سرفصلی تازه در روابطی بغرنج

با وجود آنکه سه سال از تحقیق آژانس بین المللی انرژی اتمی در ایران می گذرد و این آژانس تاکنون نتوانسته است به مدرک و نشانه ای دال بر انحراف برنامه هسته ای ایران دست یابد, اروپا و غرب همچنان بر مواضع خود یعنی محرومیت ایران از حق مسلم استفاده از انرژی هسته ای تاکید دارند

به دنبال اتخاذ چنین موضعی قرار است تا شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی روز پنج شنبه این هفته در نشست اضطراری خود درباره مواضع اروپا و آمریکا به بحث و تبادل نظر بپردازد. در این میان آمریکا و اروپا تلاش گسترده ای را برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت آغاز کرده اند. یوری ساویلیف نماینده دومای دولتی روسیه، معاون کمیته صنایع و فناوری های علمی پیشرفته، رئیس گروه دوستی بین پارلمانی ایران و روسیه و ولادیمیر یوسییف هماهنگ کننده برنامه عدم گسترش سلاح های کشتار جمعی در مرکز کارنگی در مسکو در زمینه ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت و همکاری ایران و روسیه و چین و نگرانی های جهانی عقاید متفاوتی دارند اما هر دو بر این باورند که ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت برای مسکو و پکن تصمیمی ناخوشایند است که بر ثبات منطقه و جهان تاثیری منفی خواهد داشت.ارجاع پرونده نگرانی های آتی مسکو و پکن ولادیمیر یوسییف هماهنگ کننده برنامه عدم گسترش سلاح های کشتار جمعی در مرکز کارنگی در مسکو معتقد است که ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت به طور جدی بر ثبات منطقه و جهان تاثیر منفی خواهد گذاشت و وضعیت بسیار بغرنجی را در منطقه به وجود خواهد آورد. وی با اشاره بر اینکه روسیه خواهان چنین مسئله ای نیست پیش بینی می کند: در شرایط کنونی اگر مسئله به شورای امنیت کشیده شود، روسیه مجبور خواهد بود تا به این قضیه رای ممتنع بدهد، که این اقدام نیز تصمیم ناخوشایندی برای مسکو به شمار می رود. همچنین چنین وضعیتی برای چین نیز متصور است چرا که این کشور منافع زیادی در رابطه با منابع انرژی ایران دارد و به علاوه به منافع ژئوپولتیکی مربوط به این کشور نیز علاقه مند است. هماهنگ کننده برنامه عدم گسترش سلاح های کشتار جمعی در مرکز کارنگی با اشاره به منافع گسترده غرب در ایران خاطر نشان می سازد که برخی از کشورهای شرقی مثل چین و هند نیز در ایران منافعی دارند و روسیه نیز منافع خاص خود را دنبال می کند گویی ایران محل تلاقی منافع غرب و شرق است. کشورهای غربی تلاش می کنند روسیه را متقاعد سازند که در حال حاضر مذاکره با ایران به بن بست رسیده و این مسئله باید در سطح شورای امنیت مورد بررسی قرار گیرد اما یوسییف باور دارد که این وضعیت برای روسیه و چین تا اندازه ای بغرنج است، چرا که اگر یکی از آنها از حق وتوی خود استفاده کند باید منتظر مشکلات جدی در روابطش با غرب باشد.وی در این باره می گوید: این مسئله به ویژه برای روسیه بسیار مهم است چرا که ممکن است به مبادلات بازرگانی با غرب آسیب برساند. میزان مبادلات بازرگانی اروپا ۴۰ درصد از مبادلات خارجی روسیه را تشکیل می دهد به همین دلیل این مسئله برای روسیه بسیار مهم است. همچنین این مسئله می تواند عواقب نسبتاً بدی برای چین به دنبال داشته باشد. این کارشناس روس عقیده دارد که در مجموع در شرایط فعلی روند اوضاع ممکن است طبق دو سناریو پیش برود، اول آنکه روسیه از حق وتوی خود برای حمایت از ایران استفاده کند که به موازات آن روابط اش با غرب آسیب می بیند و دوم اینکه روسیه بر ضد ایران به حمایت از غرب بپردازد. یوسییف در این باره می گوید: این مسئله می تواند به تضعیف مواضع روسیه در قفقاز منجر شده و روی اوضاع آسیای میانه اثر بگذارد، علاوه بر این روسیه ممکن است نه تنها ایران بلکه کل منطقه خاورمیانه را از دست بدهد، به همین دلیل میزان سود و زیان روسیه در این تصمیم گیری بسیار بالا است. یوری ساویلیف نماینده دومای دولتی روسیه نیز با اشاره به اینکه ایران از لحاظ اقتصادی اهمیت بسیار زیادی برای اروپا دارد می گوید: در حال حاضر اروپا و به ویژه کشور آلمان در بحران اقتصادی جدی ای قرار گرفته است. نباید فراموش کرد که سازمان انرژی اتمی اروپا که به طور کامل از سوی آلمان و به ویژه شرکت «زیمنس» کنترل می شود، بسیار تمایل دارد که منافع خویش را در بازار انرژی ایران تحقق بخشد.وی با تاکید بر اینکه اروپائیان می خواهند قراردادهایی را در بازار هسته ای ایران برای سازمان انرژی اتمی اروپا به دست آورند و از این لحاظ برای آنها برنامه های غنی سازی اورانیوم ایران بسیار با اهمیت است می افزاید: آنها می خواهند که این برنامه ها با مشارکت اروپا و به خصوص آلمان عملی شوند نه روسیه. البته در این خصوص آلمان نمی تواند انحصار این کار را به تنهایی در اختیار بگیرد و مجبور است که در این رابطه حداقل فرانسه و احتمالاً حتی انگلستان را هم شریک سازد.

