هرگز در خانه پنی سیلین تزریق نکنید

هشدار دکتر عبدالمجید چراغعلی متخصص داروشناسی

چندی پیش در خبرها آمده بود ۳ نفر از شهروندان ساکن یاسوج، مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد، که گفته می‌شود به سرماخوردگی دچار شده بودند، بعد از تزریق آمپول «پنی‌سیلین» جان خود را از دست داده‌اند...

تزریقات در منزل

یکی از جان‌باختگان، جوانی ۱۸ساله بوده که به علت سرماخوردگی به پزشک مراجعه کرده و بعد از تزریق پنی‌سیلین، جان خود را از دست داده است. جوان دیگری نیز چند ساعت بعد از تزریق پنی‌سیلین، جان خود را از دست داد و فرد سوم نیز بعد از سرماخوردگی، پنی‌سیلین تزریق کرده و در نهایت فوت کرده است. اگر چه پس از انتشار این خبر، مراکز متعددی آن را تکذیب کردند و مرگ این شهروندان را مرتبط با پنی‌سیلین ندانستند اما تزریق پنی‌سیلین ناگفته‌های مهمی در خود دارد که در گفت‌و‌گویی با دکتر عبدالمجید چراغعلی، متخصص داروشناسی و استاد دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌ا... به آن پرداخته‌ایم.

▪ آقای دکتر! از دید داروشناسی، پنی‌سیلین چه نوع دارویی است؟

- پنی‌سیلین یک اسم عام است و نام یک داروی خاص نیست. ما فرآورده‌های متعددی داریم که در مجموعه خانواده پنی‌سیلین قرار می‌گیرند و اسامی متفاوتی مانند پنی‌سیلین G، پنی‌سیلین ۳-۳-۶، پنی‌سیلین یک میلیون و دویست و.... دارند. خانواده پنی‌سیلین یک گروه دارویی از خانواده آنتی‌بیوتیک‌ها هستند و جزو داروهای مهم محسوب می‌شوند. این آنتی‌بیوتیک‌ها از خانواده قارچ‌ها تولید می‌شوند و عمدتا علیه میکروب‌های گرم مثبت عمل می‌کنند.

▪ به چه علت دائما تاکید می‌شود که تزریق پنی‌سیلین در مراکز درمانی انجام شود؟

- پنی‌سیلین از نظر بروز عوارض جانبی در مقایسه با داروهای دیگر داروی بسیار سالمی است و عوارض بسیار کمی ایجاد می‌کند اما ۲ عارضه مهم دارد؛ یکی از این عوارض، درد هنگام تزریق و دوم این که در بعضی از افراد می‌تواند شوک آلرژیک ایجاد کند. در واقع به بروز واکنش‌های آلرژیک منجر می‌شود. به همین دلیل بعضی از افراد نسبت به پنی‌سیلین حساسیت دارند بنابراین وقتی پنی‌سیلین تزریق می‌کنند حتی زمانی که پنی‌سیلین‌های خوراکی می‌خورند دچار واکنش‌های آلرژیک می‌شوند. البته در بسیاری از موارد این واکنش‌ها خطرناک نیست. به‌عنوان نمونه فرد دچار خارش، کهیر و... می‌شود. اما گاهی نیز این واکنش‌ها خطرناک می‌شود و شوکی می‌دهد که اصطلاحا به آن شوک ناشی از پنی‌سیلین می‌گویند. ابتلا به این شوک ممکن است به مرگ منجر شود. به همین دلیل تاکید می‌شود که داروهای خانواده پنی‌سیلین فقط و فقط در مراکز درمانی تزریق شود.

▪ چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به این حساسیت قرار دارند؟

- مشخص نیست. هیچ راهی برای تشخیص و شناسایی این حساسیت وجود ندارد تا بتوانیم بگوییم در کودکان بیشتر از بزرگسالان بروز می‌کند یا برعکس. همه افراد در معرض خطر ابتلا به حساسیت و شوک ناشی از پنی‌سیلین قرار دارند. ولی تعداد افرادی که به این شوک مبتلا می‌شوند خیلی کم است. البته آمارها تفاوت دارند اما بعضی‌ها می‌گویند ممکن است از هر ۱۰۰ هزار نفر یک نفر به این شوک مبتلا شود. در منابع دیگر آمارهای متفاوتی ذکر شده است. آنچه مهم است بدانید این است که شیوع این عارضه خیلی کم اما خطرناک است و باید آن را جدی گرفت.

