پنجشنبه, ۱۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 2 May, 2024
خیلی ها گرفتار سیگارند
«هنرمند تئاتر در حین کار دایما خودش را به تکامل می‌رساند، تجربه می‌کند، یاد می‌گیرد و در کارهای تصویری دیگر از این تکامل و ذخیره درونی استفاده می‌کند و آن را به بروز می‌رساند و چیز خیلی زیادی به او اضافه نمی‌شود.»...
ایرج راد ۶۴ساله، یکی از باتجربه‌های تئاتر است که این‌گونه از خانواده تئاتر می‌گوید.شاهد این حرف او بسیاری از بازیگران بزرگ کشورمان هستند: علی نصیریان، عزت‌الله انتظامی، داود رشیدی، پرویز پرستویی، سوسن تسلیمی... و البته خود ایرج راد! او از سال ۱۳۳۷ با اجراهایی برای کودکان پا به عرصه تئاتر گذاشت و تا به امروز بیش از ۳۰ کار تئاتر، ۱۵ فیلم سینمایی و ۱۲ سریال، کار رادیو و تله تئاتر را در کسوت‌های مختلف بازیگر و کارگردان همراهی کرده است. از اوکه این روزها در تئاتر شهر، نمایش «عیش و نیستی» را با بازی و کارگردانی خودش روی صحنه دارد، درباره سلامت خودش و سلامت تئاتر پرسیده‌ایم.
▪ سلامت برای اهالی تئاتر چه‌قدر مهم است و اصلا شما تئاتری‌ها چه‌طور آن را تعریف می‌کنید؟
ـ شاید بعضی‌ها از این پرسش شما این سوال برای‌شان پیش بیاید که سلامت یک بازیگر تئاتری با افرادی که شغل دیگری در اجتماع دارند چه تفاوتی دارد.بنابراین قبل‌اش توضیحی لازم است. مساله سلامت برای بازیگر تئاتر به دلیل اینکه خود بازیگر ( فیزیک و روح و روانش) ابزار کار اوست، با دیگران متفاوت است؛ هر چند برای همه افراد، سلامت در هر جایگاه و شغلی که باشند مهم است. با این پیش‌زمینه باید بگویم از آنجایی که کار تئاتر بسیار مشکل است بازیگر باید از سلامت کامل برخوردار باشد و این سلامت تنها شامل سلامت فیزیکی و جسمانی نیست؛ بلکه فرد حتما باید علاوه بر سلامت جسمی، سلامت روانی و فکری هم داشته باشد تا بتواند ارایه‌کننده درست یک حس به تماشاگر باشد و واسطه این ارتباط در تئاتر، بدن بازیگر است که مثل ساز برای یک نوازنده می‌ماند.
▪ شاید هم مهم‌تر! چون ساز را می‌توان تعمیر یا تعویض کرد.
ـ بله، بدن را نمی‌توان عوض کرد و گاهی قابل درمان و به قول شما قابل‌تعمیر هم نیست. بنابراین یک تئاتری باید از سلامت کلی برخوردار باشد و جدای از این موارد، مساله صدا و بیان است که در این رشته از اعتبار بالایی برخوردار است و خودش نیازمند مراقبت‌ها و تمرین‌های مناسب، همچنین فرد باید توانایی تمرینات مستمر و دایم بدنی را داشته باشد.
▪ منظورتان زمان تمرین و اجرا است؟
ـ نه؛ حتی زمان‌هایی هم که کار تئاتری نمی‌کنی برای اینکه بدن‌ات را روی فرم و در شرایط مناسب نگه داری، باید این تمرین‌های بدنی و تنفسی را انجام بدهی.
▪ درواقع، بخش مهمی از سلامت یک بازیگر تئاتر مربوط به خودش میشود؛ نه فضایی که در آن کار می‌کند؟
ـ نه؛ اصلا این طور نیست! از آنجایی که یک بازیگر تئاتر نیازمند تمرکز و آرامش خیال است تا بتواند تفکر درست و خلاقیت فعالی داشته باشد، محیط نقش بسیار مهمی در این قضیه بازی می‌کند. یک بازیگر تئاتر به هیچ وجه با یک ذهن آشفته نمی‌تواند کار کند و در مقابل تماشاگر حاضر شود و نقش اجرا کند و اینجاست که حفظ فضای مناسب و کارآمد خیلی مهم است.
