محرم نامه

هیچ كس نیست كه درباره حسین علیه السّلام شعری بسراید و بگرید و با آن بگریاند مگر آن كه خداوند, بهشت را بر او واجب می كند و او را می آمرزد

امام حسین(علیه‌السلام) بر اثر تهاجم عمّال حكومت ناچار شد از مدینه خارج گردد، در هنگام حركت خود از مدینه اهداف خود را این‌گونه شرح داد:

۱ ) «من از روی خودخواهی و خوشگذرانی و یا برای فساد و ستمگری قیام نكردم، من فقط برای اصلاح در امّت جدّم از وطن خارج شدم. می‌خواهم امر به معروف و نهی از منكر كنم و به سیره و روش جدّم و پدرم علی‌بن ابیطالب عمل كنم.» در این سخن چند نكته مهمّ، شایان توجّه است:

۱ ) اصلاح امّت،

۲ ) امر به معروف و نهی از منكر،

۳ ) تحقّقِ سیره و روش پیامبر و علی(علیهم‌السلام).

۲ ) آن حضرت در مقام دیگری فرموده است:«بار خدایا! تو می‌دانی كه آنچه از ما اظهار شده برای رقابت در کسب قدرت و دستیابی به كالای دنیا نبوده، بلكه هدف ما این است كه نشانه‌های دینت را به‌جای خود برگردانیم و بلادت را اصلاح نماییم، تا ستمدیدگان از بندگانت امنیّت یابند و به واجبات و سنّتها و دستورهای دینت عمل شود.» در این سخن هم چند نكته قابل توجّه است:

۱) برگرداندن نشانه و علائم دین به جای اصلی خود

۲) اصلاحات در همه شهرها

۳ ) ایجاد امنیّت برای مردم

۴) فراهم ساختن زمینه عمل به واجبات و مستحبّات و احكام الهی

● آثار مجالس عزاداری

۱) زنده نگهداشتن اسلام.

۱. نمایان ساختن چهرۀ واقعی اسلام.

۲) محوریت اهل بیت علیهم‌السلام در مجالس.

۳) پایداری عشق حسینی علیه‌السلام

۴) پیام‌رسانی، پیامهای عاشورا: زدودن غبار جهل و نادانی، امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح‌طلبی، پرهیز از ذلت، آزادمنشی، مبارزه با ظلم و ستم، دفاع از حق در برابر باطل، اخلاص، آگاهی دادن به مردم و...

۵) بیان فرهنگ و ارزشهای الهی و فضایل ائمه علیهم‌السلام. امام باقر(علیه‌السلام) فرمود: به‌درستی که در مجالس شما و سخن گفتنتان احیای (امر) ما می‌باشد و بهترین مردم پس از ما کسی است که ما را در یادها قرار دهد و امر ما را در آن محافل مطرح کند و مردم را به سوی اهل بیت (علیهم‌السلام) فرا بخواند.(مقتل مقرم)

۶) معرفی چهره واقعی امویان: اگر نبود فداکاری پاسدار عظیم‌الشأن اسلام حضرت سیدالشهدا(علیه‌السلام) و شهادت جوانمردانه پاسداران و اصحاب فداکار او، اسلام در خفقان بنی‌امیه و رژیم ظالمانه آنان وارونه معرّفی می‌شد و زحمات نبی اکرم (صلی‌الله علیه وآله) و اصحاب فداکارش به هدر می‌رفت.(امام خمینی ۹/۴/۵۸)

۷) عزت و سربلندی

۸ ) معرفی مؤمنان واقعی و مسلمان‌نمایان: امام حسین(علیه‌السلام) در یکی از سخنانش فرمود: به راستی که مردم همگی دنیاپرستند و دین بر سر زبان آنان است و تا هنگامی که برای آنان وسیلۀ زندگی است، می‌چرخانندش و آن‌گاه که به بلا آزموده شدند، دینداران اندکند.(تحف‌العقول/۲۴۹)

۹) نترسیدن از کمی پیروان: امام علی (علیه‌السلام) فرمود: در رفتن به راه هدایت از اندک بودن پیروا، هیچ‌گاه ترس و هراس نداشته باشید.(بحار/۲-۲۶۶)