● چوب لای چرخ مذاکرات

اگرچه روسیه و چین راه حلی هایی را پیرامون برنامه های هسته ای ایران پیشنهاد می کنند اما موضعگیری فعلی آمریکا تاثیراتی منفی بر تلاش های روسیه و کشورهای اروپایی به منظور دستیابی به توافق برای حل وفصل بحران بوجود آمده می گذارد.یوسییف در این باره می گوید: در واقع این ایالات متحده است که چوب لای چرخ می گذارد، این موضوع به وضعیت داخلی نامناسب آمریکا برمی گردد. رهبران این کشور تلاش می کنند تا وضعیت داخلی کشور را باثبات کنند و در این راستا غالباً از عامل سیاست خارجی استفاده می کنند. در نتیجه وقتی کشوری سعی می کند موقعیت داخلی خود را با ایجاد تصویری از دشمنی فرضی و خارجی تقویت کند باید در انتظار عواقب ناخوشایندی باشد. نقطه نظرات متفاوتی در داخل آمریکا وجود دارد و اکنون در واشینگتن جناحی که خواستار اقدام جدی و قاطع برای حل این مشکل هستند، قوت گرفته است. وی عقیده دارد که باید اول سه کشور اروپایی این مسئله را به همراه ایران حل وفصل نمایند و مسئله اصلی در این قضیه تضمین امنیت ایران است، در عین حال مسئله عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی نیز مطرح است. اما باید توجه داشت که سه کشور اروپایی هیچ یک این مسائل را بدون حضور ایالات متحده نمی توانند حل وفصل کنند. به همین دلیل اگر کشورهای اروپایی و روسیه به ایران ضمانت امنیتی هم بدهند این مسئله بدون وجود تضمین از سوی آمریکا ارزشی نخواهد داشت. در عین حال مسلم است که ایالات متحده آمریکا به عنوان یک کشور قدرتمند در جهان تلاش می کند تا بر سایرین سلطه داشته باشد و علاقه مند است تا سایر کشورها مواضع واشینگتن را قبول کنند. صحبت آمریکا بر سر لشکرکشی و حمله نظامی به خاک ایران است، به نظر من این قضیه در شرایط فعلی کاملاً غیرممکن است. این احتمال وجود دارد که حملات هوایی موشکی خاص با کمک سلاح های فوق مدرن به خاک ایران انجام شود ولی چنین حمله ای بلافاصله به این منجر می شود که ادامه مذاکرات دیگر امکان پذیر نبوده و همین امر باعث شدت یافتن مناقشه شده و یا آن را به سطحی می رساند که دیگر نمی توان آن را کنترل کرد و این مسئله بسیار خطرناک است.یوری ساویلیف نماینده دومای دولتی روسیه نیز روند اینگونه حوادث را بعید نمی داند و معتقد است که امکان دارد مسئله ایران به سطح شورای امنیت هم کشیده شود. وی با اشاره به اینکه ایالات متحده آمریکا در رابطه با حوادث عراق در وضعیت بسیار دشواری قرار گرفته است می افزاید: امروزه میزان محبوبیت رئیس جمهور آمریکا به شدت کاهش یافته و به همین دلیل بوش برای بالا بردن محبوبیت خویش نیاز به وجود یک دشمن جدید دارد که این دشمن جدید در چهره ایران ترسیم شده است. وی خاطرنشان می سازد: این مسئله صرفاً جنبه سیاسی دارد در عین حال این مسئله به ایجاد بیش از سی زندان مخفی در خاک اروپا توسط آمریکا و بدون تردید با اجازه مستقیم شخص رئیس جمهور مربوط می شود، که چنین مسئله ای کاملاً خلاف قانون است. فاش شدن این قضیه جنجال بزرگی به راه انداخته است و بدین ترتیب ایالات متحده آمریکا از طریق وخیم جلوه دادن اوضاع پیرامون ایران قصد دارد توجه جامعه جهانی را از این ماجرا دور سازد. معاون کمیته صنایع و فناوری های علمی پیشرفته تصریح می کند که بعید نیست مسئله ایران به شورای امنیت هم کشیده شود ولی در آنجا هم بسیار دشوار خواهد بود که ایران را به نقض تعهداتش در چارچوب قوانین آژانس بین المللی انرژی اتمی متهم سازند. ساویلیف در این باره می افزاید: آمریکا از طریق رسانه های گروهی تحت کنترل خود افکار عمومی اروپا را تهییج کرده و سعی دارد از ایران دشمنی ویژه برای کشورهای اروپایی بسازد، این مهمترین هدف آنها است چرا که برای آنان کافی نیست که از ایران چهره یک دشمن خارجی فقط برای کشور ایالات متحده بسازند. آنها تلاش می کنند تا این مسئله را برای اروپائیان هم به همین صورت جلوه دهند.