▪ و این فضا وجود دارد؟
ـ متاسفانه نه! ما از سالن‌های خوب تمرین به هیچ‌وجه برخوردار نیستیم.
▪ سالن تمرین با اجرا فرق می‌کند؟
ـ بله، باید فرق کند؛ اما عملا این‌طور نیست چون ما حتی کمبود فضای نمایشی (سالن) داریم؛ چه برسد به اینکه سالن تمرین مناسب داشته باشیم. سالن‌های تمرینی که در حال حاضر داریم در تابستان، تهویه و خنک‌کننده مناسب ندارند و در زمستان، وسیله گرمایی. کف‌پوشی که این سالن‌ها دارند، کف‌پوش مناسبی نیست و نوعا موکت‌هایی است که بعد از مدتی پرز می‌دهند. این پرزها وارد سیستم تنفسی و استنشاق بچه‌ها می‌شوند و ناراحتی‌هایی را به وجود می‌آورند. از طرفی سالن‌ها اکوستیک نیستند، بچه‌ها لباس تمرین و کفش مناسب ندارند و همه اینها موجب میشود بخشی از تمرکز بازیگر روی این مسایل قرار بگیرد.
▪ شما سالهای زیادی در حوزه مدیریتی هم فعالیت داشتید و از طرفی خودتان عضو همین خانواده هستید؛ چه در کسوت بازیگر و چه به عنوان کارگردان، با این حال، کاری برای این قضیه نتوانستید بکنید؟
ـ خب، کمبودها خیلی خیلی زیاد است. همان‌طور که گفتم، ما برای ساخت سالن اجرا هم نتوانستیم کار زیادی بکنیم؛ چه برسد به این موارد. مثلا در طی این سال‌ها تنها دو تماشاخانه ایران شهر که سوله بوده‌اند و تبدیل به سالن شده‌اند- اضافه و به بهره‌برداری رسیده‌اند و به جز اینها سالنی ساخته نشده که بخواهیم حالا انتظار سالن تمرین هم داشته باشیم. این قضیه در زمان جشنواه‌ها تبدیل به مشکلاتی دو برابر میشود.
▪ به علت ازدحام تمرین و اجراها؟
ـ بله؛ حتی بسیاری مجبور می‌شوند محل تمرینی پیدا کنند، مثلا جایی در زیرزمین خانه‌شان پیدا کنند یا حتی جایی را اجاره کنند که به هیچ وجه این فضاها مناسب برای تمرین نیستند و نمی‌توان آنها را تایید کرد.
▪ با وجود همه این مشکلات، بازیگر و کارگردان برای حفظ سلامت خودش و گروه چه می‌کند؟
ـ بسیاری از بچه‌ها حین کار زانوبند می‌بندند، لباس مناسب می‌پوشند، رژیم خاص غذایی‌شان را رعایت می‌کنند و مواظب هستند تا سلامت‌شان به خطر نیفتد؛ چون اگر کسی کوچک‌ترین آسیبی ببیند بقیه گروه هم متضرر می‌شوند و کاری که ماه‌ها برای آن زحمت کشیده شده بی‌نتیجه می‌ماند.
▪ خودتان در طی این سال‌ها شاهد اتفاقی بوده‌اید؟
ـ تا اتفاق را چه بدانید! اتفاق که حتما نباید شکستن دست و پا و سر باشد. همین مساله کف‌پوش‌ها که برای‌تان گفتم خیلی مهم‌تر از همه اینهاست که در طی زمان می‌تواند ناراحتی تنفسی شدید ایجاد کند. شاید بی‌راه نباشد اگر بگویم بچه‌های تئاتر در این شرایط کاری نه تنها کار انجام می‌دهند که ایثار هم می‌کنند.