۱۰) عمل به تکلیف

۱۱) حمایت از ولی امر

۱۲) راضی بودن به رضای حق تعالی

۱۳) تقویت عاطفه

شهید مطهری در همین باره می‌نویسد: «این بسیار نظر بزرگ و عمیقانه‌ای بوده است. یک دوراندیشی فوق‌العاده عجیب و معصومانه‌ای بوده که گفته‌اند، برای همیشه این چاشنی را شما از دست ندهید. چاشنی عاطفه، ذکر مصیبت حسین بن علی (علیه‌السلام) امیرالمومنین علیه‌السلام امام حسن علیه‌السلام یا ائمه دیگر، یا حضرت زهرا علیها‌السلام این چاشنی عاطفه را حفظ و نگهداری بکنیم.»(سیره نبوی ۵۸)

۱۴) حضور فعال در مباحث روز

امام صادق(علیه‌السلام) در یکی از سفارشات خود به شیعیان چنین فرمود: ای داود، به دوستان و شیعیانمان سلام برسان و می‌گویم: خداوند بیامرزد بندگانی را که گرد یکدیگر جمع شوند و درباره ما گفت‌وگو کنند که در این صورت نفر سوم آنان فرشته‌ای خواهد بود که برای آن دو طلب آمرزش می‌نماید و هرگاه دو نفر جمع شوند تا درباره ما سخن گویند خداوند به وجودآنان بر ملائکه مباهات می‌کند، اگر اجتماع کردید و مشغول دستورات ما شدید، چرا که اجتماع کردن شما سبب زنده شدن دستورات ما می‌باشد. بهترین مردم کسانی هستند که در اجتماع خود پیرامون ما سخن بگویند و مردم را نیز بدین کار فراخوانند.(وسایل‌الشیعه ۱۶/۳۴۸ح ۲۱۷۳۱)

۱۵) جلوه‌گری شكوه و عظمت مؤمنین (مجالس پررونق)

۱۶) همدلی، اتحاد و یكپارچگی مؤمنین با تكیه بر ریسمان محبت اهل بیت (علیه‌السلام)

۱۷) ایجاد شور و حرارت و غیرت دینی در جهت جانفشانی و از خودگذشتگی برای پاسداری و حفظ اسلام و قرآن و ارزشهای معنوی

۱۸) تعمیق عشق و محبت ائمه معصومین(علیهم‌السلام) با افزایش شناخت و معرفت نسبت به ایشان

۱۹) ترویج روحیه شهادت‌طلبی، فداكاری و جهاد در راه خدا.

● عزاداری مطلوب

عزاداری هرچند با اخلاص همراه باشد تأثیر آن در نفوس آدمی و جامعه اسلامی بیشتر است، برخی از ویژگی‌های عزاداری مطلوب عبارتند از:

۱) رنگ خدایی دادن به جامعه

۲) معرّفی صحیح اسلام و اشاعه فرهنگ حسینی و ارزشهای عاشورایی

۳) توجّه دادن به هدف از آفرینش انسان

۴) هدایت و ارشاد مردم

۵) معرّفی الگوها

۶) محزون بودن

۷) واداشتن مستمعین به تفكر و اندیشه در مورد نهضت حسینی.

۸) ازدیاد علاقه‌مندی به اهل بیت (علیه‌السلام).

۹) رعایت موازین شرعی و آداب عزاداری و تبلیغ ارزشهای دینی، فضایل دینی و آموزه‌های اسلام ناب محمدی(صلی‌الله علیه وآله وسلم)

۱۰) بهره جستن از افراد باتجربه

۱۱) همراهی با عزاداران

(تماشای عزاداران، عزاداری به حساب نمی‌آید. بنابراین، افرادی که در پیاده‌روها و حاشیه خیابانها توقف می‌کنند، باید به جمع عزاداران بپیوندند، تا از آنان به‌شمار آیند.)