● منافع سودمند

بدون توجه به آمریکا، روسیه و اروپا منافع متفاوتی را در منطقه خزر و در مجموع در کل قفقاز، آسیای مرکزی، ایران و سایر کشورها دارا هستند و مسلماً هر کدام از طرفین سعی می کنند تا منافع خود را تحقق بخشند. هماهنگ کننده برنامه عدم گسترش سلاح های کشتار جمعی در مرکز کارنگی بر این باور است که در حال حاضر امکانات روسیه با امکاناتی که در اختیار اتحاد جماهیر شوروی بود بسیار متفاوت است و این بدان معناست که اگر برای شوروی منطقه خزر یک منطقه داخلی محسوب می شد و غرب در آن جایی نداشت، اکنون با تغییر شرایط روسیه مجبور است تا در این منطقه با کشورهای غربی به رقابت بپردازد.یوسییف در این باره اظهار می دارد: روسیه تنها در صورتی می تواند به شکل واقعی با کشورهای غربی رقابت داشته باشد که بتواند چند بعدی بودن سیاست خارجی خود را حفظ کند. جهت گیری به سمت شرق در سیاست خارجی روسیه ضعف اقتصادی این کشور را تا حدودی جبران کرده است اما این جهت گیری فقط به سمت چین و هند محدود نمی شود، بلکه ایران نیز بخشی از این بعد به حساب می آید و در این صورت روسیه برای اینکه شرایط با ثبات در تمام منطقه خزر را تامین کند باید با ایران همکاری کند. وی می افزاید: اما نباید از یاد برد که غرب نیز مسلماً منافع خاص خود را دنبال کرده و تلاش می کند تا آنها را تحقق بخشد، همچنین برخورد و تضاد منافع نیز وجود دارد، که در این میان کشورهای اروپایی و روسیه خواهان تشدید اوضاع پیرامون ایران نیستند بنابراین نمی خواهند که این مسئله به مرحله نظامی کشیده شود ولی اکنون چنین احتمالی وجود دارد.

---