جوانان بیشتر درد می کشند, میانسالان کمتر

چرا درد می کشیم چه کسانی بیشتر درد می کشند مکانیسم درد چیست و چند نوع درد داریم

درد پدیده‌ای ناشناخته و ناخوشایند است. این پدیده، یک احساس فردی و مفهوم آن در انسان‌ها متغیر است. درد گاهی از یک ارگان آسیب‌دیده نشات می‌گیرد و گاهی هم عامل ایجادکننده‌اش مشخص نیست. گرچه توضیح زیادی در این‌باره داده شده است اما هنوز سوال‌‌هایی در‌باره این پدیده پیچیده وجود دارد...

برای اینکه مفهوم درد برایمان واضح‌تر شود، ابتدا باید مروری بر انواع درد داشته باشیم. درد ۲ نوع تقسیم‌بندی دارد؛ در نوع اول، درد حاد و مزمن داریم و در نوع دوم سوماتیک (جسمی) و سایکوسوماتیک (روان‌تنی). در «درمانگاه» این هفته، با نکته‌های تازه‌ای درباره حس درد آشنا خواهید شد.

درد حاد دردی است که در اثر یک عامل محیطی به وجود می‌آید؛ مثل شکستگی استخوان که دردی ناگهانی ایجاد می‌کند. در این مواقع، سیستم خودکار بدن (اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک) به سرعت فعالیتش را آغاز می‌کند. دردهای ناگهانی بیشتر با علایمی مانند تپش قلب ناگهانی، تعریق، تنفس سریع، افزایش فشارخون، قرمزی پوست صورت یا تهوع و استفراغ همراه است. درد مزمن دردی است که بیش از ۳ ماه طول می‌کشد، معمولا علت آن نامشخص است و سیری آهسته دارد. ۸۰ تا ۹۰ درصد بیماران مبتلا به این دردها دچار افسردگی و ناامیدی می‌شوند. خستگی و ناتوانی از علایم شایع دردهای مزمن هستند. درد سوماتیک (جسمی) دردی است که عاملی محرک در محیط باعث ایجاد آن می‌شود. درد سایکوسوماتیک (روان‌تنی) دردی است که عاملی برای آن یافت نمی‌شود. این نوع درد ناشی از عواملی روانی است و به دلایلی نامشخص مغز قادر به تنظیم درد و درک آن نیست.

اعصاب پیام‌رسان دو نوع‌اند

اعصابی که مسوولیت انتقال پیام را دارند ۲ نوع‌اند؛ نوع A و نوع C.

اعصاب محیطی نوعA ضخیم هستند و از غشایی به نام میلین ساخته شده‌اند. این اعصاب با سرعت زیادی عمل می‌کنند. اعصاب نوعC فاقد میلین و نازک‌تر هستند و سرعت کمتری دارند. دانستن این نکته‌ها به ما کمک می‌کند تا علت درک متفاوت از درد را بهتر بفهمیم.

همه ما درد را در مغزمان حس می‌کنیم ولی قبل از اینکه مغز پیامی دریافت کند، درد باید مسیری را طی کند. این مسیر به‌وسیله ۲ نوع اعصاب« ‌آوران» و «وابران» تنظیم می‌‌شود. اعصاب ‌آوران اعصابی هستند که تحریک را دریافت و به مغز ارسال می‌کنند ولی اعصاب وابران به‌وسیله مغز به سوی سیستم محیطی حرکت می‌کنند. همه پیام‌های عصبی مربوط به درد ابتدا وارد نخاع می‌شوند. وقتی دست شما به یک جسم تیز یا یک شی داغ برخورد می‌کند، مکانیسمی به نام مکانیسم رفلکسی به سرعت وارد عمل می‌شود و اعصاب محیطی در عضو آسیب‌دیده‌تان به سرعت حس دردی که ایجاد شده را به نخاع می‌فرستد و نخاع شما نیز به عضله‌تان دستور می‌دهد با انقباض از عامل خطر فاصله بگیرد. هر ۲ عصب نوعA و نوعC فعال‌اند. مکانیسم‌های فیزیولوژیک نخاع طوری طراحی شده که همواره سعی دارد درد را متوقف کند و مانع رسیدنش به مغز شود. دروازه‌های نخاع جلوی انتقال درد را به مغز می‌گیرد. در نخاع انسان‌ها، دروازه‌هایی وجود دارد که مانند یک سد مسدودکننده‌اند. بیشتر اوقات وقتی درد از طریق اعصاب به نخاع می‌‌رسند، این دروازه‌ها مسدود و مانع انتقال درد به مغز می‌شوند. وقتی آرنج را روی میز می‌گذاریم یا حتی روی صندلی می‌نشینیم در این‌ مواقع نیز درد ایجاد می‌شود ولی با بسته شدن این دروازه‌ها پیامی به مغز مخابره نمی‌شود و ما نیز دردی را حس نمی‌کنیم. عملکرد دروازه‌ها به شدت صدمه ایجادشده و حتی شرایط روانی ما بستگی دارد وقتی خوشحال هستیم، درد را کمتر حس می‌کنیم. ثابت شده است نوزادان، زنان و افراد میانسال آستانه تحمل درد بالاتری دارند و درد را کمتر حس می‌کنند، در حالی که جوانان بین ۱۵ تا ۱۸ سالگی آستانه درد پایین‌تری دارند و درد را بیشتر حس می‌کنند.

بستن دروازه‌های عصبی درد با ماساژ یا کمپرس آب‌گرم

درد انواع گوناگونی دارد و پزشکان براساس نوع آن، توصیه یا داروهایی را تجویز می‌کنند. حتما متوجه شده‌اید برخی دردهای کمری یا دردهای عضلانی را می‌توان با ماساژ یا کمپرس آب گرم تسکین داد. ماساژ یا گرما گاهی مانند مسکنی عمل می‌کند که دروازه‌های موجود در نخاع را می‌بندد و اجازه ورود پیام عصب محیطی به مغز را نمی‌دهد. در برخی بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته که دیگر عملا کاری از عهده پزشک برنمی‌آید به مسدودکننده‌های قوی‌تری نیاز است. گاهی در این مواقع درد آنقدر شدید است که استفاده از داروهای مخدر مانند مورفین ضرورت می‌یابد. بسیاری از معتادان برای تسکین درد موادمخدر مصرف می‌کنند. خیلی از افراد معتاد، برای تسکین درد در یک ناحیه بدن، از موادمخدری مانند تریاک، هروئین، مورفین و... استفاده می‌کنند. موادمخدر اثر بسیار خوبی روی دروازه‌های نخاع می‌گذارد و درد را کنترل می‌کند و مانع رسیدن پیام اعصاب از نخاع به مغز می‌شود.

دکتر شهلا ابوالقاسمی

فوق‌تخصص روماتولوژی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی