دست خزر از ساحل کوتاه​تر شده است

دامنه خشکسالی که تا امروز تقریبا به تمام نقاط کشور گسترش پیدا کرده و پیامدهای منفی بی شماری را دربرداشته است, ظاهرا به پهنه گسترده و آبی دریای خزر هم رسیده است, چرا که به گفته مسئولان این حوزه ,آب این دریاچه در سال های اخیر با کاهش ۸۰ سانتی متر مواجه بوده که البته بخشی از آن برداشت های بی رویه از رودخانه ولگا در روسیه عنوان شده است

دامنه خشکسالی که تا امروز تقریبا به تمام نقاط کشور گسترش پیدا کرده و پیامدهای منفی بی‌شماری را دربرداشته است، ظاهرا به پهنه گسترده و آبی دریای خزر هم رسیده است، چرا که به گفته مسئولان این حوزه ،آب این دریاچه در سال‌های اخیر با کاهش ۸۰ سانتی متر مواجه بوده که البته بخشی از آن برداشت‌های بی‌رویه از رودخانه ولگا در روسیه عنوان شده است.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر با بیان این که احتمال دور جدیدی از کاهش تراز آب و بروز نوسان دریای خزر وجود دارد، می گوید: خشکسالی های اخیر و کاهش آبدهی رودخانه ها بویژه ولگا، از جمله عوامل تاثیرگذار در کاهش ۳۴ سانتیمتری تراز آب دریای خزر است.

جواد ملک در گفت وگو با مهر می افزاید: احتمال ادامه روند کاهشی تراز آب دریای خزر وجود دارد و کاهش ۸۰سانتی متری تراز آب دریای خزر طی ۱۷ سال اخیر را نمی توان به عنوان افت و خیزهای معمولی دریا دانست.

وی با بیان این که احتمال ادامه کاهش تراز آب به عنوان دور جدیدی از ویژگی‏ های نوسانی دریای خزر را نباید از نظر دور داشت، به آخرین شرایط نوسان ها و میانگین تراز آب دریای خزر در سال آبی (۹۲ـ۱۳۹۱) اشاره و خاطرنشان می کند: بر اساس تحلیل داده های دریافتی از ایستگاه های ترازسنجی مستقر در بندرانزلی، بندر نوشهر، بندر صدرا (نکا) و بندرترکمن (آشوراده)، میانگین تراز آب دریای خزر در سال آبی (۹۲ـ۱۳۹۱) برابر ۲۶.۵۹ـ متر است که در مقایسه با سال آبی گذشته، چهار سانتی متر و در قیاس با سه سال پیش، ۳۴ سانتی متر کاهش نشان می دهد.مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر با اشاره به دلایل کاهش تراز آب دریای خزر یادآور می شود: ادامه تأثیر خشکسالی سال های گذشته در حوضه آبریز خزر و کاهش بارش و در نتیجه کاهش آبدهی رودخانه‏ های منتهی به دریای خزر و مهم ترین آنها رودخانه ولگا از جمله دلایل کاهش تراز آب دریاست.

به گفته ملک دبی (میزان آب) رودخانه ولگا در مجموع سال‏ های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ میلادی، حدود ۸۰ درصد میانگین درازمدت این رودخانه بوده است، اما در بهار سال ۲۰۱۳ میلادی و در دوره پُرآبی، آبدهی رودخانه ولگا ۱۱ درصد بالاتر از حد نرمال گزارش شده است.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر با تاکید بر لزوم تهیه نقشه حد بستر و حریم دریای خزر می گوید: با توجه به اعلام حد بستر دریای خزر (تراز ۲۴.۷ـ متر) از سوی وزارت نیرو و لزوم حفظ و حراست آن از سوی شرکت های آب منطقه‏ ای شمال کشور، لازم است طرح تهیه نقشه حد بستر و حریم دریای خزر و علامت‏ گذاری سواحل با جدیت اجرا شود، زیرا به دلیل کاهش تراز آب دریا، تجاوز به حریم دریا افزایش خواهد یافت.وی تصریح می کند: ضروری است تمام طرح ها و برنامه‏ های راهبردی دولت در سواحل جنوبی دریای خزر با رویکرد به ویژگی های نوسانی دریای خزر و روند کاهش تراز آب در سال های اخیر مهندسی و عملیاتی شود.

● تصور غلط از پیشروی آب دریای خزر

این مسئول در حالی از کاهش سطح آب دریای خزر خبر می دهد که در سال های اخیر شاهد پیشروی آب دریا به سمت سواحل، ویلاها و حتی جاده های شهرهای حاشیه این دریا بوده ایم؛ امری که به گفته معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست کشور، موقت بوده و جزو نوسانات طبیعی دریا به شمار می رود و هرساله با توجه به تغییر شرایط اقلیمی و وجود دوره​ های پربارش و کم بارش، پسروی و پیشروی هایی در آب دریا وجود دارد.