▪ گفتید بچه‌های تئاتر!یعنی در سینما و تلویزیون، اوضاع بهتر است؟
ـ اولا که درآمد و بودجه تئاتر با تلویزیون و سینما اصلا قابل مقایسه نیست. از طرفی زمان و انرژی‌ای که صرف کار در تئاتر میشود با سینما و تلویزیون فرق می‌کند. بازیگر تئاتر حداقل یک ماه قبل از اجرا تمرین دارد اما تمرین در کارهای تصویری قبل از ضبط انجام میشود و به هر حال نمی‌توان این دو را چه از لحاظ کار و چه بودجه مقایسه کرد. نمی‌خواهم بگویم تئاتر بر آنها ارجحیت دارد. نه! به نظر من تئاتر خوب به اندازه یک سریال خوب و یک فیلم سینمایی خوب ارزش دارد اما فشار و استرسی که بازیگر تئاتر تحمل می‌کند و اجرای زنده او را موظف به این می‌کند که سلامت خودش را بیشتر و بیشتر مورد توجه قرار دهد تا در مدت اجرا بیمار نشود. این رژیم خاص خودش را باید رعایت کند، مواظب باشد تا مریض نشود چون در غیر این صورت زحمات یک گروه از بین می‌رود.
▪ منظورتان از رژیم خاصی که باید رعایت کنند، چیست؟
ـ خب، زمان تمرین اجرا نمی‌توان هر غذایی را خورد چون فرد با شکم پر نمی‌تواند فعالیت بدنی و فکری مناسب را داشته باشد و باید غذای کم حجم‌تر و پرکالری‌تری را مصرف کند؛ مثلا آش رشته قبل از تمرین نباید نخورد (می‌خندند) و به غیر از اینها مساله خواب فرد خیلی اهمیت دارد؛ چون مستقیما روی تمرکز و آرامش او تاثیر می‌گذارد.
▪ مساله خواب را که خیلی از هنرمندها با آن مشکل دارند و غالبا شب‌ها بیدارند و روزها خواب؟!
ـ بله؛ مخصوصا در کارهای تصویری که زمان آفیش‌ها خیلی نامنظم و گاهی از صبح تا شب و شب تا صبح است و به ۱۶ ساعت کار در روز هم می‌رسد. اما در تئاتر به جز موارد خاص زمان را می‌توان تنظیم کرد به نوعی که برنامه خواب افراد به هم نخورد یا حداقل ۸ ساعت در روز را بخوابند.
▪ شما به واسطه کارتان با نسل جوان هم در ارتباط هستید. وقتی می‌خواهید کاری را شروع کنید، سلامت این افراد تا چه اندازه برای‌تان مهم است؟
ـ خیلی زیاد؛ نه تنها برای من، که برای همه کسانی که توی این رشته‌ها فعالیت می‌کنند مهم است. فردی که انتخاب میشود باید نیرو، انرژی و آمادگی بدنی و ذهنی و تنفسی کامل داشته باشد.
▪ تا به حال کسی را به خاطر رعایت نکردن این مسایل از گروه حذف کرده‌اید؟
ـ بله، برای همه این اتفاق افتاده؛ چون روی بازدهی کار اثر می‌گذارد.
▪ مثلا اینکه فرد سیگار نکشد تا چه حد برای شما مهم است؟
ـ خیلی زیاد! من اصلا اجازه نمی‌دهم کسی در سالن یا پشت صحنه تمرین سیگار بکشد.
▪ اما در بین بچه‌ها حتما کسانی هستند که سیگار بکشند؟
ـ بله؛ و متاسفانه خیلی هم این قضیه وحشتناک است چون روی توانایی آنها تاثیر می‌گذارد و خیلی‌ها هم گرفتار سیگارند! به هر حال، خودشان می‌دانند که اگر هم بخواهند سیگار بکشند باید خارج از این فضا قرار بگیرند.
▪ با حساب حرف‌هایی که زده شد سلامت باید برای شما مساله خیلی مهمی باشد؟
ـ بله، حداقل سالی یک بار چکاپ انجام می‌دهم تا از وضعیت بدنی خودم مطلع شوم. متاسفانه با اینکه چکاپ ارجحیت زیادی دارد اما هزینه زیادی هم دارد. فکر کنم دفعه آخر حدود ۷۰ هزار تومان پول دادم، با دفترچه! به غیر از اینها، من سعی می‌کنم خواب به موقع و استراحت کافی داشته باشم.
سارا جمال‌آبادی