۱۲) تسلیت گفتن

پیامبر اکرم صلی الله وعلیه وآله وسلم هرگاه می‌خواست به کسی تسلیت بگوید می‌فرمود:

«آجَرکُمُ اَللهَ وَ رَحِمَکُم» یعنی، خداوند شما را پاداش دهد و بیامرزد.

۱۳) دسته عزاداری به‌عنوان نماد و سمبل احیاء مقاصد اهل بیت(علیه‌السلام).

● آسیب‌زدایی از مراسم عزاداری

تاریخ شیعه مملو از تلاشهای علمای متعهد در جهت احیاء و گسترش مجالس عزاداری سیدالشهداء و آسیب‌زدایی از آن می‌باشد. استاد شهید مطهری قدس سره در حماسهٔ حسینی به‌گونه‌ای مفصل به موضوع پرداخته است.

امام خمینی(ره) در این زمینه فرموده است: (ما و هیچ‌یك از دینداران نمی‌گوئیم كه با این اسم (عزاداری) هركس هركاری می‌كند، خوب است. چه‌بسا علمای بزرگ و دانشمندان بسیاری از این كارها را، ناروا دانسته و به نوبت خود از آن جلوگیری كرده‌اند.

چنانچه همه می‌دانیم كه در بیست و چند سال پیش از این، عالم عامل بزرگوار مرحوم شیخ عبدالكریم كه از بزرگترین روحانیون شیعه بود، در قم شبیه‌خوانی را منع كرد و یكی از مجالس بسیار بزرگ را مبدل به روضه‌خوانی كرد و روحانیون و دانشمندان دیگر هم چیزهایی را كه برخلاف دستور دین بوده، منع كرده و می‌كنند).(صحیفه نور ج۱۵/۲۰۵)

در این بخش از این نوشته به برخی موارد از رفتارها و نكات كه در راستای آسیب‌زدایی از مراسم عزاداری می‌باشد اشاره شده است.

۱) اعمال و رفتار ما موجب وهن اسلام و مذهب شیعه نشود.

۲) خودداری از افراط و تفریط در گفتار و كردار.

۳) پرهیز از بیان مطالب دروغ.

۴ ) جلوگیری از مسدود شدن معابر و گذرگاه‌ها در هنگام عزاداری

۵) جلوگیری از اذیت و آزار مردم.

۶) ممانعت از ترویج و گسترش خرافات.

۷) پرهیز از افسانه‌سازی در مورد حماسه‌آفرینی‌های شخصیت‌ها و شهداء كربلا.

۸) نباید امام حسین علیه‌السّلام را فقط پناهگاه گنهکاران معرّفی کرد.

۹) شهادت را نفله شدن ندانیم. غلط‌ترین غلط‌ها این است که ما امام حسین علیه‌السّلام را نفله حساب کنیم، امام حسین علیه‌السّلام به عکس، با هر قطرۀ خون خود یک دنیا ارزش دارد. (حماسۀ حسینی ۳/۸۲-۸۴).

۱۰) تأكید بر خلوص نیت به‌جای پرداختن به رقابتهای منفی.

۱۱) مراعات امور شرعی

۱۲) پرهیز از نصب شمایل و تصاویری كه اساس صحیحی ندارد و علما و مراجع نصب و ترویج آن را نهی كرده‌اند.

۱۳) اجتناب از هرگونه رفتار، گفتار و ارائه مطالب و ترویج مسائلی كه به نوعی با شئونات مراسم عزاداری سیدالشهداء (علیه‌السلام) متناسب نیست.

● نكات مهم در مداحی و مرثیه‌خوانی

الف) ارزش مداحی از منظر مبارك اهل‌بیت(علیه‌السلام)

در این بخش علاوه بر نقل چند روایت در باب مداحی و مرثیه‌سرایی به نكاتی آسیب‌شناسانه در این زمینه اشاره می‌نماییم كه حائز اهمیت است و رعایت این نكات بر غنا و معنویت مجلس می‌افزاید.