عبدالرضا کرباسی با بیان این که تصور پیشروی آب خزر، غیرواقعی است، می گوید: در پنج تا شش سال اخیر، آب این دریاچه به طور دائم با کاهش همراه بوده و پسروی داشته است، با این همه نوساناتی به میزان یک متر و ۲۰ سانتی متر در سطح آب خزر طبیعی است و همواره در طول تاریخ این دریاچه چنین نوساناتی وجود داشته است که با توجه به این مهم، کاهش ۸۰ درصدی سطح آب خزر که اکنون مطرح است، عادی بوده و حتی اگر این میزان به صد یا ۱۲۰ سانتی متر هم برسد، باز مشکلی نیست و عادی تلقی می شود، اما اگر این میزان به ۱۴۰ تا ۱۵۰ سانتی متر برسد، آن گاه جای نگرانی دارد و می توان گفت شرایط بحرانی ایجاد شده است.

وی در گفت وگو با جام جم درباره علل کاهش ۸۰ سانتی متری سطح آب دریای خزر نیز خاطرنشان می کند: این دریاچه یک سیکل سی ساله پرآبی و کم آبی به دلیل تغییرات آب و هوایی دارد که شامل یک دوران پانزده ساله پرآبی و یک دوران پانزده ساله کم آبی است که به تناوب تکرار می شود و ما اکنون در دو سه سال ابتدایی دوران کم آبی هستیم که این مساله در کاهش آب دریاچه بی تاثیر نیست. از سوی دیگر روسیه در سال های اخیر برداشت های زیادی از رودخانه ولگا به عنوان اصلی ترین تامین کننده آب خزر داشته است و از آنجا که این رودخانه ۷۵ درصد آب خزر را تامین می کند، برداشت های زیاد و سدسازی ها روی این رودخانه برای مصارف شرب و کشاورزی، در کاهش آب خزر بی تاثیر نبوده است.

معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست کشور درباره پیامدهای ادامه کاهش آب دریاچه خزر نیز یادآور می شود: کاهش تراز آب خزر پیامدهای فیزیکی و شیمیایی در برخواهد داشت که از آن جمله می توان به تهدید زندگی آبزیان این دریاچه اشاره کرد، زیرا اگر به فرض اکنون شوری آب دریا، ۱۳ گرم بر لیتر و مناسب حیات این آبزیان است، با کاهش آب دریا این غلظت نمک افزایش می یابد که در این صورت بر حیات آبزیان تاثیرگذار خواهد بود، البته نوع و میزان این تاثیرگذاری هنوز مشخص نیست و باید بررسی و کارشناسی شود.

کرباسی تهدید ساختارهای فیریکی حاشیه دریا را از دیگر تهدیدات کاهش تراز آب خزر عنوان می کند و می گوید: با کاهش آب دریا و پسروی آن، اسکله ها نیز کارایی خود را از دست می دهد، زیرا کشتی هایی که کنار این اسکله ها پهلو می گیرند به گل خواهند نشست که در این صورت یا باید تمام مناطق ساحلی را برای افزایش عمق دریا لایروبی کرد، یا طول اسکله ها را افزایش داد که انجام هر دو مورد بسیار سخت و هزینه بر است. این در حالی است که مشکل افزایش ساخت و ساز در حاشیه سواحل هم وجود دارد که البته دولت از هم اکنون باید از آغاز این روند جلوگیری کند.

● سرنوشتی مشابه ارومیه برای خزر

این مسئول در پاسخ به این پرسش که آیا از هم اکنون باید نگران نابودی این دریاچه و رخدادی مشابه دریاچه ارومیه برای خزر هم بود یا نه، یادآور می شود: اکنون جایی برای این نگرانی وجود ندارد، اما در صورت حصول سه شرط کاهش بارش ها و تغییرات اقلیمی، ادامه برداشت بی رویه از ولگا در روسیه و برطرف کردن نیازهای آبی کشور از طریق سدسازی روی رودخانه ها و شیرین سازی آب خزر و انتقال آن به دیگر نقاط کشور، تصور نابودی آن دور از ذهن نیست، زیرا در صورت اجرایی شدن انتقال آب به دیگر نقاط کشور، احتمال این که دیگر کشورهای حاشیه دریا مانند ترکمنستان هم که با کمبود آب مواجه هستند، درصدد شیرین سازی و انتقال آب خزر برای تامین مصارف خود باشند، زیاد است و در این صورت احتمال نابودی خزر نیز وجود خواهد داشت.

فاطمه مرادزاده