوراق بهادار ( ۱۹۹۲ ) ؛

- اعلامیه کنفرانس بین المللی کومایور در ایتالیا ( ۱۹۹۴ ) ؛

بیانیه مبارزه با شست و شوی پول اجلاس ویژه ی مواد مخدر ملل متحد در سال ۱۹۹۸ پیگیری شد و در کنوانسیون پالرمو ، که از سال ۲۰۰۰ به امضای ۱۴۷ دولت رسید ، و ۲۸ کشور انرا تصویب کرده اند ، بطور قاطع و عام بصورتی « جهان شمول » بر جرم بودن آن تاکید شد . در سال ۱۹۸۹ روسای هفت کشور عمده صنعتی معروف به ۷ - G برای نخستین بار ، شست و شوی پول آلوده را رسماً یکی از مسایل حاد دنیا شناختند و به اتفاق به بمنظور هماهنگی چند ملیتی برخورد به این بحران ، سازمانی بنام نیروی کاری عملیات مالی تشکیل دادند ، عضویت در سازمان برای کشور های دیگر نیز باز گذاشته شده و اکنون همه ی کشور های عضو اتحادیه DCEO به انضمام هنگ کنگ ، سنگاپور و شورای همکاری خلیج فارس و کمیسیون اروپا عضویت آنرا به عهده دارند . تمامی اعضای طرح یاد شده ، چهل نوع تدابیر مشخص را برای ممانعت از عملیات شویندگان پول آلوده امضا کرده اند . و همچنان تلاش های بازدارنده ای در سطوح کشوری ، منطقه و جهان برای مبارزه با پولشویی صورت گرفته و ادامه دارد ، برای نمونه :

- در امریکا در سال ۱۹۸۶ قانون کنترل پولشویی تصویب و به اجرا گذاشته شد .

- در انگلستان « قانون جرایم راجع به قاچاق مواد مخدر » در سال ۱۹۸۶ تقویب شد و از اول ۱۹۸۹ لازم الاجرا گردید و « مقرارتی راجع به پول شویی » از اوایل ۱۹۹۴ به اجرا درآمد .

- در اسکاتلند « قانون درآمد ها ناشی از جرم » در سال ۱۹۹۵ تصویب شد .

- جاپانی ها در سال ۱۹۹۱ قانون خاق مواد مخدر را تصویب کردند که به اساس آن پول شویی را جرم شناختند .

- در سال ۱۹۹۸ کارشناسان چهل کشور در فرانسه با یکدیگر ملاقات کردند تا تدابیری را برای ممانعت ارپول شویی در روسیه و اروپای شرقی اتخاذ کنند .

- نمایندگان ۱۴۰ کشور در ایتالیا با یکدیگر ملاقات کردند تا استرایژی واحدی را با جرایم سازمان یافته ی فراملی در پیش گیرند .

- نمایندگان ۱۸۰ کشور در مصر با یکدیگر ملاقات کردند تا یک جبهه ی جهانی برای مبارزه با با جرایم سازمان یافته تشکیل دهند .

- وکلایی داگستری آمریکا در واشنگتن باهم ملاقات کردند تا مسولیت خود را در قبال پول آلوده بررسی کنند .

- وزرایی ۲۵ کشور در آرژانتین با هم ملاقات کردند و متعهد شدند تا دولت های خود را در مبارزه با پول شویی موظف کنند .

- شش صد تن از کارشناسان حقوق بین المللی در انگلستان با یکدیگر ملاقات کردند تا پیشنهاد های درباره تسهیل مقررات رازداری بانک ها ارائه کنند .

- کنفرانس بین المللی مواد مخدر در مادرید هسپانیا، که در آن شرکت گنندگان پولیس وسیاستمدارن ۹۰ کشور جهان در ماه می ۲۰۰۷ ، در رابطه به روش جدید مواد مخدر از طریق انترنت هوشدار داده می گوید که : در حال حاضر میتوان از طریق انترنت مواد کمیایی تشکیل دهنده " کوکائین " را مانند کتاب یا نوار موسیقی با کارت اعتباری خریداری کرد .

- موافقتنامه " پاریس پکت " در سال ۲۰۰۳ بمنظور کنترل قاچاق مواد مخدر و کاهش تقاضای مصرف کنندگان در پایتخت فرانسه به میان آمد .

- نشست بین المللی مبارزه با مواد مخدر در کابل پایتخت افغانسنان به اشتراک نمایندگان ۵۶ کشور عضوی موافقتنامه پاریس به تاریخ ۳۱ اکتوبر ۲۰۰۷ .

ولی باید اذعان کرد ، با وصف تمامی تدابیری بازدارنده ، جلوگیری از فرآیند پول شویی در هیچ کشوری در حد مطلوب موفقیت نداشته ، چنانکه در سال ۱۹۹۵ بیش ا ز ۳۵۰ ملیارد دالر در امریکا شست و شو شده و گزارشات جدید مقدار پولی را که در جهان پول شویی می شود سالانه بالغ ۸/۲ ترلیون دالر می رساند . مقداری پولی آلوده که از قاچاق مواد مخدر در دنیا در گردش می باشد به قدری زیاد است که سبب بوجود آمدن اقتصاد دوم « اقتصادزیر زمینی » شده و هچنان در جهان اقتصاد ، دالر نفتی ، وجود دارد ، باید گفت : « دالر هیروئینی » هم بطور غیر رسمی موجود است.

esalat.org