امام صادق علیه‌السّلام به جعفربن عفان فرمود:

هیچ‌كس نیست كه درباره حسین علیه‌السّلام شعری بسراید و بگرید و با آن بگریاند مگر آن‌كه خداوند، بهشت را بر او واجب می‌كند و او را می ‌آمرزد. (رجال شیخ طوسی، ص ۲۸۹)

قال الصّادق علیه‌السّلام: مَنْ قالَ فینا بَیْتَ شِعْرٍ بَنَی اللّهُ لَهُ بَیْتاً فیِ الْجَنَّهِٔ.

امام صادق علیه‌السّلام: هر كس در راه ما و برای ما یك بیت شعر بسراید، خداوند برای او خانه‌ای در بهشت، بنا می‌كند.(وسائل‌الشیعه، ج ۱۰، ص ۴۶۷)

قال الصّادق علیه‌السّلام: اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذی جَعَلَ فیِ النّاسِ مَنْ یَفِدُ اِلَیْنا وَ یَمْدَحُنا وَ یَرْثی لَنا.

امام صادق علیه‌السّلام فرمود: خدا را سپاس كه در میان مردم، كسانی را قرار داد كه به سوی ما می‌آیند و بر ما وارد می‌شوند و ما را مدح و مرثیه می‌گویند. (وسائل‌الشیعه ، ج ۱۰، ص ۴۶۹)

ب) مداحی از منظر مقام معظم رهبری(توصیه‌ها)

۱) اولِ مداحی قدری نصیحت كنید یا به‌جای نصایح معارف اسلامی و مناقب اهل بیت علیهم‌السلام را بیان كنید.

۲) خودتان را پالایش درونی كنید، همهٔ ما احتیاج داریم و من به این پالایش بیشتر از شما احتیاج دارم.

۳) مداحی ادامهٔ راه ستایشگران برجسته اهل بیت در دوران اختناق اموی و عباسی است. قضیه، فقط قضیهٔ شعرخوانی نیست، بلكه مساله، مسالهٔ پراكندن مدایح و فضایل و حقایق در قالبی است كه برای همهٔ شنوندگان، قابل فهم و درك و در دل آنها دارای تأثیر است.

۴) اگر مداحی بتواند یك شعر خوب را كه دارای مضمون و محتوای خوبی باشد، با صدای خوبی بخواند، این خدمت بزرگی است.

۵) شما پیوند عاطفی مردم با ائمه (علیهم‌السلام) را حفظ كنید كه یك بخش آن هم مسائل اخلاقی است.

۶) به اعتقاد بنده، مجالس عزاداری حسینی(علیه‌السلام) باید از سه ویژگی برخوردار باشد: زیاد شدن محبت اهل بیت (علیهم‌السلام)، ایجاد معرفت بیشتر، تقویت معارف دینی.

۷) بروید اشعار قوی فارسی را در كتابهای گوناگون پیدا كنید و آنهایی را كه برای تفهیم مفاهیم و عقاید و اخلاق اسلامی و یا بینش سیاسی و یا هر آنچه كه امروز جامعهٔ اسلامی به آن نیاز دارد مناسب است، برگزینید و بیاورید در محافل بخوانید.

۸) یكی از چیزهایی كه باید در این اشعار باشد، عبارت از مفاهیم بلند اسلامی- مثلاً در باب توحید و نبوت است. بهترین اشعار قدما در باب توحید و نبوت، همین مداحی است كه شعرای بزرگ ما در مقدمهٔ دیوانها و مثنویهایشان ذكر كرده‌اند.

۹) شما مداحان امتیازتان بر گوینده نثر این است كه برای تفهیم و القای مطلب، از دو هنر- هنر شعر و هنر خوانندگی- استفاده می‌كنید. این دو چیز مهمی است. البته خوانندگی در مقام مدح هم هنر خاصی است. معنایش هم فقط صدای خوب نیست. این هنر را باید یاد گرفت.

۱۰) بدانید كه مداحی و ستایشگری ائمه (علیهم‌السلام) در حقیقت ستایشگری نیكی و معنویت و جهاد است، ستایشگری خورشید امامت و ولایت، خورشید حقیقتی كه سعی شد آن را بپوشانند، اما همین زبانهای گویا نگذاشتند.

محمد باقری - عبدالرضا یزدانی

---