▪ مگر تستی که قبل از تزریق انجام می‌شود برای تشخیص حساسیت ناشی از تزریق پنی‌سیلین نیست؟

- تست قبل از تزریق، ارزش درمانی زیادی ندارد. زمانی بحث بود که می‌توان با انجام تست متوجه حساسیت فرد به پنی‌سیلین شد. بعدها منابع علمی نشان داد همان میزانی از دارو هم که برای تست استفاده می‌شود، می‌تواند واکنش آلرژیک ایجاد کند. به همین دلیل انجام تست پیش از تزریق ارزش خاصی ندارد. به‌طوری که امروزه تست قبل از تزریق به‌هیچ‌وجه در کودکان انجام نمی‌شود. در بزرگسالان نیز انجام تست ارزش درمانی ندارد به خصوص روشی که در ایران انجام می‌شود.

▪ چطور؟ مگر مشکلش چیست؟

- انجام تست پنی‌سیلین پروتکل بسیار پیچیده‌ای دارد. به این صورت که ابتدا باید با مقادیر بسیار کم پنی‌سیلین، تست انجام شود. ۲۰ دقیقه بعد تست مجددا باید تکرار شود، پس از گذشت ۲۰ دقیقه از تست دوم، تست سوم با غلظت بیشتری باید انجام شود. اما در ایران همان بار اول مقداری از پنی‌سیلین را رقیق و زیر پوست تزریق می‌کنند و براساس آن تصمیم می‌گیرند که بیمار نسبت به پنی‌سیلین حساسیت دارد یا نه. این روش به هیچ وجه علمی نیست و یک کار بیهوده محسوب می‌شود.

▪ اگر فردی تزریق پنی‌سیلین را در خانه انجام دهد و دچار عوارض ناشی از تزریق پنی‌سیلین شود اولین کاری که باید برای او انجام داد چیست؟

- نه تنها پنی‌سیلین بلکه تمامی فرآورده‌های تزریقی به صورت عام و به خصوص خانواده پنی‌سیلین‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها نباید به هیچ عنوان خارج از مراکز درمانی تزریق شوند. این فرآورده‌ها فقط باید در جایی تزریق شوند که امکان مقابله با شوک وجود داشته باشد. به همین دلیل تمامی مطب‌ها، اورژانس‌ها، کلینیک‌هایی که واحد تزریقات دارند و... باید داروها و اکسیژن لازم برای ریکاوری کردن بیماری که دچار شوک شده را داشته باشند. اگر بیماری در خانه یا محلی که این امکانات وجود ندارد اقدام به تزریق کند کار بسیار خطرناکی کرده است و اگر اتفاقی برایش بیفتد حتما به مرگش منجر خواهد شد. به همین دلیل اگر بررسی کنید، می‌بینید بیمارانی که پس از تزریق پنی‌سیلین فوت کرده‌اند، کسانی بوده‌اند که خارج از مراکز درمانی و اکثرا در منزل تزریق‌شان انجام شده و سپس دچار شوک شده‌اند. تا اطرافیان بخواهند بیمار را به بیمارستان برسانند، کار از کار گذشته و بیمار فوت کرده است.

▪ با توجه به سردشدن هوا خیلی‌ها به محض اینکه دچار گلودرد و گرفتگی صدا می‌شوند به فرض‌ اینکه گلویشان چرک کرده اقدام به تزریق خودسرانه آنتی‌بیوتیک می‌کنند. چه توصیه‌ای برای این افراد دارید؟

- راستش خسته شدیم از بس به مردم گفتیم خودسرانه دارو مصرف نکنند. به‌خصوص داروهای تزریقی. داروهای تزریقی بسیار خطرناک هستند. سهم عمده‌ای از عوارض جانبی و مرگ و میرها ناشی از مصرف داروها به شکل تزریقی است. بنابراین مصرف خودسرانه دارو بسیار خطرناک است ضمن اینکه اغلب سرماخوردگی‌ها از نوع ویروسی هستند و اصلا استفاده از آنتی‌بیوتیک فایده‌ای ندارد.

▪ گفتید یکی از عوارض تزریق پنی‌سیلین درد زیاد آن است. در بعضی از مراکز هنگام تزریق از بی‌حس‌کننده‌ها برای کاهش درد استفاده می‌کنند. آیا این کار صحیح است؟

- استفاده از بی‌حس‌کننده‌ها همراه با پنی‌سیلین در ترکیب دارو تاثیری ندارد اما آنچه مسوول تزریقات باید بداند این است که از میزان بسیار کمی از بی‌حس‌کننده‌ها هنگام تزریق پنی‌سیلین استفاده کند زیرا بی‌حس‌کننده‌ها هم خطرناک هستند و می‌توانند عوارض بسیار جدی ایجاد کنند. به همین دلیل توصیه می‌شود چه هنگام ساخت ترکیبات پنی‌سیلین و چه هنگام تزریق از مقادیر بسیار کم و در حد هزارم درصد از بی‌حس‌کننده‌ها استفاده شود.

مریم منصوری